Kult świętych w ustawodawstwie partykularnym biskupa opolskiego Franciszka Jopa (1956-1976)

 

Wstęp

           Biskup Franciszek Jop podczas swej dwudziestoletniej posługi pasterskiej na Śląsku Opolskim w sposób znaczący przyczynił się do odnowienia i wzmożenia kultu Matki Boskiej w Jej opolskim wizerunku oraz świętych pochodzących z Opolszczyzny[1]. Jako aktywny uczestnik wszystkich czterech sesji Soboru Watykańskiego II[2] z zapałem realizował w codziennej posłudze biskupiej ideę dostosowania działalności duszpasterskiej do realiów społeczno- kulturowych panujących w powierzonym jego pieczy kościele partykularnym. Konsekwentnie przybliżał wiernym postaci świątobliwych Ślązaków. Pomimo że wcześniej nie był związany ze Śląskiem Opolskim potrafił w pełni docenić i ożywić bogate tradycje śląskiej pobożności.

           Biskup martwił się, że kult pochodzącego z Kamienia Śląskiego świętego Jacka, „jedynego kanonizowanego Opolanina” nie był rozwinięty w zadowalającym stopniu[3].

           Bliski sercu biskupa Jopa był także bł. Czesław, który przed przywdzianiem habitu dominikańskiego był prałatem- kustoszem kolegiaty w Sandomierzu- mieście, w którym opolski pasterz pełnił posługę biskupa pomocniczego w latach 1945-1952. zabiegał także o odnowę starodawnego kultu bł. Bronisławy i był gorliwym rzecznikiem jak najszybszej beatyfikacji dominikanki raciborskiej, świątobliwej Ofki Piastówny.

I.                  Kult obrazów

Obowiązujący za czasów biskupa Jopa Kodeks Prawa Kanonicznego z 1917 r. zalecał wzywanie imion świętych, czczenie ich relikwii i obrazów jako rzecz dobrą i pożyteczną. Przede wszystkim jednak należało okazywać cześć Najświętszej Marii Pannie[4].

Biskup opolski gorąco zalecał wszystkim wiernym modlitwę do Matki Boskiej zanoszoną przed Jej cudownymi obrazami podczas pielgrzymek, nocnych czuwań i nabożeństw. Sam często nawiedzał sanktuarium jasnogórskie, gdzie przed cudowną Ikoną Królowej Polski polecał Bogu sprawy istotne dla powierzonej jego opiece diecezji opolskiej[5].

W 1964 r. rozpoczęło się zorganizowane w ramach Wielkiej Nowenny przed obchodami Millennium Chrztu Polski nawiedzanie kościołów Śląska Opolskiego przez podobiznę obrazu Pani Jasnogórskiej. Aby dać wiernym możliwość należytego przygotowania się do tego ważnego duchowego wydarzenia, Biskup wydał list pasterski, w którym omawiał historię peregrynacji Obrazu a także jej cel: zbliżenie do Boga i pogłębienie życia religijnego[6]. Oprócz listu została ogłoszona także Instrukcja o nawiedzeniu obrazu Matki Boskiej w parafiach, określająca daty powitania Wizerunku w poszczególnych dekanatach, sposób przygotowania parafii i przebieg samej uroczystości nawiedzenia wraz z nocnym czuwaniem[7].

Na mocy dekretu Penitencjarii Apostolskiej w świątyni, w której odbywało się nawiedzenie można było uzyskać odpust zupełny pod zwykłymi warunkami. Spowiednicy spowiadający w takim kościele mieli władzę rozgrzeszania z grzechów i cenzur zastrzeżonych ordynariuszowi. Proboszczowie mogli udzielić jurysdykcji do spowiadania kapłanom obcym, tak zakonnym jak i diecezjalnym, zaaprobowanym przez własnego ordynariusza i nie będącym w karach kościelnych- na okres jednego tygodnia. Biskup Jop udzielił też zezwolenia na odprawianie Mszy św. na zewnątrz kościoła oraz na Msze św. odprawiane o północy i wieczorem a także na binację w kościele nawiedzenia[8]. Biskup otaczał szczególną troską kult Matki Boskiej Opolskiej, której słynący łaskami wizerunek jest umieszczony w kościele katedralnym. Ta bizantyjsko- italska ikona powstała na przełomie XV i XVI stulecia i należy do najstarszych obrazów maryjnych w Polsce. Początkowo czczona w Piekarach Śląskich, gdzie była przechowywana w klasztorze O. O. Jezuitów, znana była jako Matka Boska Piekarska[9]. Po wybuchu wojny polsko- szwedzkiej w 1702 r. obraz przeniesiono do Opola. Od 18 grudnia 1813 r. miejscem jego kultu jest kościół pw. Świętego Krzyża, obecnie katedra biskupia.

