Chartres, miejsce tajemne (11)

GOTYK
Witraże

Witraże z Katedry w Chartres (traktat) IV

Gra kolorami i odległością, a także pryzmaty.

W XII wieku uzyskiwano kolor żółty przy pomocy soli srebra (tlenków i azotanów), żółte szkła były jednak w tym czasie i rzeczywistości - białymi zadymionymi na żółto.
W tych czasach szkła na kolor żółty są barwione w masie , różnice w intensywności koloru ukryte są w grubości arkusza szkła, ujawniając degradacje w tonie zależną od umiejętności artystów szkła, a także przez cięcia szkła, tak aby najcieńsze miejsce znalazło się po stronie światła. Te różnice w grubości dają wybłyszczenie kolorów zauważalne jednak z pewnej odległości.
Wszyscy znawcy Sztuki wiedzą, że kolorami da się przemówić, jednak wartość koloru powinna być oceniana z pewnej odległości od obrazu, czy w tym przypadku - witrażu. Oglądany z bliska witraż nie daje poczucia piękna.

Rosace occidentale widziana jako całość od zewnątrz, wewnątrz i jej nieczytelny fragment widziany z bliska

Nasze oko dzieli obraz witrażu oglądanego zbyt blisko na działki, nieczytelne strzępy, jeśli można tak mówić.
Wenecjanie, Flamandowie i witrażyści z Chartres, byli zaznajomieni z tym prawem, wystarczy spojrzeć na ich obrazy (tutaj - witraże).
Oczywiście bardziej odnosi się to do farb stosowanych do panelu lub ściany, czy płótna i ta zasada jest bardziej wyraźna, niż w przypadku półprzezroczystych kolorów stosowanych przy transparentnych witrażach.
W witrażu kolorowe części światła przechodzące na wskroś podlegają efektowi pryzmatycznemu, dlatego najmniejsza cząstka barwionego szkła i odległość, z jakiej oglądamy witraż ma znaczenie olbrzymie.
Jednak należy stwierdzić, że promieniujące półprzezroczyste kolory mają wartości bardzo różne. Tak więc, biorąc tylko trzy podstawowe kolory w pryzmacie, niebieski, żółty i czerwony używane w tym przypadku do barwienia szkła (transparentne), otrzymujemy efekt emisji mniej lub więcej barw pośrednich. Niebieski to kolor, który świeci najbardziej, czerwony emanuje mniej, a żółty, oscyluje wokół pomarańczowego, lub koloru słomy.

Spójrzmy dla przykładu na projekt witraża wykonany na rys. 2. Czarne linie wskazują prowadnice ołowiane(zob.rys.A). Kolor czerwony jest zaznaczony literą R, L to kolor niebieski, siatka oznaczona - C, biała. Oto jaki efekt będzie z odległości 20 metrów (patrz B).

Niebieski oznaczony na obwodzie przerywaną linią będzie promieniować punktowo, a czerwony pozostaje otwarty, jak wskazują kręgi w każdym przedziale. W wyniku tego rozmieszczenia kolorów efektem będzie zimne, niebieskie światło o jaskrawym czerwonym brzmieniu, dającym astygmatyczne fiolety z jednej odległości i ciemne brzmienie z dużej odległości.
Ale jeśli możemy obniżyć zakres niebieskich dysków (L) przez czarną farbę, jak widać na D, kontrolujemy po części wpływ promieniowania na tych dyskach. Jeśli zamiast zamiast białych nici C, wstawiamy sieci żółto-białe lub zielonkawe białe, a jeśli mamy korzystać z tych sieci linii jak to jest oznaczone E, czyli „perłami”, jak to jest zaznaczone f, wówczas mamy żywsze barwy.
Błękity i otoczone potężnym czarnym akcentem rysunki, wzajemnie redukują dominacje jednego koloru.
Akcenty czerwone są znacznie mniej fioletowe dzięki zabiegowi konturowania w ich sąsiedztwie.
Odcienie żółtawe lub zielonkawe z dodatkiem białej finezji dają efekty w niebieskim - glazury, niestety gryzą się na styku w połączeniu z czerwonym, zwłaszcza jeśli dokładamy starań, by zwiększyć wartości prostych elementów wnętrza.

Załóżmy jednak, że na placu R (patrz dyski) refleksy są niebieskie i czerwone. Z daleka, moc promieniowania tych dużych błękitnych powierzchni, w stosunku do zaczerwienienia byłaby taka, że czerwone plamy pojawią się jako czarne lub ciemno-fioletowe i tylko możemy podejrzewać obecność czerwieni. Białe wątki pojawiają się brudno-szare lub zielone, a żółte z zielonymi i błękitnymi, są zielonkawo-białe. Efekt tych działań będzie zły, bezdyskusyjnie. Wpływ mdłego niebieskiego będzie tak silny, ze pobrudzi inne kolory i nie będą one już nadawały niebieskiemu finezji i przejrzystości. Efektem będą bure barwy i zimne błyski, fałszywy ton, w witrażach nawet bardziej, niż w malarstwie.
Wniosek: każdy kolor nabiera wartości przez opozycję innym tonem. Jasnoniebieski prawie staje się zielony żółty, niebieski, turkus prawie taki sam jak czerwony jest kolorem niebieskim. Czerwone koło żółto-pomarańczowe daje odcień słomy, choć jest prawie fioletowo-niebieskie.
Dlatego Teofil omówił pewne zasady, których należy się trzymać.
Te podstawowe zasady, które w miarę możliwości rozwinę, były wcielane w życie przez malarzy szkła z XII wieku. Korzystali oni z doświadczeń własnych i poprzedników i trzeba przyznać, ze Mnich Teofil złożył z tego niezły Traktat.

W XII wieku, rysunek witraży, to wpływy z Bizancjum, które przejęło metody Antycznej Sztuki Grecji, gdzie nagość postaci determinuje kształt i zasłony, które w efekcie niczego nie zakrywały, gdzie nic nie było pozostawione przypadkowi, a wszystkie szczegóły są projektowane i wykonywane według zasad ustanowionych po głębokiej obserwacji.
I to wieki średnie już odkrywały te tajemnice Antyku, mimo iż Twórcy Renesansu nazwali Mediewal – Gotykiem, rozumianym, jako styl Barbarzyńców, Wandali niemal.

źródła, z których korzystam, w wypadku witraży:
Editions Gaud, et Henri Gaud oraz, L'association Les Chevaliers Carnutes
oraz Dictionnaire raisonné de l’architecture française du XIe au XVIe siécle
Eugéne Viollet-le-Duc (1856)

cdn..