Dlaczego w 2019 i potem w 2023 duże grupy wyborców, po raz pierwszy lub po przerwie w aktywności wyborczej, zdecydowały się wziąć udział w wyborach i poprzeć wybranych kandydatów? Jak różnią się miedzy sobą te grupy? Jakie odczucia, powody nimi kierowały?
Dlaczego głosujemy? Jakie nasze przemyślenia, ale też bardzo często podświadome, odczucia i emocje, skłaniają nas, żeby w czasie wyborów zagłosować lub nie, czy też jakiego kandydata wybrać?
Na podstawie badań społecznych warto wysunąć kilka wniosków w tym zakresie, w szczególności uwagę poświęcając wybranym dużym grupom wyborców, którzy w historii polskich wyborów po raz pierwszy lub po przerwie w aktywności wyborczej, zdecydowali się wziąć udział w wyborach i poprzeć wybranych kandydatów po raz pierwszy. W tym celu zanalizujmy zmiany frekwencji w ostatnich latach w Polsce (wybory parlamentarne 2019 i 2023) i sprawdźmy, w jakich wyborach pojawiły się duże grupy głosujące pierwszy raz.
Jeżeli chodzi o najpopularniejsze wybory – czyli prezydenckie i parlamentarne, to Frekwencja w III RP, po kilku wysokich wynikach frekwencyjnych w latach 90tych (powyżej 60%), po 2000 roku wieku spadła i ustabilizowała się na niższym poziomie powyżej 40%, rzadko przekraczając 50%.
Oznacza to, iż kilka milionów wyborców w tym okresie zrezygnowała z życia politycznego i udziału w wyborach.
Sytuacja zmieniła się od 2015 roku, kiedy frekwencja zaczęła rosnąć bardzo zdecydowanie i konsekwentnie we wszystkich typach wyborów.
Warto przyjrzeć się, jakie grupy zdecydowały się po raz pierwszy, bardzo często po długiej absencji wyborczej, wrócić do głosowania, na kogo i z jakich powodów. Możemy wyróżnić tutaj dwie „fale” wyborców - pierwszą, która włączyła się do głosowania w 2019 roku i drugą w 2023 roku.
AD 1. Jak pierwszy zanalizujmy wzrost liczby głosujących o 3,2 mln w 2019 roku, z których większość zagłosowała na PiS (wzrost poparcia o ponad 2,3 mln w porównaniu do poprzednich wyborów).
Dlaczego tak zagłosowali?
Z badań społecznych wynika, że to są nowi wyborcy niemal w całości z biedniejszych, wiejskich powiatów. Wbrew obiegowej opinii nie tylko z Polski wschodniej, ale tak z Polski zachodniej tzw. obszarów poPGRowskich – gdzie dominowały motywacje i problemy ekonomiczne przed światopoglądowymi. Pozornie kontrintuicyjnie, w wiejskiej, biedniejszej Polsce zachodniej, dynamika spadku dla partii umownie „bliższych” światopoglądowo w tej części kraju była nawet większa niż na wschodzie. To dodatkowo wspiera tezę o motywacji ekonomicznej nowych wyborców, którzy po często kilkunastoletniej lub dłuższej absencji w wyborach zdecydowali się zagłosować na Prawo i Sprawiedliwość.
Co się zmieniło pomiędzy rokiem 2015 a rokiem 2019, że zmotywowało nowych wyborców aby tak zagłosować? Przede wszystkim bezprecedensowa poprawa sytuacji materialnej, która przez wcześniejsze lata była w stagnacji. Poczucie bycia reprezentowanym i poczucie wpływu, przez składanie i, co ważniejsze, dotrzymywanie obietnic wyborczych. Adresowanie przekazu w kierunku rozwiązania ich problemów (przede wszystkim ekonomiczno-godnościowych). W tym okresie, na co wskazują badania - poprawa sytuacji ekonomicznej, wzrost poczucia wpływu i wzrost frekwencji wyborczej była bardzo silnie skorelowana – wskazuje to na grupę kilku milionów Polaków.
AD 2. Druga fala frekwencyjna pojawiła się w kolejnych wyborach w 2023 roku, Frekwencja sięgnęła rekordowe 73,35%, zagłosowało ponad 21,6 miliona wyborców. Jest to kolejne 3,4 miliona więcej niż w poprzednich wyborach parlamentarnych. Przy nieznacznie, w liczbach bezwzględnych, niższym poparciu dla PiS (ok 7,6 mln w 2023 roku vs ponad 8 mln w 2019) oznacza to, że zdecydowana większość głosujących pierwszy raz zagłosowała na różne ugrupowania opozycyjne.
Kto zagłosował i dlaczego?
Frekwencja wzrosła znacznie zarówno w dużych miastach (o ok 11 pp) jak i na wsi i małych miastach (o 14pp).
Według badań Exit Poll IPSOS, w 2019 roku w grupie wiekowej 18-29 lat frekwencja wyniosła szacunkowo ok 46%, natomiast w 2023 roku przekroczyła 70%. Co zmotywowało ich do głosowania? Ze względu na świeżość tematów nie dysponujemy tak szerokim wachlarzem badań społecznych. Możemy natomiast pochylić się nad wynikami badań przeprowadzonych przez IBRIS – portret wyborczy Polaków 2023.
Co z niego wynika?
