W styczniu 1976 r. Instytut Lotnictwa podjął prace nad projektem samolotu szkolno-bojowego. Pracami kierował doc. dr inż. Ryszard Orłowski. W 1976 r. rozpoczęto prace studialne nad projektem wstępnym samolotu wyposażonego w dwa silniki dwuprzepływowe o ciągu po ok. 1800 daN każdy, osiągającego prędkość odpowiadającą liczbie Macha 0,95. Prace nad tą wersją, nazwaną „Iskra-2”, ze skośnymi skrzydłami i usterzeniem płytowym, przerwano z powodu nierealności opracowania silnika dwuprzepływowego w odpowiednim czasie. Wtedy też, jak i w okresie późniejszym, niemożliwa okazała się współpraca z francuskim przemysłem lotniczym, którą początkowo zakładano.
W listopadzie 1979 r. zakończono nowy projekt wstępny, który stał się podstawą do rozpoczęcia prac nad projektem technicznym. W 1980 r. ustalono i zatwierdzono wymagania taktyczno-techniczne dla nowego projektu oraz rozszerzono zespół realizatorów projektu. W latach 1980-1981 wykonano projekt techniczny samolotu. Projekt techniczny środkowej części kadłuba i podwozia powstał w Instytucie Lotnictwa, przedniej części kadłuba w Centrum Naukowo-Produkcyjnym Samolotów Lekkich (PZL Warszawa-Okęcie), a skrzydła, tylnej części kadłuba i usterzeń w OBR WSK-Mielec. W 1981 r. rozpoczęto technologiczne przygotowanie produkcji, a w 1982 r. OBR WSK-Mielec podjął budowę pierwszego prototypu do prób wytrzymałościowych. Pod koniec 1984 r. zakończono prace przy budowie drugiego prototypu z silnikami SO-3W22 (PZL-5), który oblatano 5.03.1985 r. W styczniu 1987 r. uległ on katastrofie.
W grudniu 1987 r. głównym konstruktorem został mgr inż. Włodzimierz Gnarowski. Trzeci prototyp, w którym wprowadzono wiele zmian konstrukcyjnych, został oblatany 26.06.1988 r. Czwarty prototyp oblatano 13.05.1989, piąty 22.10.1989 r., a szósty (przyjęty jako wzorzec dla samolotów seryjnych) 4.07.1991 r. W latach 1986-1990 opracowano 4 różne projekty bojowej wersji samolotu, oznaczane jednakowo PZL I-22MS. W kolejnych etapach miała powstać wersja rozpoznawcza (z aparaturą pochodzącą z WAT).
Na początku 1991 r. MON złożyło pierwsze zamówienie na 12 samolotów serii informacyjnej. W 1996 r. „Irydy” miały być przekazane do Brygady Lotnictwa Marynarki Wojennej w miejsce, przeznaczonych do wycofania, samolotów myśliwskich MiG-21bis. Do końca marca 1996 r. wyprodukowano 11 egz.
Program samolotu PZL I-22 „Iryda” był największym własnym przedsięwzięciem polskiego przemysłu lotniczego po wojnie. Niestety, bardzo długo trwający okres projektowania, spowodowany chyba nie tylko brakiem doświadczeń, ale chybionymi decyzjami dotyczącymi projektu oraz nasilającą się emigracją ludzi związanych z projektem spowodował, że do produkcji seryjnej samolot został wprowadzony prawie po dwudziestu latach od chwili podjęcia decyzji o rozpoczęciu projektu. Pewne elementy programu nie zostały dopracowane; olbrzymie opóźnienia miał program rozwoju silnika do Irydy. W efekcie, pierwsza seria produkcyjna dostarczona do eksploatacji wojskowej nie spełniała podstawowych wymagań na ten typ samolotu szkolnego.
Dane techniczne:
Konstrukcja - dwumiejscowy grzbietopłat wolnonośny o konstrukcji metalowej. Kabina zakryta, klimatyzowana wyposażona w fotele wyrzucane. Pod częścią kabinową zamocowano działko. Usterzenie klasyczne, skośne, o konstrukcji metalowej. Podwozie trójkołowe z kołem przednim, chowane w locie.
Uzbrojenie – 1 stałe działko GSz-23Ł kal. 23 mm pod kadłubem. Uzbrojenie podwieszane na 4 węzłach podskrzydłowych. Masa uzbrojenia podwieszanego max. – 1200 kg.
Napęd – 2 silniki turboodrzutowe: – drugi prototyp – SO-3W22 (PZL-5) o ciągu 1080 daN każdy, jednoprzepływowe PZL K-15 o ciągu 1500 daN każdy.
Rozpiętość – 9,6 m, długość – 13,22 m, wysokość – 4,3 m, powierzchnia nośna – 19,92 m2. Masa własna w wersji szkolnej – 4600 kg, masa startowa max. z podwieszeniami – 8700 kg. Prędkość max. – 950 km/h, prędkość minimalna – 246 km/h, wznoszenie – 42 m/s, pułap – 13700 m, zasięg ze zbiornikami dodatkowymi – 1820 km, promień działania – 400 km.
za: samolotypolskie.pl
fot. Grzegorz Sobczak
