Frihetstid, znana również jako "Era Wolności" lub "Era Wolności Szwedzkiej", była jednym z najważniejszych okresów w historii Szwecji. Okres ten, trwający od 1718 do 1772 roku, charakteryzował się liberalizacją polityczną, wzrostem gospodarczym, rozwijającą się kulturą i intelektualizmem. Era ta miała ogromny wpływ na kształtowanie dzisiejszego oblicza Szwecji, a jej dziedzictwo wciąż jest widoczne w różnych aspektach życia społecznego i politycznego kraju.
Geneza Frihetstid wiąże się z okresem wojen kalmarskich (1611-1613), które Szwecja prowadziła z Danią o supremację nad Bałtykiem. Po tych wojnach Szwecja stała się potęgą regionalną, a nadmorskie posiadłości i handel zapewniały jej bogactwo. W XVII wieku kraj przeszedł jednak przez trudności, takie jak udział w wielu wojnach, w tym wojnie trzydziestoletniej (1618-1648), co wyczerpało zasoby i osłabiło ekonomię.
Wreszcie, po śmierci Karola XII w 1718 roku, nastała era Frihetstid. Nowy władca, Fryderyk I, wprowadził szereg reform, które przyczyniły się do liberalizacji społeczeństwa i zwiększenia wpływu parlamentu na decyzje kraju. Wcześniejsza monarchia absolutna została osłabiona, a Szwedzi zyskali większe swobody obywatelskie.
Jednym z najważniejszych wydarzeń tego okresu było uchwalenie Regeringsformen w 1720 roku. Była to nowa konstytucja, która ograniczyła władzę monarchy na rzecz Riksdagu (szwedzki parlament). Riksdag składał się z czterech stanów: szlachty, duchowieństwa, mieszczan i chłopów. Stanowili oni reprezentację społeczeństwa i mieli wpływ na podejmowanie decyzji państwowych. Ten układ stanowił początek parlamentaryzmu w Szwecji i był istotnym krokiem w kierunku demokratyzacji kraju.
Polityczne zmiany w okresie Frihetstid były także związane z wzmocnieniem administracji publicznej i wprowadzeniem reformy podatkowej. Monarchia potrzebowała stabilnej gospodarki, aby finansować swoje inicjatywy, a nowe zasady podatkowe pomogły w zwiększeniu dochodów państwa. Handel, głównie związany z przemysłem żelaza, drewnem i przetwórstwem rybnym, odgrywał kluczową rolę w ożywieniu gospodarczym kraju.
Era Frihetstid była również okresem kulturalnego rozkwitu. Oświecenie dotarło do Szwecji, a nauka i filozofia stały się obiektami zainteresowania wielu intelektualistów. Tworzył się rozwinięty system edukacyjny, powstały szkoły i uniwersytety, które dawały szanse na naukę zarówno szlachcie, jak i warstwom niższym społeczeństwa. Przywileje prasowe zostały rozszerzone, co doprowadziło do większej wolności w wyrażaniu myśli i poglądów.
Ważnym elementem Frihetstid było także rozwijające się sztuka, literatura i muzyka. Szwedzcy artyści i pisarze zaczęli zdobywać międzynarodowe uznanie. Erik Pontoppidan, botanik i lekarz, uważany jest za ojca szwedzkiej botaniki. Tworzyli również znani pisarze, tak jak Eric Gustaf Geijer, który był poetą i historykiem, oraz Johan Henrik Kellgren, jeden z najważniejszych poetów swojego czasu.
Jednak Era Wolności nie była pozbawiona wyzwań. Choć wprowadzone reformy miały pozytywny wpływ na społeczeństwo, wiele z nich było nadal ograniczone do szlachty i bogatych mieszczan, a chłopi nadal pozostawali w niewoli. Ponadto, Szwecję nadal dotykały konflikty zewnętrzne, takie jak konflikty graniczne z Rosją.
W 1772 roku do władzy doszedł król Gustaw III. Zakończył on okres Frihetstid i wprowadził absolutyzm. Pomimo tego, że era Wolności dobiegła końca, pozostawiła trwały wpływ na Szwecję. Idee wolności, równości i demokracji, które wyłoniły się w tym okresie, przetrwały i miały znaczący wpływ na późniejszy rozwój kraju.
Podsumowując, era Frihetstid była ważnym okresem w historii Szwecji, charakteryzującym się liberalizacją polityczną, wzrostem gospodarczym i kulturalnym rozkwitem. Reformy wprowadzone w tym czasie przyczyniły się do demokratyzacji kraju i pozostawiły trwałe dziedzictwo, które nadal jest obecne w dzisiejszej Szwecji.
Okres Frihetstid miał istotny wpływ na teorie gospodarcze i rozwijające się idee ekonomiczne w Szwecji. Liberalizacja polityczna i gospodarcza tego okresu przyczyniła się do powstania różnych podejść ekonomicznych, które wpłynęły na kształtowanie polityki ekonomicznej kraju w późniejszych latach.
Wolność gospodarcza: Era Frihetstid charakteryzowała się znacznym zwiększeniem wolności gospodarczej. Wcześniejsze ograniczenia handlu i produkcji zostały złagodzone, a wiele przepisów i ograniczeń zostało zniesionych. Działania te sprzyjały rozwojowi przedsiębiorczości i innowacji, co doprowadziło do wzrostu gospodarczego kraju.
