Tradycje wielkanocne - geneza

Wielkanoc. Najważniejsze i najstarsze święto chrześcijaństwa, obchodzone na pamiątkę Zmartwychwstania Chrystusa – początkowo w dniu żydowskiej Paschy,
a od soboru w Nicei (325 r) w pierwszą niedzielę po pierwszej wiosennej pełni Księżyca (tj. między 21 marca a 25 kwietnia). Post Wielkanocny ustanowiony został w II wieku, podobnie jak samo święto Wielkiej Nocy. Wielkanocy dotyczą liczne religijne i ludowe obrzędy (święcenie pokarmów, pisanki, śmigus-dyngus). Praktyki i elementy dawnych pogańskich świąt splotły się z elementami chrześcijańskimi, które nadały nowy sens i wymiar pogańskim tradycjom, związanym z budzeniem się przyrody do życia i witaniem wiosny, czyli świętu Równonocy (Wielkiej Nocy), akcentującemu dzień wiosennego przesilenia.

Wiele zwyczajów wielkanocnych nie ma nic wspólnego z przekazem, zawartym w Ewangeliach, natomiast ma źródła w religiach niechrześcijańskich. Na przykład:

Niedziela Palmowa: zwana jest też Kwietną lub Wierzbną i stanowi początek najważniejszych obchodów kościelnych, związanych ze świętem Wielkiej Nocy. Kościół święci w tym dniu tryumfalny wjazd Chrystusa do Jerozolimy. Uroczyste procesje z palmami rozpoczęły się w IV wieku w Jerozolimie, sam zaś zwyczaj święcenia palm wprowadzono do liturgii w XI wieku.

Nieodłącznym elementem Świąt Wielkanocnych jest pisanka: jajko, najczęściej kurze, zdobione w różny, czasami bardzo wymyślny sposób. Symbolizuje odradzającą się przyrodę, a jednocześnie nadzieję, jaką chrześcijanie czerpią z wiary w zmartwychwstanie Chrystusa.
Dzielenie się jajkiem podczas uroczystego wielkanocnego śniadania nawiązuje do idei pojednania ludzi. Położenie pisanki przy grobie zmarłego było znakiem i nadzieją na powrót do życia oraz przezwyciężenia śmierci.
Podobny zwyczaj kultywowano w Persji (w wykopaliskach znaleziono egzemplarze sprzed 4 tysięcy lat) - wiosną Persowie darowali swoim bliskim czerwono barwione jaja, mające moc magiczną i odpędzające złe uroki, będące symbolem serca i miłości. Zwyczaj ten przyjęli od nich Grecy i Rzymianie. Jajko było też świętym symbolem Babilończyków, wierzących w starą legendę o jaju nadzwyczajnej wielkości, z którego wykluła się bogini Asztarte (Easter). Jajko symbolizowało więc boginię Easter. Podobnie rzecz się miała w Egipcie. W czasach pogańskich, w północnej Europie, kolorowanych jajek używano jako symbolu bogini wiosny. W chrześcijaństwie wykluwający się pisklak jest znakiem Chrystusa, który zmartwychwstał.

Z Katolickiej Encyklopedii: "Ponieważ używanie jajek było zakazane podczas Wielkiego Postu, przynoszono do stołu w dniu Wielkanocy jajka, kolorowane na czerwono, które symbolizowały wielkanocną radość (...) Ten zwyczaj bierze swój początek z pogaństwa, ponieważ wiele ważnych pogańskich zwyczajów, odprawianych w związku z powrotem wiosny, miało wpływ na obchody Wielkanocy".

Wielkanocny zajączek - jeden z najstarszych świeckich elementów Świąt Wielkanocnych. Pogański symbol płodności.
Encyklopedia Britannica:
"Tak jak wielkanocne jajko, tak i wielkanocny zając przeszczepiony został do chrześcijaństwa ze starożytności. Zając jest łączony z księżycem w legendach starożytnego Egiptu i innych narodów (...) Poprzez fakt, że egipskie znaczenie słowa "zając" - um, oznaczało również "rozpoczynanie się" i "okres", zając został połączony z ideą okresu zarówno księżycowego jak i ludzkiego, i z rozpoczynaniem się nowego życia młodego mężczyzny i młodej kobiety, i tak stał się symbolem płodności i odnowienia życia. Tak oto zając został połączony z wielkanocnymi ... jajkami".

Święconka: w wiklinowym koszyczku wielkanocnym muszą się znaleźć: jajka (symbol życia), baranek (symbol zmartwychwstania), sól (chroni przed zepsuciem, przed złem i chorobami), chleb (symbol pożywienia, święcony, by nigdy go nie zabrakło - gwarancja dobrobytu), wędlinę (ma zapewnić pomyślność i płodność), chrzan (symbol tężyzny fizycznej), pieprz (symbol gorzkich ziół), ciasto (słodycz życia).

Poniedziałek Wielkanocny. "Lany poniedziałek", znany także jako śmigus-dyngus. Pierwsze wzmianki o dyngusie pochodzą z XV wieku, a są to zakazy kościelne zabraniające "zwyczaju pogańskiego, co się zwie dyngus" Nawiązuje do dawnych praktyk pogańskich, łączących się z symbolicznym budzeniem się przyrody do życia i co rok odnawialnej zdolności ziemi do rodzenia. Słowiański zwyczaj, polegający na biciu witkami wierzby po nogach i wzajemnym oblewaniu się wodą, co symbolizowało oczyszczenie się z brudu i chorób. W późniejszym czasie także i z grzechu. Do XV wieku nazwy śmigus i dyngus oznaczały dwa odrębne zwyczaje. Pierwszy był to tzw. śmigus zielony lub suchy i polegał na smaganiu się zielonymi gałązkami wierzbowymi, drugi to dyngus mokry czyli oblewanie się wodą. Z czasem połączono je i przestano rozróżniać, na czym polegają.

Różnego rodzaju misteria są społeczeństwom bardzo potrzebne - bez względu bowiem na to, do czego się odnoszą, spełniają rolę integracyjną i "oczyszczającą".
Prawdziwe znaczenie Świąt Wielkanocnych zatraciło się jednak w zalewie świeckich malowanych jajek, zajączków, mazurków, koszyczków, baź i innych symboli, z Męką Pańską i jej przesłaniem nie mających żadnego związku.