… czyli jak niedoszły morderca został kanclerzem, któremu zawdzięczano potęgę.
Guan Zhong (管仲, 720-645 r. p.n.e.), był kanclerzem i reformatorem państewka Qi w Okresie Wiosen i Jesieni. Dzięki rekomendacji przyjaciela z młodości, Bao Shuya, a zarazem nauczyciela władcy, stanął na czele rządu diuka Huan Qi w 685 BC. Ten zdolny polityk przeprowadził szereg reform, a dzięki zdolnościom dyplomatycznym, celnym spostrzeżeniom i rozsądnym rozwiązywaniu problemów, Qi stało się najpotężniejszym państewkiem feudalnym domeny chińskiej, wynosząc na stanowisko hegemona diuka Huan.
W uznaniu za zasługi dla kraju i władcy, diuk Huan Qi nadał mu tytuł honorowy zhòng fù (仲父) co można tłumaczyć Bóg Ojciec. Tytuł ten w późniejszych czasach otrzymał Lü Buwei kanclerz państewka Qin, przyszłego pierwszego Cesarstwa Chińskiego. Nadanie tytułu nie było na wyrost, gdyż faktycznie wielu zawdzięczało swe sukcesy umysłowi jednej osoby – również w kolejnych pokoleniach. Oczywiście wykonawcą pomysłów musieli być inni i uzależnieni od władcy, ale bez celnych zamysłów i determinacji Guan Zhong, nie byłoby zwycięstw.
Podstawą sukcesu państewka Qi stała się reforma struktury rządowej pozwalająca na pozbycie się dominacji potężnych rodów arystokratycznych, dbających przede wszystkim o własne interesy. Brak poparcia arystokracji wynikało z tego, że sam Guan Zhong z niej nie pochodził. Scentralizowano władzę oraz dokonano podziału terytorium na regularne jednostki administracyjne podlegające bezpośrednio władcy, a charakteryzujące się specyficznym dla tego rejonu handlem (np. wyroby gliniane, drób…). Zamiast polegać na niesolidnej arystokracji, opłaty i podatki, poborowi oraz siła robocza były kierowane do sołectw. Na stanowiska kierownicze powoływano ludzi zdolnych, a nie zasłużonych pochodzących z dziedzicznej arystokracji. Niestety współczesna wiedza o ówczesnych reformach jest ograniczona, choć znane są szczegóły polityki fiskalnej „balansowania między popuszczaniem a obciążaniem” związanej z monopolem soli i żelaza, a także zróżnicowania nakładów pracy. System poboru podatku przede wszystkim opierał się na indywidualnych gospodarstwach domowych, a nie jak kiedyś zbiorowej odpowiedzialności ośmiu gospodarstw.
Twórca tych zmian, Guan Zhong urodził się w Yiwu (夷吾), bardzo wcześnie stracił ojca i żył w biedzie z matką. Szybko zaprzyjaźnił się z Bao Shuya, synem bogatego i znamienitego rodu. Bao, nie bacząc na złośliwości rodziny i kolegów ze swego środowiska, szybko docenił przymioty przyjaciela, starając się mu pomagać w trudach prozy życia. Z czasem obaj ze zmiennym szczęściem uczestniczyli w przedsięwzięciach biznesowych. Następnie zajęli się polityką, nauką i filozofią, aż do tego stopnia, że stali się nauczycielami i opiekunami synów władcy państewka Qi, książąt Jiu i Xiaobai – przyszłego diuka Huan Qi. Obaj ze swymi podopiecznymi w czasach wielkiego niepokoju w Qi uciekli do sąsiednich państewek.
W 686 BC starszy brat młodzieńców, diuk Xiang, został zamordowany przez swego kuzyna, uzurpatora tronu, który po kilku miesiącach również stracił życie. Wobec takiej sytuacji obaj młodzi pretendenci podążyli w drogę powrotną do domu wraz z opiekunami, z przeświadczeniem, że każdemu z nich przysługuje władza. Pierwszy przybył Xiaobai mimo próby zamordowania go przez brata i jego opiekuna.
Bao Shuya opiekun Xiaobai, a więc nowego władcy, przekonał diuka Huan Qi do wyjątkowych talentów swego przyjaciela z młodości. Huan wykazał mądrość i wielkoduszność oświeconego władcy, nie chowając urazy, odstąpił od ukarania Guan Zhong i mianował w 685 BC na stanowisko premiera.
