Ciężko ich ocenić

Tym razem chcę poruszyć temat na wskroś niewygodny, trudny, mało przyjemny, acz będący nierozerwalną częścią historii, jej dziejów, społeczeństw, państw i narodów. A chodzi mianowicie o kolaborantów.

Większość osób słysząc ten termin napawa się obrzydzeniem, pogardą. Czują ogromny niesmak i dyskomfort, gdyż odruchowo przed oczyma pojawia im się plugawy obraz nikczemnych zdrajców, wypłukanych z jakichkolwiek wartości wyrzutków, degeneratów.

Racja, wielu takich było.

Ponoć podczas Insurekcji kościuszkowskiej spytano się jednego biskupa zdrajcę co pchnęło go do tego haniebnego czynu. Miał on bezczelnie odpowiedzieć wprost - ,, żem zrobił to dla pieniędzy’’.

W trakcie II wojny światowej Niemcy organizowali zagraniczne jednostki Waffen SS, pragnęli stworzyć swoistą krucjatę przeciwko bolszewizmowi. Ściągali do nich ochotnicy praktycznie z całej Europy. Do najbardziej znanych należał Belg Leon Degrelle. By przypodobać się Hitlerowi, stworzył Legion Wallonie, złożony z flamandzkich Belgów, który walczył na froncie wschodnim. Degrelle dopiął swego, i ten dawny działacz katolicki zaprzedał się dla nazizmu, korzyści politycznych i sławy. Gdy w jego rodzinnym miasteczku zamordowano mu brata, w akcie zemsty kazał rozstrzelać tam kilku mieszkańców, jego przeciwników. Gdy po wojnie papież Jan Paweł II wizytował obóz koncentracyjny w Oświęcimiu Degrelle wystosował do niego list otwarty, w którym twierdził, iż niewykonalnym byłoby zabicie takiego ogromu ludzi. Do końca życia Leon nie wyparł się i nie potępił swoich poglądów. W Belgii wydano na niego wyrok śmierci.

Dobrze, w powyższych przykładach podałem jednoznaczne negatywne postaci. Lecz nie zawsze jest tak prosto, jakby się chciało.

W czasach zaborów działał w rosyjskich strukturach Ksawery Drucki – Lubecki. Dbał o rozwój gospodarczy ziem polskich tegoż zaboru, lecz jako zwolennik ugody z Rosją sprzeciwił się wybuchowi powstania listopadowego.

Ostatnio z kolei głośno o Edwardzie Gierku. Człowiek ten za swoich rządów jeśli się nie mylę przysięgał wieczną przyjaźń z ZSRR, zaciągnął długi, ale z drugiej strony jako pierwszy chciał uniezależnić Polskę od dostaw gazu ze Wschodu, ściągając go tankowcami z państw arabskich, i jak twierdzą jego zwolennicy za te kredyty wiele zbudował.

Nawet Władysław Gomułka przez pewien czas był bohaterem narodowym. Gdy jakiś wysoce postawiony sowiecki dygnitarz ostrzegał po wydarzeniach poznańskich, że radzieckie wojska mogą wkroczyć do Polski, Gomułka odparł ,, trudno, będziemy walczyć’’.

W 1940 r. gdy Niemcy podbijały Francję, dawny ulubieniec Francuzów z Wielkiej Wojny marszałek Philippe Petain oraz polityk Pierre Laval weszli w koalicję z okupantem. Obaj uznali to za konieczność, dziejowy przymus. Powstało marionetkowe państewko Vichy. Jednak Laval pod naciskami Gestapo i SS zorganizował milicję do tłumienia szerzącej się coraz bardziej partyzantki. Gdy Alianci zbliżali się do Paryża, odradzał rodakom brania udziału w powstaniu. Obaj po wyzwoleni zostali straceni.

Z kolei w łódzkim getcie władzę sprawował Chaim Rumkowski. Część Żydów widziała w nim kolaboranta, zarzucała mu zachłyśnięcie się władzą, i ubóstwianie jej, życie na w miarę niezłym poziomie. Dla innych robił co mógł, aby ratować od stracenia podległych mu Żydów, dążył do stworzenia dużego obozu pracy, który w jego mniemaniu miał uświadomić Niemcom, że Żydzi są im potrzebni i tym samym ocalić im życie. Niemniej, gdy naziści kazali deportować ludzi godził się na to, nawet gdy chodziło o dzieci, o co sam prosił mieszkańców getta, by je oddawali. Także postać to bardzo niejednoznaczna.

Jak widać, przekrój tej grupy osób jest bardzo różnorodny. Powstaje pytanie: kim właściwie byli? Wypranymi z wyższych wartości konformistami? Fanatykami zaślepionymi ideologią? A może pragmatycznymi politykami rozumiejącymi, że współpraca z wrogiem to niestety wymuszona konieczność, mniejsze zło, i dzięki temu uzyskana jako taka autonomia jest lepsza, aniżeli nieprzyjaciel miałby rządzić samodzielnie? I w ten sposób w miarę znośnie i spokojnie doczeka się lepszych czasów? Sądzę, że wszystkiego po trochu.

Nie chcę uchodzić za ,, adwokata diabła’’, i nikogo na siłę wybielać. Tym tekstem chciałem tylko jak zwykle dążyć do prawdy, poznania pobudek, jakimi kierowali się ci ludzie.