Stolica polskiego piękna

Aby Kazimierz Dolny nad Wisłą inspirował Polaków do ładu przestrzeni, nie możemy zatracić jego piękna.

Listy otwarty Stowarzyszenia Genius Loci z dnia 9 marca 2016

Ministr Kultury i Dziedzictwa Narodowego

Profesor Piotr Gliński

W trakcie prowadzonej przez nasze Stowarzyszenie refleksji nad jakością polskiego krajobrazu, kilkukrotnie uczestniczyliśmy w spotkaniach poświęconych unikalnemu pięknu Kazimierza Dolnego nad Wisłą. Wykorzystując propozycję prof. Jeremiego Królikowskiego, wskazujemy przy tym na to miasto jako na „stolicę polskiego piękna”. Żałujemy, że jest ono obecnie głównie postrzegane jako przestrzeń ekspansji przemysłu turystycznego, nastawionego na eksplorację zasobów dziedzictwa w modelu scentralizowanego programowania rozwoju turystyki.

Szczęśliwie odbudowany po zniszczeniach I i II wojny światowej, w latach 70-tych XX-ego wieku Kazimierz był trzykrotnie zagrożony przez plany modernizacji, polegającej na przeprowadzeniu drogi szybkiego ruchu, zbudowaniu tunelu pod klasztorem i wielkiego ośrodka wypoczynkowego dla puławskich „Azotów”. Wtedy mobilizacja opinii publicznej udaremniła te plany.

Dziś powstało nowe zagrożenie w postaci projektowanego, gigantycznego zespołu hotelowo-rekreacyjnego o powierzchni dorównującej całej dziś istniejącej powierzchni hotelowej Kazimierza. Koncepcja ta niezgodna jest zarówno z kazimierskim duchem miejsca, jak i z obowiązującymi dokumentami planistycznymi, zabraniającym tworzenia dominant o tak wielkich kubaturach.

Kazimierz Dolny już od czasów Izabelli Czartoryskiej jest spostrzegany jako wzorzec architektury polskiej, jako przykład ładu wolności. Pomimo burzliwych losów zachował swój charakter definiowany przez miękkie linie, drobną, ludzką skalę i ciepłe światło. Taki Kazimierz jest fenomenem na skalę europejską a wiele jego widoków można zaliczyć do najpiękniejszych widoków świata. Dziś jest wydany na łup bezwzględnego dążenia do zysku bez liczenia się z podstawowymi wartościami. Zimne formy, sztywne linie i gigantomania są wyrazem egoizmu twórcy niezwracającego uwagi na kazimierski genius loci będący niespotykaną na świecie syntezą wartości kulturowych i przyrodniczych.

Niestety doktryna wprowadzania „nowoczesności” w zabytkowe zespoły architektoniczno/krajobrazowe jest nadal żywa i znajduje zwolenników nie tylko w środowiskach architektonicznych, lecz także wśród środowisk konserwatorskich, w tym członków Rady Konserwatorskiej przy Lubelskim Konserwatorze Zabytków. Nowo projektowany obiekt nie reprezentuje szczególnych wartości architektonicznych, jest banalny, ma postkolonialny charakter architektury pozbawionej tożsamości.

Uważamy, że realizacja tego obiektu hotelowego może się stać kolejną kompromitacją służb konserwatorskich, które nie zapobiegły lub dopuściły w ostatnich latach do dewastacji polskiego krajobrazu kulturowego jak stało się to w Gostyniu Wielkopolskim, czy jak to się stanie się w Warszawie, gdzie w Wilanowie naprzeciw pałacu będzie budowany gigahipermarket. Sądzimy, że potrzebna jest radykalna odnowa doktryny konserwatorskiej, przywrócenia szacunku dla polskości krajobrazu, będącego istotnym i twórczym elementem krajobrazu europejskiego oraz głębokiego zrozumienia wartości w nim zawartych.

Nowa doktryna ułatwiać powinna praktykę samorządowego kultywowania dziedzictwa narodowego, odpowiednio do potrzeb integralnego traktowania kultury pamięci i kultury fizycznej, w społeczeństwie sieci wiedzy. Tym samym ułatwiać ona powinna rozwój turystki w oparciu o lokalną przedsiębiorczość, jako gospodarczej alternatywy dla rozwoju turystki w oparciu o centralne programowanie korzyści.

Dlatego zwracam się do Pana Ministra o wykorzystanie służb nadzoru konserwatorskiego dla zapobieżenia nieodwracalnej destrukcji piękna kazimierskiego krajobrazu i jego tożsamości.

Z poważaniem

Andrzej Madej, Prezes Zarządu Stowarzyszenia Genius Loci

List powstał z inspiracji Przewodniczącego Rady Programowej prof. Jeremiego Królikowskiego, jako wniosek z dwóch konferencji: Kazimierz Dolny stolicą polskiego piękna Kazimierz Dolny 23 października 2015 oraz Projektowanie kultury publicznych przestrzeni Warszawa - Wilanów 8 marca 2016.