           Wszystkie ważniejsze uroczystości diecezjalne zwykle kończyły się modlitwą przed obrazem Opolskiej Pani. W latach Wielkiej Nowenny każdego 3 maja biskup Jop wraz z wiernymi tam właśnie odmawiał tekst ślubowania jasnogórskiego, do którego wprowadził dodatkowy fragment: „Przyrzekamy Ci, Matko Najświętsza, szerzyć cześć w Twoim obrazie opolskim w całej opolskiej ziemi”.Tutaj również odbyły się główne uroczystości diecezjalne podczas obchodów Roku Milenijnego 1966, gdyż władze komunistyczne nie zezwoliły na sprowadzenie do Opola kopii Obrazu Jasnogórskiego[10].

Biskup Jop przez cały czas swego posługiwania na Opolszczyźnie był bardzo związany z obrazem Pani Opolskiej. Moment kanonicznego objęcia diecezji po jej prawnym ustanowieniu związał właśnie z wizerunkiem Matki Boskiej Opolskiej. Swój drugi ingres do katedry[11] połączył z odpustem maryjnym, aby „diecezję oddać pod stałą opiekę Opolskiej Madonny”[12].

 

II. Nabożeństwa i obchody ku czci świętych.

Ożywieniu duszpasterstwa w diecezji służył kult świętych i błogosławionych, zwłaszcza tych, którzy pochodzili ze Śląska: św. Jacka, bł. Czesława, bł. Bronisławy oraz związanych z regionem, jak np. św. Wacława, śśw. Cyryla i Metodego.

Dzięki staraniom biskupa Jopa Stolica Apostolska wyznaczyła św. Jacka głównym patronem diecezji opolskiej, zaś błogosławionych Czesława i Bronisławę patronami drugorzędnymi[13].

Z okazji siedemsetnej rocznicy śmierci św. Jacka biskup Jop wydał zarządzenie określające sposób obchodzenia tego jubileuszu w dniu 15 sierpnia 1957 r.:[14]

1.                           W niedzielę 11 sierpnia we wszystkich świątyniach Śląska Opolskiego zamiast kazań został odczytany specjalny list pasterski;

2.                           W dniach 15, 16, 17 sierpnia urządzono we wszystkich kościołach w porze wieczornej triduum ku czci św. Jacka składające się z odpowiednich modlitw, a także z przemówienia poświeconego osobie Świętego i jego działalności. Podczas triduum wystawiono Najświętszy Sakrament w monstrancji;

3.                           18 sierpnia podczas sumy wygłoszono kazanie o św. Jacku, potem odśpiewano Te Deum laudamus, aby podziękować Bogu za tak wsławionego Rodaka;

4.                           Ogólnodiecezjalna uroczystość odbyła się 15 sierpnia w Kamieniu Śląskim;

5.                           15 sierpnia w Kamieniu Śląski, 17 sierpnia w prokatedrze opolskiej i 18 sierpnia w Bytomiu odprawiono Msze św. pontyfikalne.

 

Biskup Jop uważał za bardzo wskazane, by wierni pojedynczo lub zbiorowo nawiedzali relikwie św. Jacka w kościele O. O. Dominikanów w Krakowie. Ponadto było pożądane, aby rodzice nadawali swym dzieciom przy chrzcie św. imię Jacek a kapłani zapoznawali dziatwę szkolną z życiem i działalnością Świętego[15].

Corocznie przed uroczystościami ku czci św. Jacka biskup Jop zalecał odprawienie triduum, którego tekst zamieszczano w diecezjalnym modlitewniku Droga do nieba[16].

Podczas uroczystych obchodów Millennium Chrztu Polski biskup Jop sprowadził relikwie św. Jacka, bł. Czesława oraz bł. Bronisławy, które w dniach 13 i 14 sierpnia 1966 r. zostały wystawione dla czci publicznej w Opolu i w Kamieniu Śląskim[17].

W liście pasterskim napisanym z okazji siedemsetnej rocznicy śmierci bł. Bronisławy biskup Jop wezwał do wierności tradycjom religijnym przodków[18], zaś w wydanym zarządzeniu polecił aby przed uroczystością jubileuszową zorganizować triduum ku czci Błogosławionej[19].

Biskup szerzył także kult związanej z Opolszczyzną Służebnicy Bożej Ofki- Eufemii Piastówny, córki Przemysława, księcia raciborskiego. Mimo, iż nie została ona wyniesiona na ołtarze, jej kult trwa w Raciborzu i okolicy. W liście pasterskim z okazji sześćsetnej rocznicy śmierci Eufemii w 1959 r. biskup Jop zachęcał diecezjan do wytrwałych modłów o jej beatyfikację[20].

Wiele uwagi biskup Jop poświęcał rozwojowi kultu patrona młodzieży, św. Stanisława Kostki. W dniach poprzedzających jego święto organizowano w parafiach uroczyste tridua, zakończone spowiedzią młodzieży i dziatwy szkolnej. Bardzo szczegółowy program obchodów, obejmujący wybrane czytania, pieśni i wezwania do świętego na poszczególne dni triduum ogłaszany był każdego roku i przekazywany duszpasterzom[21]. W czasie przypadającej w listopadzie uroczystości ku czci św. Jana Berchmansa, patrona liturgicznej służby ołtarza przyjmowano nowych kandydatów do koła ministranckiego[22].

