Dominacja jednej strony, wykorzystywanie do własnych celów, upokarzanie – tak w skrócie można opisać relację, która ma toksyczny charakter.
Toksyczny znaczy trujący. Przenośnie określamy tak czyjś destrukcyjny, negatywny wpływ na nasze samopoczucie i psychikę. W toksycznej relacji jedna strona dominuje. Druga czuje się bezsilna, pozbawiona energii, nic nie warta, lekceważona. Choć jednocześnie jest potrzebna drugiej stronie - do tego, aby ta mogła realizować swoje cele. Aktywność ofiary jest oczekiwana, a wręcz wymagana.
Zdrowa relacja powinna się opierać na wzajemnym szacunku, zainteresowaniu, dostrzeganiu potrzeb drugiej strony, dawaniu sobie nawzajem poczucia bezpieczeństwa i przestrzeni potrzebnej do życia i rozwoju. Każda strona powinna czuć się w niej komfortowo i podmiotowo.
Problem toksycznej relacji nie musi dotyczyć tylko związku dwojga ludzi, którzy ze sobą żyją. Może być w też w każdej innej relacji – zarówno matki z dorosłą córką, ojca z synem, teściowej z synową, jak i każdej innej.
Toksyczność relacji czasami jest trudno samemu zauważyć, rozpoznać. Przeszkadzają nam w tym emocje, osobisty charakter znajomości, często połączony z rolami, które pełnimy, na przykład w rodzinie. Są cechy charakterystyczne, które umożliwiają zidentyfikowanie toksycznego związku. Diagnoza pozwala podjąć pracę – nad uzdrowieniem relacji albo decyzją o jej zakończeniu.
Toksyczna relacja - objawy
Osoba toksyczna zachowuje się w specyficzny sposób:
- Po spotkaniu/ rozmowie z nią czujesz się psychicznie i emocjonalnie wyczerpany. Czujesz, że na nic nie masz siły. O takich osobach mówi się, że są energetycznymi wampirami.
- Nie przyjmuje do wiadomości zdania innego niż swoje. Zrobi wszystko, aby osiągnąć swój cel, przeforsować swój pomysł, w tym wykorzysta wiedzę o Tobie, aby udowodnić Ci, że wcześniej myślałeś/ mówiłeś inaczej.
- Manipuluje. Potrafi tak połączyć różne fakty/ wypowiedzi, aby wynikało z nich dokładnie to, co chce przekazać/ osiągnąć.
- Przypomina Ci o Twoich błędach, wypomina Ci rzeczy, których nie zrobiłeś, a jej zdaniem powinieneś. Robi to po to, aby wzbudzić w Tobie poczucie winy. Czerpie siłę z tego, że czujesz się gorszy, słabszy, winny.
- Wypowiada pod Twoim adresem krytyczne lub złośliwe uwagi, zawstydza Cię, gdy czegoś nie robisz dobrze. Poucza. Lubi przy tym stawiać siebie jako wzór.
- Chce kontrolować sytuację, jest zazdrosna o Twoją uwagę. W rozmowie dominuje – nie słucha Cię, przerywa, cały czas próbuje „wejść” ze swoją opowieścią.
- Zachowuje się tak, jakby była „pępkiem” świata. Zarzuca Cię opowieściami o sobie, swoim życiu, pracy. Nie szczędzi przy tym szczegółów. Gdy nie słuchasz uważnie, ma do Ciebie pretensje.
- Mimo częstej krytyki, czasem Cię chwali – ale tylko po to, aby mieć z tego korzyść, na przykład Twoją przychylność w jakiejś sprawie.
- Przekracza ustalone granice i uzasadnia to zawsze sytuacją lub Twoim dobrem.
- Nie dostrzega własnej winy, a za swoje błędy obwinia innych, najczęściej Ciebie.
Toksyczny związek - kto jest podatny?
Osoby toksyczne wyczuwają słabość po drugiej stronie. Intuicyjnie dobierają sobie takie właśnie osoby, którym będzie najłatwiej narzucić swoją wolę, zdominować.
Ofiarami są osoby o niskim poczuciu własnej wartości. Często takie, które wyrosły w dysfunkcyjnych rodzinach, w których nie zostały zaspokojone ich potrzeby wsparcia, miłości i bliskości. Osoba wychowana w takim domu wykształca niezdrowe schematy, ma niewłaściwą ocenę relacji, żyje pewnym wyobrażeniem i marzeniem o miłości i życiu. Widzi w partnerze tylko dobre rzeczy, nie dostrzega sygnałów ostrzegawczych, nie reaguje na złe zachowania (bo często ich nie widzi). Podporządkowuje się. Za kłopoty obwinia siebie. Takie osoby wierzą, że relacja wymaga cierpienia i poświęceń, a o utrzymanie związku należy walczyć bez względu na wszystko. Nie potrafią zadbać o własny interes, a swoje potrzeby stawiają na dalszym miejscu. Nie wierzą, że są w stanie funkcjonować samodzielnie, bez wsparcia toksycznego partnera.
Jak sobie pomóc w toksycznej relacji?
Jeśli w relacji złych emocji jest więcej niż dobrych, jest to wyraźny sygnał, że trzeba coś z nią zrobić. Gdy postawimy diagnozę, że relacja, w której jesteśmy, jest dla nas toksyczna, możemy spróbować ją naprawić lub podjąć decyzję o jej zakończeniu. Zmiana nie jest łatwa, ponieważ osoba toksyczna przyzwyczaiła się już do określonego schematu postępowania i trwało to zazwyczaj dłuższy czas.
Jeśli chcemy zmiany, powinniśmy postawić granice. Jasno zakomunikować, co nam się nie podoba, że nie chcemy, aby mówiono do nas w określony sposób, albo żeby nas traktowano tak, że czujemy się z tym źle. Że nie chcemy, aby narzucano nam swoje zdanie i pomysły. Na uwagi, które uznamy za krzywdzące, powinniśmy reagować od razu. Grzecznie, ale stanowczo. Warto mówić o swoich uczuciach, o tym, co wywołują w nas konkretne zachowania. Unikajmy w takich sytuacjach oceniania, bo to zazwyczaj wywołuje tylko chęć obrony i złość.
Jeśli chcemy zmienić toksyczną dla nas relację, musimy pozbyć się strachu przed tym, że postawieniem granic wywołamy kryzys. Trzeba pamiętać, że tylko wtedy, gdy sami będziemy silni, przekonani do tego, o czym mówimy, będziemy w stanie wzbudzić w drugiej osobie respekt i szacunek dla nas, naszych odczuć i potrzeb. Bardzo ważna jest konsekwencja, nie wycofywanie się z tego, czego wymagamy.
Jeśli próby ustalenia granic nie powiodą się, jedynym wyjściem jest zakończenie relacji. Decyzja o zakończeniu jest trudna, niekiedy wiąże się z dużą życiową zmianą. Towarzyszący jej strach jest naturalny. Warto poszukać sprzymierzeńców – kogoś, kto pomoże nam przejść przez ten trudny czas.
Pomóc może ktoś bliski, zaufany, albo profesjonalna terapia. Psycholog pomoże nam spojrzeć na relację „na chłodno”, z zewnątrz i wskaże nam rzeczy, które są w niej niepożądane. Pomoże też się wzmocnić, dostrzec swoje mocne strony. Pamiętajmy, że kryzys jest najlepszym czasem na zmianę i zbudowanie siebie na nowo. Więcej o tym w artykule: Kryzys psychiczny – jak sobie z nim poradzić?
