Mimo, że proces kanonizacyjny nie został przeprowadzony Radzym zaraz po śmierci był czczony jako błogosławiony od najdawniejszych czasów. Jego kult wyrastał w cieniu kultu św. Wojciecha, co wynika z kronik. Charakterystyczna jest informacja Galla Anonima (XII-XIII w.) Gaudenty św. Wojciecha brat i spadkobierca jego idei i świętości. Opowiadają o tym kolejne katalogi arcybiskupów gnieźnieńskich. Wyraźny ślad kultu Radzyma przynosi rocznik krakowski zwany też świętokrzyskim, który określa go świętym. Stanowi to dowód, iż kult Radzyma był ogólnopolski na przełomie XI i XII w. Jednakże w drugiej połowie XII i XIII w. był wielkopolski, czego dowodzi rocznik poznański nazywający go świętym. Żywy kult przygasł z powodu uwiezienia jego relikwii przez Czechów w 1038 r. Dla ludzi tamtych czasów kult świętych koncentrował się wokół relikwii, które stanowiły konkretyzację wiary. Brak relikwii nie sprzyjał rozwojowi kultu. W XIV w. nastąpiło jego osłabienie pozostała pamięć, gdyż było miejsce grobu w Gnieźnie. Jan Długosz (1415-80) w swoich kronikach królestwa polskiego określa Radzyma błogosławionym. Od XVI w. jego kult utrzymywał się u Benedyktynów w Tyńcu a także w innych klasztorach na terenie Europy. Ze zrozumiałą dumą widzieli w nim współbrata, który reprezentował ukierunkowanie apostolskie i misyjne mnichów.
Po przymusowej translacji relikwii Radzyma z Gniezna do Pragi w dniu 25 sierpnia 1038 r. istniał jego kult w Pradze. Kronikarz czeski Kosmas z Pragi (1045-1125) odnotował ciekawy szczegół. Kiedy był jeszcze klerykiem i śpiewał psalmy w krypcie kościoła katedralnego w Pradze zbliżył się do niego w 1074 r. ,, jakiś mąż” i pytał o grób Radzyma brata św. Wojciecha. Chciał przy tym grobie złożyć i zapalić świecę stosownie do uczynionego ślubu. Radzym miał go cudownie uwolnić z niewoli polskiej, gdy przebywał przez trzy lata w lochach więzienia krakowskiego. Kosmas podaje także, że w tym czasie odprawiały się msze żałobne, bo jeszcze nie był przeprowadzony przez Stolicę Apostolską proces kanonizacyjny. W czeskich opracowaniach historycznych jezuita Alojzy Bogusław Balbinus zmarły 1638 r. w Pradze podaje, iż po 1040 r. przy grobie Radzyma działy się cuda i że zaczęto go czcić powszechnie jako świętego. Ten pisarz i historyk informuje, że uroczystość dla Radzyma obchodzono przy ołtarzu świętych Kosmy i Damiana, gdzie trwał jego kult otoczony czcią i miłością. Uroczystość Radzyma obchodzono dnia 11 października. Inny historyk czeski Wojciech Chanowsky, zmarły 1643 r. w dziele Żywoty Świętych wydanym w Pradze 1625 r. pośród patronów czeskich wymienia Radzyma. Kolejny historyk czeski Jan Peszina, zmarły jako biskup Szmereden w 1680 r. pisze, że katedra św. Wita w Pradze zyskała wiele przez umieszczenie w niej 942 r. relikwii św. Wacława a jeszcze więcej, gdy 25 sierpnia 1038 r. Książe Brzetysław I przywiózł z Polski ciała świętych: Wojciecha, Radzyma i Pięciu Braci Męczenników. Na innym miejscu w nawiązaniu do powyższego Peszina sławi Brzetysława za to, że takim skarbem ozdobił praską katedrę. Radzyma jako świętego wylicza w „ Rocznych dziejach kościelnych „ włoski historyk - kardynał Cesare Baronius (1533-1607), od 1597 bibliotekarz watykański. Kult Radzyma dotyczył Pragi o czym mówią zbiory dokumentów do żywotów świętych