Nie trzeba było długo czekać na szybką modernizację państwa z wprowadzeniem wielu reform, z fragmentacją terytorium na równorzędne silne obszary. Społeczeństwo przydzielono do czterech grup: urzędników (shi士), chłopów (nong 農), rzemieślników (gong工) i kupców (shang 商); co w przyszłości stało się genezą tradycyjnego podziału chińskiego społeczeństwa. Kilka wieków później konfucjaniści przypisali tym grupom wartości moralne; urzędnikom najwyższe, zaś najniższe kupcom. Skuteczny wybór odpowiednich kadr urzędniczych opierał się na programie nowych szkoleń, co generowało profesjonalnych biurokratów. Również zmieniono politykę wojskową. Zamiast polegać na małych oddziałach żołnierzy przekazywanych przez rodziny arystokratyczne, a więc różnie wyszkolonych i wyposażonych, wieś dostarczała poborowych, którzy tworzyli profesjonalną armię, a ich utrzymanie było możliwe dzięki podatkom. Guan Zhong stworzył jednolity system podatkowy oraz promowanie przez państwo wydobycia soli i żelaza, co w gospodarce późniejszych Chin było ważną częścią wpływów rządzących i rządzonych.
Reformy te faktycznie stały się początkiem kiełkującej dopiero filozofii legalizmu, w której władza powinna być absolutną, a wszystkie działania podlegać jej kontroli, z jednolitym systemem nagród i kar dla wszystkich obywateli. Wyroki były wymierzane zgodnie z prawem, a nie w zależności od statusu społecznego podsądnego.
Z powodu reform administracyjnych Guan Zhong był przez konfucjanistów lekceważąco utożsamiany ze szkołą legistów. Jednak Konfucjusz stanął w jego obronie podkreślając, że państewko Qi i diuk Huan Qi zawdzięczali swą wielkość właśnie działaniom kanclerza oraz jego przymiotom, wśród których wymienił wiarygodność, uczciwość i uprzejmość, które były wg niego doniosłymi.
Jednak w przeciwieństwie do Konfucjusza, Guan Zhong położył nacisk na osobistą spójność władcy i jego ministrów. Szkoła Guan Zhong opracowała integralny obraz idealnego państwa w połączeniu z aspektami władzy, gospodarki, wojska i moralności.
Wbrew opinii Guan Zhong nie był legalistą, w ścisłym tego słowa znaczeniu. Mimo, że jego reformy na to by wskazywały, on jednak wierzył w cnoty moralne jednostki i religijne, a raczej ceremonialne tradycje, które od wieków były przestrzegane na terenach domeny chińskiej. Z zasady dobro ludu powinno być fundamentem państwa, a więc zapewnić odpowiedni poziom życia, łatwość uzyskania wykształcenia, co miało za zadanie przełożenie na jego przyzwoitość i etykietę, prowadząc do spolegliwości wobec władzy.
Władca natomiast winien być wzorem cnót (dé fǎ 德法 cnotliwe rządy) i żyć zgodnie z czterema zasadami (四維, sì wéi): przyzwoitości, sprawiedliwości, uczciwości i sumienia. Władca jako najważniejsza osoba w kraju swoim przykładem ma obowiązek wpływać wychowawczo na lud, a zwolenników zdobywać dzięki swemu zachowaniu, aby ci chętnie chcieli służyć swemu panu. Ten sposób widzenia relacji między władcą a ludem jest bardzo podobny do konfucjańskiej myśli. Dobro ludzi wpływa na potęgę państwa. Zadowolonym społeczeństwem łatwiej sterować i oczekiwać przyzwoitości oraz etykiety. Aby osiągnąć ten cel władca musiał dbać o pomyślność ekonomiczną wszystkich warstw społecznych. W przeciwieństwie do legalistów i konfucjanistów Guan Zhong oraz jego uczniowie nie robili różnicy między moralnie wysoko stojącymi chłopami a handlarzami, postrzegając wszystkie grupy społeczne jako ważne, wręcz niezbędne dla gospodarki narodowej.
Można pokusić się o przypuszczenie, że Zichan (zm. 522 BC) - mąż stanu państewka Zheng, znany z powiedzenia „Goście u nas będą się czuć tak dobrze, jak u siebie w domu” (宾至如归, bīn zhì rú guī), oraz Konfucjusz (551 – 479 BC) korzystali ze spuścizny naukowej po Guan Zhong. Konfucjusz pochodził z państewka Lu, a przecież Guan Zhong wraz ze swym podopiecznym, księciem Jiu – pretendentem do tronu, przebywali podczas zawieruchy politycznej właśnie w Lu.
........................
POLECAM Tematyczny spis notek oraz Chronologiczny spis notek
