Tarcza Finansowa PFR 1.0
Jednak głównym i najskuteczniejszym elementem walki z kryzysem była Tarcza Finansowa realizowana przez Polski Fundusz Rozwoju S.A. (państwowa instytucja rozwoju powołana w 2016 roku do realizacji zadań w ramach Strategii Odpowiedzialnego Rozwoju). Od końca kwietnia PFR rozpoczął wypłatę subwencji dla przedsiębiorców. Jest to swoisty „kontrakt”, w ramach którego przedsiębiorstwo otrzymuje środki (w przypadku MŚP w Tarczy 1.0 była to kwota 12-36 tys. zł na każdego pracownika), które mają zapewnić poduszkę finansową następne miesiące kryzysu. W zamian przedsiębiorca zobowiązuje się utrzymać zatrudnienie przez min. 12 miesięcy (jest to warunek umorzenia większości subwencji). Program miał na celu zahibernowanie rynku pracy (aby nie doszło do skoku bezrobocia i jego skutków – ubóstwa, wykluczenia, spadku popytu), zapewnienie płynności i rezerw finansowych firm na wypadek dalszych utrudnień gospodarczych i zachowanie zagrożonego potencjału produkcyjnego przedsiębiorstw. W ramach Tarczy Finansowej 1.0 wypłacono 60,8 mld złotych dla 347 tys przedsiębiorstw. Tym sposobem Tarcza objęła ochroną 3,2 miliona pracowników (4). Średnia kwota wsparcia z PFR wynosiła więc ponad 175 tysięcy złotych na jedno przedsiębiorstwo i 19 tysięcy złotych na jedno miejsce pracy. Większość z kwoty subwencji z Tarczy 1.0 (w przypadku MŚP do 75%) jest bezzwrotna.
Przygotowanie i realizacja działań antykryzysowych 2020
Działania antykryzysowe mogły zostać sfinansowane poprzez skokowe zadłużenie sektora finansów publicznych, trzeba było jednak mieć od kogo pozyskać środki. Kluczową operacją dla pozyskania funduszy na ratowanie gospodarki była emisja obligacji przez państwowe PFR i BGK (Bank Gospodarstwa Krajowego), które skupował NBP oraz banki komercyjne. Funkcjonowanie banku centralnego kontrolującego emisję krajowej waluty, jak i obecność silnego systemu bankowego opartego w większości na krajowym kapitale, okazały się bardzo pomocne, czy wręcz niezbędne w celu skutecznego kredytowania gospodarki w czasie kryzysu oraz finansowania działań antykryzysowych. (w przypadku zagranicznych właścicieli banków istnieje ryzyko ograniczenia akcji kredytowej dla krajowej gospodarki – co pokazał m.in. przypadek austriackich banków w 2011 roku(5). Potencjał przygotowanych działań antykryzysowych już w maju 2020 wynosił ok. 11.3% PKB. W odróżnieniu jednak od innych krajów, polskie działania antykryzysowe (głównie poprzez Tarczę Finansową PFR) składał się w znacznie większej części z bezpośredniego, bezzwrotnego wsparcia dla gospodarki, co czyniło polską fiskalną odpowiedź na kryzys jedną z największych w Europie(6). Ostatecznie, w samym tylko 2020 roku wielkość zrealizowanego już rządowego pakietu fiskalnego wyniosła ok. 7,7% PKB (ok. 180 mld złotych). Jednocześnie Tarcza Finansowa PFR 2.0 i inne działania antykryzysowe są realizowane także w 2021 roku. To czyniło rządową odpowiedź na kryzys, w gospodarczej historii Polski, bezprecedensową w swojej skali i nieporównywalnie większą niż przed 12 laty.
Było to możliwe dzięki przygotowaniu fiskalnemu w ostatnich latach przed wybuchem kryzysu. Pole do sfinansowania dużych wydatków antykryzysowych było możliwe także dzięki dobrej sytuacji finansów państwa. Ze względu na wcześniejszą dobrą koniunkturę i sukces reform podatkowych, poziom zadłużenia był mniejszy niż rząd prognozował jeszcze w 2016 roku(7). Dług publiczny w relacji do PKB spadał nieprzerwanie od 2016 roku (kiedy wynosił 54% PKB) osiągając pod koniec 2019 roku poziom 45,7% PKB (najniższy poziom od 2007 roku). Względem zadłużenia z 2016 roku, te kilka lat spadku długu w relacji do PKB wytworzyło blisko 200 mld złotych dodatkowego „buforu” dla finansów państwa ułatwiających zaciągnięcie kredytów na działania antykryzysowe (sytuacja fiskalna była na tyle dobra, że Międzynarodowy Fundusz Walutowy wskazał, iż wydatki antykryzysowe mogły być jeszcze większe bez specjalnego wysiłku czy ryzyka (8).
„Wodowanie” – porównanie przebiegów kryzysu.
Tak wygląda skala natężenia szoku jaki uderzył w gospodarkę w 2008 i 2020 roku:
Kryzys finansowy 2008 Polska przechodziła od początku dużo łagodniej niż inne państwa. Sektor finansowy nie wymagał bezpośredniego ratowania, akcja kredytowa dla przedsiębiorstw nie załamała się i Polska jako jedyny kraj regionu nie doświadczył spadku, a jedynie spowolnienia PKB, a to właśnie ten wskaźnik jest podstawą do zachodzących procesów gospodarczych – dynamiki zatrudnienia, wynagrodzeń, produkcji, dochodów sektora publicznego i wysokości długu.
W kryzysie 2020 roku już w pierwszych miesiącach doszło do gospodarczego tąpnięcia (PKB w II kwartale 2020 roku zanotowało pierwszy od dawna spadek, i to aż o 8,2%). W następnych miesiącach, choć szok był już mniejszy, PKB wciąż było ujemne. W tej sytuacji wartość wskaźników pochodnych (bezrobocia, płac, produkcji) – także powinna się załamać i to znacznie bardziej niż w latach 2008-2009. Czy rzeczywiście tak się stało?
Tym sposobem docieramy tutaj do przynajmniej kilku zaskakujących zjawisk:
- Przy spowolnieniu gospodarczym (wciąż dodatniej dynamice PKB – vide kryzys 2008) nastąpił stosunkowo duży i długotrwały wzrost bezrobocia (do wartości sprzed kryzysu udało się wrócić dopiero w 2016 roku), natomiast przy wielokrotnie większym szoku dla PKB w roku 2020, bezrobocie wzrastało gwałtownie, zgodnie z przewidywaniami, jednak od czerwca bardzo szybko wyszło z trendu wzrostowego i ustabilizowało się na poziomie nieznanie wyższym niż przed wybuchem kryzysu.
Komentarze