i błogosławionych opracowane w XVIII w. Nie zaliczony jednak do grona patronów Czech. Kult Radzyma podtrzymywany był zasadniczo w Gnieźnie i w Pradze oraz w środowisku benedyktyńskim. Faktycznie nie rozwinął się na większą skalę i pozostał w cieniu św. Wojciecha. Wówczas u współczesnych panowało przekonanie, co poświadcza Kosmas, iż Radzym nie tylko był jego cielesnym lecz i duchowym bratem i nierozdzielnym towarzyszem we wszystkim trudzie i trwodze aż po śmierć męczeńską. Nieliczne zapisy źródłowe o Radzymie Gaudentym powodują, że skąpe są jego żywoty. Chodzi o opracowania, które ujmowałyby życie i działalność Radzyma jako odrębną całość biograficzną. W zbiorze dokumentów o świętych ACTA SANCTORUM, który można uznać jako wielką encyklopedię hagiograficzną, zawierajaca żywoty świetych Kościoła rzymsko-katolickiego spisane w jezyku łacińskim w porządku chronologicznym-miesiecznie a zapoczątkowane przez jezuitę belgijskiego Jana Bolanda w XVII w. podano tylko wzmiankę o Radzymie Gaudentym i jego kulcie w miesiącu październiku. Uzupełnienie tego zbioru zawiera drukowany w 1852 r. szkic o Radzymie Gaudentym przez Feliksa Neriniusza a wydanym w Rzymie 1772 r. Krótki życiorys Radzyma znajdujemy w dziele ,,Święci i błogosławieni Kościoła Rzymsko-Katolickiego” (Lipsk 1929), którego autorem jest Fr. Doyle. Inny niemiecki autor Veisskopf pisał o Radzymie w Słowniku Kościelnym z 1932 r. Z polskich autorów wymienić należy dzieła bp. Jana Korytkowskiego ,,Arcybiskupi Gnieźnieńscy, Prymasowie i Metropolici Polscy od roku 1000 do 1821 r.”, tom 1 (Gniezno 1887) oraz ks. Stanisława Galla, który w ,,Podręcznej Encyklopedii Kościelnej” (Warszawa 1907) zajął się osobą Radzyma. Nie pominął też Radzyma Gaudentego bp. Karol Radoński w encyklopedii hagiograficznej p.t. ,,Święci i Błogosławieni Kościoła Katolickiego” (Poznań 1947). Cenne są biogramy Gaudentego Radzyma, opracowane przez znanego mediewistę poznańskiego Gerarda Labudę w Polskim Słowniku Biograficznym, tom 7 z 1949 r. i w Słowniku Starożytności Słowiańskiej, tom 4 z 1961-66 r. Ksiądz Franciszek Kryszak w opracowaniu ,,Pierwszy Arcybiskup Gnieźnieński” obszernie opisał życie i działalność Radzyma drukowanym w ,,Wiadomościach Archidiecezji Gnieźnieńskiej” nr 6 z 1959 r. Znaczącym opracowaniem jest biogram ,,Radzim-Radim Gaudenty” autorstwa Józefa Szymańskiego w dziele ,,Hagiografia Polska”, tom 2 z 1972 r. oraz Polski Słownik Biograficzny ,,Nasi Święci” (Poznań 1995). Dalsze opracowania to biogramy Radzyma w dziełach K. R. Prokopa ,,Arcybiskupi Gnieźnieńscy w Tysiącleciu” (Kraków 2000) oraz Ks. K. Śmigla w Słowniku biograficznym arcybiskupów gnieźnieńskich i prymasów Polskich (Poznań 2002). Stanisław Poklękowski, syn Jana z Poklękowa pod Kaliszem, autor ,,Poetyckiego Katalogu Arcybiskupów Gnieźnieńskich” z XVII w. napisanym w języku łacińskim pisze o Radzymie (w przekładzie Ryszarda Koszewskiego zm. 2001):
Po tym nieszczęściu brat (św.) Wojciecha uznał za stosowne przyjąć najwyższą godność biskupią
I stać się podobnym w życiu do swego brata, Ów błyszczy męczeństwem a Ty pielęgnujesz naśladowanie tej cnoty, Wzmacniasz się w pokoju i jesteś gotowym do przelania krwi, Przeto blask upiększa Twoją szatę,
Tak w ten sposób staniesz się Pięknym (uznanym) Lechitą w kręgu róż.
