Bardzo mocno, by nie powiedzieć na trwałe z osobą Józefa Mackiewicza wiąże się zdanie „tylko prawda jest ciekawa”. Poświęcono już wiele uwagi tej maksymie; swego rodzaju literackiej, ale i życiowej busoli „Pisarza dla dorosłych”. Długo traktowałem te słowa jako oryginalne stwierdzenie Mackiewicza. Do chwili, gdy sięgnąłem po „Murzyna z załogi ‘Narcyza” Józefa Konrada Korzeniowskiego. Oto początek przedmowy do tego opowiadania (tłum. Jana Lemańskiego, Biblioteka Polska, W-wa 1938):
Dzieło, chociażby najskromniejsze, które pragnie stanąć na wyżynie sztuki, winno nosić jej piętno w każdym zdaniu. Sztukę zaś można określić jako wysiłek ducha, dążący do wymierzenia najwyższej sprawiedliwości widzialnemu światu przez wydobycie na jaw prawdy — wielorakiej i jedynej — ukrytej pod wszelakimi pozorami. Jest to usiłowanie, aby wykryć w kształcie prawdy, w jej barwach, w jej świetle, w jej cieniach — w zmienności materii i w przejawach życia — to, co jest podstawowe, co jest trwałe i zasadnicze; jedyną cechę, która wyjaśnia i przekonuje — rdzeń wszelkich zjawisk.
I jeszcze jeden cytat – pochodzi z „Od autora” poprzedzającego powieść „W oczach Zachodu” (tłum. Wita Tarnawskiego, Świat Książki, W-wa 1999):
Obowiązek absolutnej rzetelności został mi nałożony przez względy historyczne i dziedziczne – szczególne doświadczenia narodowe i rodzinne, nie mówiąc już o zasadniczym moim przekonaniu, że tylko prawda może być racją bytu jakiejkolwiek twórczości literackiej, która rości sobie najskromniejsze prawo do imienia sztuki i pragnie znaleźć miejsce w dorobku kulturalnym mężczyzn i kobiet swojego czasu.
Nie natknąłem się na żadne potwierdzenie inspiracji Jospehem Conradem w twórczości Józefa Mackiewicza. Szukałem w „Pisarzu dla dorosłych” Grzegorza Eberhardta i w „Ptaszniku z Wilna” Włodzimierza Boleckiego. Może jednak nie dość dokładnie szukałem? A może dopatrywanie się takich związków to zbyt daleko idąca teza?
