Technologie nakładania powłok ochronnych są dla pracowników tego działu przemysłu źródłem zagrożenia metalami ciężkimi, wśród których nikiel, chrom(VI) i kadm oraz ich związki są zaliczane do substancji rakotwórczych.
Znaczący udział w statystykach chorób zawodowych stanowią zagrożenia związane z obróbką metali w celu uszlachetniania powierzchni i ochrony przed korozją. Dokładna analiza związków występujących w prowadzonych procesach pozwala prognozować zawartość szkodliwych substancji chemicznych w środowisku pracy. W procesach nakładania powłok ochronnych występuje zagrożenie metalami ciężkimi i ich związkami emitowanymi do powietrza na stanowiskach pracy. Pracownicy zatrudnieni przy wykonywaniu tego typu produkcji są eksponowani na chrom, nikiel, kadm, cynk, cynę, ołów i ich związki oraz inne związki, np. siarczany, fosforany i cyjanki niezbędne do prowadzenia procesów galwanicznych. W galwanizerniach najczęściej prowadzonych jest wiele procesów nakładania powłok równocześnie, a wanny galwaniczne umieszczone są obok siebie, tak więc w powietrzu mogą występować wszystkie lotne związki reagentów stosowanych w produkcji. Podstawą oceny narażenia pracowników galwanizerni musi być ilościowe oznaczenie stężeń wszystkich substancji szkodliwych występujących na różnych stanowiskach.
Chrom, cynk, miedź jako mikroelementy są niezbędne do zachowania prawidłowego metabolizmu organizmu, np. chrom(III) odgrywa istotną rolę w przemianie białek i lipidów, zwłaszcza cholesterolu, wchodzi w skład enzymów, jest również określany mianem „czynnika tolerancji glukozy”. Jednak stężenia metali, większe niż niezbędne, są zawsze dla organizmu ludzkiego szkodliwe. Związki chromu(VI) należą do czynników rakotwórczych. Inne metale, jak: kadm, nikiel, cynk, cyna, ołów zmieniają metabolizm takich pierwiastków niezbędnych do życia człowieka, jak: wapń, żelazo, miedź, mangan, selen. Po kilku latach ekspozycji na szkodliwe związki lotne podstawowym objawem są zaburzenia funkcjonowania układu oddechowego, pokarmowego i nerwowego, a także uszkodzenia nerek i zmiany w układzie kostnym. Niektóre z tych metali, w czasie odległym od kontaktu z nimi, powodują nowotwory, np. zatok przynosowych i płuc. Według klasyfikacji Międzynarodowej Agencji Badań nad Rakiem (IARC) nikiel i jego związki, związki chromu(VI), kadm i jego nieorganiczne związki zaliczono do grupy I czynników szkodliwych, wobec których istnieją wystarczające dowody działania rakotwórczego dla ludzi. W polskim ustawodawstwie, metale i ich związki o udowodnionym działaniu rakotwórczym, mogące występować w procesach nakładania powłok galwanicznych, to obecnie: związki chromu na szóstym stopniu utlenienia – chromiany, dichromiany i tritlenek chromu, także kadm i jego związki oraz sole niklu. W powietrzu na stanowiskach pracy metale występują głównie w postaci związków jako chromiany, siarczany, chlorki, cyjanki, tiocyjaniany i cyniany. Metalom tym towarzyszą zazwyczaj duże stężenia wodorotlenku sodu, potasu lub kwasów nieorganicznych; najczęściej siarkowego, borowego oraz sole sodu, potasu, a także wiele dodatków – związków organicznych i nieorganicznych.
Na stanowiskach pracy, gdzie mamy do czynienia z procesami galwanicznymi, w wyniku których występuje mieszanina szkodliwych czynników chemicznych, prawidłowa ocena narażenia zawodowego musi uwzględniać wszystkie związki chemiczne zawarte w powietrzu. Ze względu na znaczną liczbę związków, podstawowym zadaniem analitycznym jest zoptymalizowanie sposobu pobierania próbki powietrza w celu uzyskania próbki rzeczywistej, reprezentatywnej dla danego stanowiska i procesu technologicznego. Opracowana metodyka powinna być uniwersalna i pozwalać na zastosowanie jej w wielu badanych technologiach. Sprawą bardzo istotną jest opracowanie sposobu przygotowania próbek do analizy, ponieważ ten proces analityczny może być źródłem poważnych błędów.
Metoda oznaczania metali w procesach galwanicznych jest wykorzystywana do wykonania pomiarów stężeń metali i ich związków w powietrzu na konkretnych, wybranych stanowiskach pracy w innych technologiach. Wyniki analizy powietrza na stanowiskach pracy umożliwiają przeprowadzenie oceny narażenia zawodowego na zawarte w powietrzu metale i ich związki. Na tej podstawie można sformułować zalecenia profilaktyczne i organizacyjne zmierzające do poprawy warunków pracy, zgodnie z dyrektywami 98/24/WE, 89/931/EWG, 90/349/EWG, które nakładają na pracodawców obowiązek zapewnienia bezpieczeństwa i ochrony zdrowia pracowników na stanowiskach pracy.
za: Jolanta Surgiewicz, CIOP - PIB