Walerian Występski Kult w świetle historii i żywotów
Kult liturgiczny
Wyznaczone na dzień 11 października w kalendarzu rzymskim obchody święta imienia Radzyma do końca XVI w. z wolna zanikły. W Pradze od XVII w. nie obchodzono osobno uroczystości Radzyma, lecz włączono jego wspomnienie do święta Translacji z 25 sierpnia, bowiem obowiązywał wspólny ryt przeniesienia relikwii świętych: Wojciecha, Radzyma, Pięciu Braci Męczenników Międzyrzeckich. Tego dnia uroczystość miała dwie oracje. W pierwszej wspominano św. Wita patrona katedry Praskiej. Natomiast druga wspominała Radzyma i Pięciu Braci: Benedykta, Izaaka, Jana, Krystyna i Mateusza. W czytanej lekcji na ten dzień Radzyma wymieniano jako świętego. Kult Radzyma nie rozwinął się na większą skalę. O kulcie Radzyma w Polsce nic pewnego nie da się powiedzieć po 1038 r. Pozostała tylko pamięć, która z biegiem czasu słabła ale nie zanikła zupełnie. Ponieważ Radzym był bratem św. Wojciecha i świadkiem jego męczeńskiej śmierci a potem arcybiskupem gnieźnieńskim, więc to musiało rzutować na pamięć. Dawny ołtarz główny w katedrze gnieźnieńskiej z 1765 r. posiadał sześć potężnych kolumn a między nimi postacie świętych polskich: Wojciecha, Bogumiła, Stanisława, Kazimierza i Radzyma. Ołtarz ten uległ zniszczeniu w czasie II wojny światowej, kiedy okupant niemiecki katedrę zamienił na salę koncertową. W starym kapitularzu katedry zachował się skopiowany w 1777 r. przez malarza Jabłońskiego obraz Tomasza Dolabelli-Włocha poświęcony Pięciu Męczennikom Międzyrzeckim, pośród których stoją w pontyfikalnych strojach postacie dwóch arcybiskupów gnieźnieńskich bł. Bogumiła i bł. Radzyma. Jest to jedyny wizerunek Radzyma z dawnych czasów. Powyższe stanowi przeświadczenie, że Radzym ma miejsce między polskimi świętymi. Miejsca pochowków świętych a także ich groby stawały się ośrodkami kultu. Zainteresowanie miejscem pochówku bł. Radzyma w katedrze gnieźnieńskiej i brakiem jego relikwii odżyło w XX w. prowadzeniem przez bpa. Antoniego Laubitza prac wykopaliskowych w podziemiach katedry w latach 1929-31. Ze sprawozdania tych badań dowiadujemy się, że natrafiono na kilka grobów romańskich z obsadą kamienną. Jeden z nich w nawie głównej był odmienny. Został zbudowany z łupanych skorup granitowych i okrzesków (mający wyłom w sklepieniu) w identyczny sposób i tą samą techniką sklepienia przy kaplicy na lednickiej wyspie oraz przy kościółku św. Feliksa i Adaukta na Wawelu. Wewnątrz oprócz gruzu nie znaleziono żadnych śladów spopielenia ani kości. Był usytuowany obok grobu z nim sąsiadującym, który zajmował centralne miejsce kościoła. Okoliczności te dostatecznie uzasadniają, iż można przypuszczać że w grobie tym został pochowany ktoś bardzo znaczący skoro jemu taki monument sklepiony zbudowano. Ustalono więc dwa fakty: pierwszy, że spoczywał w nim Radzym a drugi, iż sąsiadujący z nim grób był sprawiony dla św. Wojciecha. Ów wyłom wystarczał do wyjęcia z niego zwłok. We wszystkich pozostałych grobach kamiennych znaleziono szczątki kości i widoczne ich spopielenia ślady. W latach 1957-64 z inicjatywy prymasa Stefana Kardynała Wyszyńskiego pracownicy Pracowni Archeologicznej Instytutu Historii Kultury Materialnej Polskiej Akademii Nauk w Gnieźnie pod kierownictwem prof. Kazimierza Żurowskiego ( 1909-87 ) przeprowadziła badania wykopaliskowe w podziemiach katedry gnieźnieńskiej. Zweryfikowano również wcześniejsze znaleziska bpa. Laubitza oraz uzyskano nowe informacje. W czerwcu 1963 w podziemiach środkowej nawy głównej katedry między filarami V a XX natrafiono na grobowiec bez śladu kości, usytuowany na osi wschód-zachód został zbudowany z kamieni łączonych zaprawą gipsową o długości komory 220 cm a szerokości 60 cm. Współkierująca badaniami archeologicznymi dr Gabriela Mikołajczyk (1921-2002) przychyla się do sugestii i poglądów wczesniej wypowiadanych przez bpa. Laubitza (1861-1939) i ks. kan. Józefa Walkowskiego zm. 1865, iż z dużym prawdopodobieństwem może to być miejsce pochówku Radzyma. Współczesne wizerunki bł. Radzyma powstały w okresie przygotowania obchodów uroczystości Tysiąclecia Chrztu Polski i w latach następnych. Okazałe okno w ścianie zachodniej między wieżami katedry gnieźnieńskiej wypełnia witraż powstały w 1966 r. W otoczeniu wizerunku Matki Bożej Częstochowskiej wśród świętych polskich jest postać bł. Radzyma.
