Chartres, miejsce tajemne (10)

GOTYK
Witraże

Witraże z Katedry w Chartres (traktat) III

Ślad Antyku

Szkło tak przygotowane (owe okulary), zostawało wydzielone z piszczeli szklarskiej poprzez tarcie mokrym kawałkiem drewna na środek ósemki. Potem przy pomocy cienkich niby trzcina prętów żelaznych, przytrzymywano owe okulary w piecu chłodzącym, rozgrzewając je i pocierając drewnem górnej części „butelki” , aż otworzyła się niby wachlarz (Zobacz Teofila, Artium diversarum sched. Lib. II, VI i IX, cap.)
Mamy również wykorzystywane drugiej metody, szybszej i łatwiejszej. Szklarz dmuchając w gomółkę szklaną, umieszczał ją w niższej fazie płomienia, a co za tym idzie, w niższej temperaturze, a następnie w celu rozszerzenia buli, obracał bardzo szybko piszczelę szklarską, co powodowało rozszerzone krawędzi szkła w efekcie działania siły odśrodkowej i otrzymywał w ten sposób dysk koncentrycznie prążkowanego szkła, coraz bardziej płaski, grubszy w centrum i coraz to cieńszy w kierunku krawędzi.
Teofil wspomniał o tym, ze używano do wyrobu szyb szkła „białego” , co widać nawet w oknach XII i XIII wieku, które nie wykazują śladów tlenków metali obecnych w szkle wyrabianym w wyższych temperaturach. Gdy natomiast spotykamy sztuki pięknego czerwono-pomarańczowego szkła z XII wieku, to oznacza oczywiście dla Teofila ich starożytne pochodzenie, bo podobno według owych antycznych receptur wyrabiali w owym czasie szyby szklarze w Wenecji.

Rzeczywiście, kostki szklane, które tworzą mozaikę wewnątrz Hagia Sophia - bazylice w Stambule (dawny Konstantynopol) dają świadectwo starożytności, a była to najwyższa rangą świątynia w Cesarstwie bizantyjskim Katedra patriarsza oraz miejsce modłów i koronacji cesarzy. W ciągu wieków niedościgniony wzór świątyni doskonałej i niemal symbol Kościoła bizantyjskiego. Została ona ufundowana przez Justyniana I Wielkiego, w obecnym kształcie powstała w okresie od 23 lutego 532 do 27 grudnia 537. Po zajęciu Konstantynopola przez Turków w 1453 zamieniona na meczet (wtedy m.in. dobudowano minarety). Świątynię miał przyćmić wybudowany w XVII wieku Błękitny Meczet.

Wracając do mozaiki, to owe kostki są na ogół w kolorze ciepło czerwonym, półprzezroczyste, z warstwami nieprzejrzystymi i ciemnym dźwiękiem. Rubinowe warstwy 3 lub 4 mm grubości i nadają ładny kolor, który właśnie przypomina trochę czerwone szkła weneckie z XII wieku. Wtedy w Antyku i później w Wenecji czerwone szkła otrzymywano przez inny proces. Szklarz miał dwa tygle wypełnione białym szkłem. Do jednego z nich wrzucano wyskrobki lub płatki z miedzi, i mieszano piszczelą, krotko, prawie natychmiast zbierano na jej koniec gomółkę z białego szkła z tygla bez miedzi i umieszczano w tym z płatkami metalu. Potem już wyrabiano na gorącym kamieniu, jak wskazano powyżej. Jeśli przełamiemy jeden z tych kawałków szkła, kolor czerwony pojawia się w formie smug lub płatków nierównomiernie rozłożony w ściankach zielonkawo-białego szkła, jak wskazano w rysunku nr. 1. Ten proces kolorowania obfitujący niby cekinami konfetti daje czerwony cętkowany obraz, połyskujący niby metalizowana powierzchnia, która w istocie jest. Każdy pasek czerwonego wklejony obok wywołuje efekt słomy, i widzimy, jak przezroczyste o czerwonym odcieniu kostki, odbijają blask od sąsiednich. Później, od połowy wieku XIV, czerwone szkła uzyskiwano poprzez nakładanie bardzo cienkich okładzin na szkło białe szkłem czerwonym.

Rysunek 1

Ówczesne czerwone szkło ma dużo odcieni i jest piękniejsze niż podobne w XII i XIII wieku, ale tylko pod względem kolorystyki, bo jasność i przejrzystość szkieł weneckich i antycznych daje mniej światła, co pomijając efekt dekoracyjny, a uwypuklając użytkowy, wyżej stawia oczywiście szyby gotyckie.

Rose Nord (katedra w Chartres)

Cdn..

źródła, z których korzystam, w wypadku witraży:
Editions Gaud, et Henri Gaud oraz, L'association Les Chevaliers Carnutes
oraz Dictionnaire raisonné de l’architecture française du XIe au XVIe siécle
Eugéne Viollet-le-Duc (1856)