W diecezji opolskiej uroczyście obchodzono wszystkie święta maryjne. Instrukcje biskupa Jopa zawsze akcentowały ich podniosły charakter. Święto Niepokalanego Poczęcia Najświętszej Marii Panny zostało poprzedzone triduum połączonym z naukami dla młodzieży żeńskiej[23]. W dniu 5 stycznia 1960 r. Biskup ogłosił Zarządzenie Stolicy Apostolskiej w sprawie oficjum brewiarzowego i Mszy o św. Wawrzyńcu z Brindisi[24].                     

         Interesującym zarządzeniem było przypomnienie w sprawie świąt patronalnych, w którym podano daty obchodów dla różnych grup wiernych (kobiety, młodzież męska i żeńska, lekarze etc.) oraz sposoby przeprowadzenia świątecznych nabożeństw i poprzedzających je triduów[25].

           W liście pasterskim napisanym z okazjo 1900 rocznicy śmierci św. Apostołów Piotra i Pawła[26], biskup Jop szeroko omawiał życie, męczeństwo i wielkie zasługi położone przez Apostołów dla rozwoju młodego Kościoła. Życzeniem Ojca Św. było, aby rok do następnego święta Apostołów był w Kościele Rokiem Wiary. Godne przeżycie tego okresu było, zdaniem papieża „najmilszym aktem pamięci, czci i łączności z naszej strony, okazanym Świętym Apostołom Piotrowi i Pawłowi, którzy przekazali nam bezcenne dziedzictwo – prawdziwą wiarę Chrystusową, dla której przyjęli ochotnie śmierć męczeńska”[27].Biskup Jop zalecałby w czasie trwania Roku Wiary w każdej świątyni diecezji i w każdej chrześcijańskiej rodzinie często odmawiano Credo lub ujęte w innej formie wyznanie wiary. Kaznodzieje winni stale w głoszonych naukach nawiązywać do tematyki trwającego Roku, wszyscy zaś wierni powinni byli czcić pamięć Apostołów ciągłym ożywianiem swojego osobistego zawierzenia Bogu.

           W pierwszą rocznicę beatyfikacji o. Maksymiliana Marii Kolbego 15 października 1972 r. odbyły się w Oświęcimiu obchody z udziałem hierarchów zagranicznych, przy licznym udziale duchowieństwa i wiernych ze wszystkich diecezji polskich. W wydanej z tej okazji specjalnej odezwie biskup Jop zachęcał katolików z Opolszczyzny do przybycia na teren obozu oświęcimskiego, by uczcić o. Kolbe, niedościgniony wzór miłości bliźniego[28].

           Do obchodów ściśle regionalnych zaliczyć należy procesje błagalne ku czci św. Urbana, odprawiane zwykle w dniu 25 maja. W rolniczych okolicach południowo- zachodniej części diecezji wierni wraz z kapłanem obchodzili okoliczne pola, prosząc o urodzaj i Boże błogosławieństwo w pracach polowych. W procesji niesiono figurę św. Urbana i chorągwie kościelne[29].

 

Zakończenie

           To, że obecnie na Śląsku Opolskim mamy obecnie do czynienia z dobrze rozwiniętym kultem Matki Boskiej oraz z żywym kultem świętych jest w dużej mierze zasługą pierwszego opolskiego biskupa ordynariusza, ks. dra Franciszka Jopa. Potrafił on odnowić dawną, tradycyjną pobożność śląską, ubogacając ją jednocześnie żywą wiarą Polaków przybyłych na Opolszczyznę ze Wschodu. Przesiedleńcy i repatrianci uznali za „swoich” świętych i błogosławionych pochodzących ze Śląska, jak świeci Jacek i Jadwiga, błogosławieni Czesław i Bronisława czy świątobliwa Ofka Piastówna. Dzięki temu przybysze z pewnością łatwiej mogli odnaleźć w nowej, jakże trudnej i wymagającej rzeczywistości.

           Pragnę w tym miejscu zwrócić uwagę na interesujące spostrzeżenie ks. prof. Józefa Mikołajca, zawarte w monografii Pasterz. Działalność biskupa Franciszka Jopa w diecezji opolskiej (1956-1976).Autor twierdzi tam,że oto Biskup „zaniedbywał” nieco kult św. Anny Samotrzeciej, niezwykle popularnej na Śląsku[30]. Po analizie działalności prawodawczej biskupa Jopa w tej dziedzinie wypada mi podzielić ten pogląd.

           Ks. Mikołajec wyjaśnia także taki sposób postępowania opolskiego pasterza. Otóż biskup Jop uważał kult św. Anny za tak głęboko zakorzeniony w śląską świadomość, a pozycję diecezjalnego sanktuarium na Górze Świętej Anny za w pełni ugruntowaną i niekwestionowaną, że nie uznał za konieczne dodatkowego podkreślania tego stanu rzeczy w specjalnych akcjach i inicjatywach duszpasterskich.