W prezbiterium katedry pośród trzynastu witraży wykonanych w l. 1960-80 przedstawiających Najśw. Marię Pannę w chwale nieba i postacie świętych oraz historycznych osób czasów piastowskich w dwóch oknach widzimy postać Radzyma jako towarzysza misji św. Wojciecha oraz w scenie ustanowienia metropolii gnieźnieńskiej w towarzystwie cesarza Ottona III i księcia Bolesława Chrobrego. Wśród dziesięciu witraży nawy głównej katedry z l. 1989-94 przedstawiających życie św. Wojciecha w scenie jego śmierci przedstawiono Radzyma i Boguszę jako towarzyszy jego misji. Wspomniane uroczystości, poza oddaniem wdzięczności Bogu za łaskę wiary, dały impuls do wydobycia jasnych historycznych momentów naszej polskiej religijnej i narodowej przeszłości oraz ukazania świetlanych postaci jako wzory godne naśladowania i czci w drugim Tysiącleciu. Jedną z nich jest Radzym-Gaudenty. Prymas Polski Stefan Kardynał Wyszyński dnia 30 VI 1969 r. zwrócił się do Stolicy Apostolskiej z prośbą o wprowadzenie kultu bł. Radzyma do polskiego kalendarza liturgicznego. Watykańska Święta Kongregacja do spraw kultu bożego nadesłała pozytywną pisemną odpowiedź datowaną w Rzymie 18 I 1970 r. z zezwoleniem na kult liturgiczny bł. Radzyma-Gaudentego jako wyznawcy. Tegoż roku 19 września Prymas Polski wystawił dwa stosowne dekrety odnośnie wprowadzenia do kalendarza polskiego kultu bł. Radzyma Gaudentego oraz oficjum brewiarzowe i formularz mszalny z własną lekcją historyczną na dzień 14 października jako ,,wspomnienie obowiązkowe”, które dotychczas było świętem III klasy. W archidiecezji gnieźnieńskiej jest czczony jako patron miejscowy o szczególnym znaczeniu. Ks. Prymas z radością zachęcał duchowieństwo do odnowienia kultu i wiernych o rozbudzenie pobożności dla Radzyma-pierwszego arcybiskupa metropolity Świętego Kościoła Gnieźnieńskiego. Oddawana jemu cześć doznała pewnego przesłonięcia przez wciąż trwający kult św. Wojciecha Patrona Polski, którego Radzym był towarzyszem i powiernikiem. Bł. Radzym jest drugim współpatronem archidiecezji gnieźnieńskiej wraz ze św. Wojciechem i bł. Jolentą-klaryską. Wiedziony pasterskim obowiązkiem ks. Stefan Kardynał Wyszyński erygował z dniem 1 VII 1981 r. parafię Rzymsko-Katolicką przy kościele pw. Bł. Radzyma-Gaudentego w Gnieźnie na terenie nowo powstałej dzielnicy Winiary, gdzie zamieszkiwało od 1971 8500 osób. Pobudowano w l. 1983-95 świątynie w formie rotundy zwieńczonej dachem w kształcie korony królewskiej.
Dnia 9 IV 2003 r. zostały przekazane Gnieznu relikwie bł. Radzyma Gaudentego za zgodą Miroslawa Kardynała Vlka Prymasa Czech. Do ich znalezienia przyczynili się ks. Zbigniew Bukowski kapłan archidiecezji gnieźnieńskiej prowadzący duszpasterstwo w Tyńcu n/Sawaną w Czechach i pan Koncal archiwista Kurii w Pradze. Relikwie ponownie doznają czci po 965 latach. Po konsultacjach w Watykanie 2004 r. metropolita gnieźnieński przekazał parafii pw. Radzyma Gaudentego w Gnieźnie wiadomość, że można używać przed imieniem Radzyma najwyższego tytułu ,,Święty”. Radzym został uznany świętym ,,ad modum culltus” i dlatego przysługuje mu tytuł ,,sanktus vel beatu”. Stanowi to potwierdzenie nieprzerwanej powszechnej tradycji świętości życia Radzyma. Poświadczają to przekazane kopie dokumentów. ks. L. Gładyszewski
za:http://www.radzym.pl/pl/patron/radzym_gaudenty_waleriana_wystepskiego/radzym_gaudenty__1.html
Puneta:
Pamięć trwa, póki jest komu ją przekazywać, i tak po blisko 1000 lat wyłania się z przeszłości jeden z naszych patronów, brat Św. Wojciecha.