Wzrost handlu: Liberalizacja gospodarcza sprzyjała rozwojowi handlu, zarówno wewnętrznego, jak i międzynarodowego. Szwecja była coraz bardziej zaangażowana w handel z innymi krajami bałtyckimi i europejskimi, co przyczyniło się do zwiększenia dochodów i wymiany kulturowej. Rozkwit handlu morskiego i rozwijający się sektor handlu drewnem, żelazem i przetwórstwem rybnym przyczyniły się do wzmocnienia gospodarki kraju.
Idee merkantylizmu: W okresie Frihetstid, Szwecja była również narażona na wpływ idei merkantylizmu, które były popularne w wielu innych europejskich krajach w tamtych czasach. Merkantylizm zakładał, że bogactwo narodowe można zwiększyć poprzez rozwój eksportu i zmniejszenie importu. Z tego powodu Szwecja starała się zwiększyć eksport swoich towarów, szczególnie surowców, a jednocześnie ograniczyć import. Jednakże, w dłuższej perspektywie te podejścia przyczyniły się do rozwoju protekcjonizmu i nadmiernego ingerencji państwa w gospodarkę.
Wpływ na myśl ekonomiczną: Okres Frihetstid wpłynął na rozwijające się idee ekonomiczne w Szwecji i pobudził dyskusje na temat ekonomii politycznej. Wielu intelektualistów i ekonomistów zaczęło rozważać koncepcje związane z rolą rządu w gospodarce, odpowiedzialnością za politykę ekonomiczną i wpływem rynków na rozwój kraju. Te debaty przyczyniły się do dalszego rozwoju myśli ekonomicznej w kraju.
Rozwój sektorów gospodarczych: Era Frihetstid przyczyniła się do rozwoju różnych sektorów gospodarczych, które miały wpływ na rozwijające się teorie ekonomiczne. Rozwój przemysłu, handlu i rolnictwa stworzył nowe wyzwania i możliwości, które były analizowane przez ekonomistów i wpłynęły na kształtowanie teorii gospodarczych.
Podsumowując, era Frihetstid w Szwecji miała istotny wpływ na teorie gospodarcze i rozwijające się idee ekonomiczne. Liberalizacja gospodarcza, wzrost handlu, idee merkantylizmu oraz rozwój różnych sektorów gospodarczych przyczyniły się do dalszego kształtowania myśli ekonomicznej w kraju i wpłynęły na politykę ekonomiczną w późniejszych latach. Warto podkreślić, że dziedzictwo Frihetstid wciąż ma wpływ na podejścia ekonomiczne i politykę gospodarczą Szwecji do dnia dzisiejszego.
Spojrzenie myślicieli konserwatywnych i liberalnych na Frihetstid może się różnić ze względu na ich odmienne wartości, priorytety i podejścia do kwestii politycznych, społecznych i ekonomicznych. Warto zaznaczyć, że w owym okresie terminy "konserwatyzm" i "liberalizm" nie miały dokładnie tych samych znaczeń, co obecnie. Niemniej jednak, można zidentyfikować pewne główne punkty widzenia, które reprezentują konserwatywni i liberalni myśliciele.
Spojrzenie myślicieli konserwatywnych:
Ochrona tradycji: Konserwatyści podkreślają znaczenie tradycji, hierarchii społecznej i stabilności jako fundamentów społeczeństwa. Widzieliby okres Frihetstid jako okres destabilizacji, w którym wiele wcześniej uznanych wartości zostało zakwestionowanych lub odrzuconych, co może prowadzić do niepokoju społecznego i chaosu.
Krytyka liberalizacji: Myśliciele konserwatywni mogliby skrytykować liberalizację polityczną i gospodarczą okresu Frihetstid, widząc ją jako niebezpieczne rozluźnienie kontroli i tradycyjnych norm. Mogą wierzyć, że nadmierna swoboda prowadzi do destabilizacji i zagrożenia dla utrzymania porządku społecznego.
Rola religii: Konserwatyści zazwyczaj podkreślają rolę religii jako podstawy społeczeństwa. W okresie Frihetstid rozwijał się racjonalizm i oświecenie, co mogło spowodować krytykę ze strony konserwatywnych myślicieli, którzy widzieli to jako zagrożenie dla tradycyjnych wartości religijnych.
Spojrzenie myślicieli liberalnych:
Podkreślenie wolności jednostki: Myśliciele liberalni z zadowoleniem przyjęliby liberalizację polityczną i gospodarczą okresu Frihetstid, widząc ją jako postęp w kierunku większej wolności jednostki i ograniczenia władzy absolutystycznego państwa.
Rozwój handlu i gospodarki: Myśliciele liberalni pozytywnie oceniliby wzrost handlu i rozkwit gospodarczy okresu Frihetstid jako pozytywne zjawisko. Widzieliby to jako dowód na skuteczność wolnorynkowej konkurencji* i zwiększenie dobrobytu społeczeństwa.
* https://ubezpieczeniegrupoweranking.pl/slownik
Akcent na edukację i naukę: Myśliciele liberalni doceniliby rozwój edukacji i nauki w okresie Frihetstid. Większa swoboda wyrażania myśli i rozwijania nauki byłaby widziana jako postęp w kierunku rozwoju intelektualnego i rozwoju społecznego.
Warto zauważyć, że zarówno myśliciele konserwatywni, jak i liberalni w okresie Frihetstid mieli swoje zalety i wady, a ich oceny tego okresu zależały od indywidualnych perspektyw ideologicznych i społecznych. Istotne jest, aby rozumieć, że konserwatywni i liberalni myśliciele mieli różne podejścia do polityki, gospodarki i społeczeństwa, a zrozumienie ich różnych perspektyw może pomóc w zrozumieniu tej fascynującej ery w historii Szwecji.