Głosujący w większości pozytywnie oceniali swoje stricte osobiste warunki życia i perspektywy. „Zdecydowany spokój” lub „raczej spokój” respondenci w ponad 50% odczuwali względem sytuacji własnego budżetu domowego, warunków pracy, przyszłości własnej rodziny. Co więcej tak samo pozytywnie oceniały to osoby głosujące na ugrupowania opozycyjne. Nie było też jednolitej prawidłowości jeżeli chodzi i kategorie wiekowe.
Inaczej natomiast przestawia się ocena swojego szerszego otoczenia, komfortu w przestrzeni publicznej i oceny sytuacji w kraju. „co czujesz, myśląc o przyszłości kraju”, 52% respondentów czuło niepokój, w grupie 18-24 lata to aż 61%. Na pytanie o prawa kobiet niepokój odczuwało 42% respondentów, w grupie 18-24 lata to 51%. Na pytanie o bezpieczeństwo ciąży niepokój odczuwało 29% ogółu i aż 53% w grupie 18-24 lata. Podobnie w pytaniach o demokrację, wolność słowa, wśród młodszych wyborców niepokój był znacznie większy niż wśród ogółu respondentów.
W świetle powyższych badań można postawić tezę, iż w wyborach w 2023 roku większość z milionów nowych wyborców, dobrze oceniała swoją własną sytuację materialną czy osobistą. Natomiast źle oceniali kierunek w którym idzie szeroko rozumiana sfera publiczna - jeżeli chodzi o swobodę wyrażania własnych przekonań, stan debaty publicznej, przyszłość swoich praw i wolności, bezpieczeństwo swobody wyboru stylu życia, ocenę ogólnej sytuacji w kraju.
Podsumowuje to kontrast pomiędzy szczegółowymi wskaźnikami oceny sytuacji osobistej i materialnej i danymi finansowymi, które w przeciągu kilku lat poprawiły się znacznie do najlepszych poziomów w najnowszej historii Polski, a jednocześnie w badaniu Exit Poll OGB na generalne pytanie „czy żyje się Panu lepiej czy gorzej niż 8 lat temu” 47% badanych odpowiedziało „gorzej” a jedynie 36% odpowiedziało „lepiej”
Z badań wyłania się obraz „mi osobiście może i jest coraz lepiej, jednak stan sfery publicznej i sytuację w kraju oceniam jako pogarszającą się”. Takie postawy są prawdopodobnym inicjatorem fali frekwencyjnej w wyborach 2023 roku i zagłosowania za zmianą.
Zestawienie obu „fal frekwencyjnych” pokazuje, że przyczyny do ich pojawienia były w dużej mierze kompletnie różne. Warto zrozumieć i przyjąć, że bardzo wielu, miliony wyborców, mają swoje własne życiowe powody czy motywacje które kierują ich do popierania wybranego środowiska politycznego. Te motywacje są bardzo różne – Odczucia, sprawy do rozwiązania, obawy, które dla jednych grup są bardzo ważne i mocno odczuwalne, ale dla innych mogą być niezrozumiałe i mniej ważne. Dlatego tak ważne jest uświadomienie, że w społeczeństwie priorytety, punkty widzenia i potrzeby są bardzo różne i należy to zaakceptować. Środowisko polityczne, które chce skupić wokół siebie szerokie miliony wyborców, musi pamiętać, że trzeba bardzo szeroko odpowiadać na bardzo różne potrzeby i obawy wyborców.
Co pokazują procesy ujawnione w wyborach w 2023 roku, próba zaspokojenia tylko wybranych problemów (np. ekonomicznych, osobistego spokoju i bezpieczeństwa) i wspieranie tylko wybranych grup (nawet jeśli są liczne, wielomilionowe) kosztem niepokojów innych grup i wyzwolenia nowych, negatywnych emocji (niezależnie czy są uzasadnione czy nie), może okazać się może wyzwolić nowe reakcje społeczne, czasem przesądzające wynikach wyborów, a polityka skierowana tylko na wybrane, podstawowe kwestie może okazać się niewystarczająca.
Jak w tej sytuacji konstruować środowisko polityczne ma konstruować plan działania i czego się wystrzegać, aby przynajmniej w wystarczającej mierze wszechstronnie skutecznie odpowiadać na potrzeby i obawy społeczne z różnych stron, a jednocześnie nie utknąć w polityce "ciepłej wody w kranie" i konsekwentnie realizować ambitne wizje, których nie da się przecież wdrażać bez napięć - Odpowiedź na te pytania pozostaje otwarta.
Źródła:
https://stanpolityki.pl/podsumowanie-badania-exit-poll-ogb/ (Exit Poll firmy OGB, 10.2023)
https://ibris.pl/2023/10/02/forum-idei-ibris-3/ (Raport portret wyboczy Polaków 2023, str 82-124)
https://www.cbos.pl/SPISKOM.POL/2020/K_027_20.PDF (poczucie wpływu na sprawy publiczne, cykliczny raport, CBOS)
https://www.eapn.org.pl (Dane z raportów Poverty watch z różnych lat)
https://www.cbos.pl/SPISKOM.POL/2020/K_045_20.PDF (cykliczne badania - materialne warunki życia, CBOS)
Zobacz więcej:
https://www.civitas.edu.pl/wp-content/uploads/2015/03/polaryzacja-swiatopogladowa-spoleczenstwa-polskiego-a-klasy-i-warstwy-spoleczne.pdf (Polaryzacja światopoglądowa i Polaryzacja światopoglądowa społeczeństwa polskiego a klasy i warstwy społeczne, P. Ruszkowski, A. Przetalski, P. Maranowski, Warszawa 2020)
