Wychowanie religijne w harcerstwie jest obecne w sposób naturalny od początku, jako dziedzictwo skautingu, o którym pisał jego założyciel: Jeśli wasze skautostwo miałoby być bez Boga, lepiej żeby go wcale nie było.Nie było to oczywiste w ciągu stuletniej historii harcerstwa, zwłaszcza kiedy harcerstwo stało się oficjalną, państwową organizacją dziecięcą, w służbie ideologii komunistycznej. Spróbujmy zastanowić się jak wygląda specyfika wychowania religijnego w harcerstwie? Zasadniczym celem wychowania religijnego jest dojrzałość religijna. Należy zaznaczyć że chodzi o religijność jako dziedzinę ludzkich zachowań i odniesień odnoszącą się bezpośrednio do Boga, w odróżnieniu od szerzej pojętej sfery duchowej. Rozwój religijny, a więc i wychowanie, ma charakter wysoce indywidualny, co więcej niejednostajny i nieciągły, występują okresy regresu, konfliktów, różne formy i etapy religijności mogą ze sobą współistnieć. Wychowanie religijne musi w sposób zasadniczy zależeć od etapu życia i rozwoju psychicznego człowieka. A jak to się ma do wychowania harcerskiego? Czy można więc mówić o zastosowaniu metody harcerskiej do wychowania religijnego? Czy nie jest to naruszenie integralności harcerskiej. Nie, ponieważ kwestia rozwoju religijnego nie jest czymś zewnętrznym wobec idei czy metody harcerskiej. Jest elementem trwale i od początku w nich obecnym, ponieważ celem harcerstwa jest stwarzanie warunków do pełnego iharmonijnego rozwojuczłowieka we wszystkich obszarach jego osobowości, a więc także w aspekcie duchowym i religijnym.
Pierwszym elementem wychowania religijnego w harcerstwie jest chrześcijański system wartości którego wyrazem w codziennej pracy jest prawo i przyrzeczenie harcerskie. Najwłaściwszym sposobem wskazywania wychowankom postaw tego systemu jest przykład osobisty instruktora. Drużynowy czy instruktor jest osobą znaczącą w życiu młodego człowieka. Staje się autorytetem, w łatwy sposób gdy jest on zuchem, z trudem, za to z wielkim pożytkiem gdy jest wędrownikiem. Jest to autorytet o tyle ważny, że ma on oparcie w grupie rówieśniczej (zastępie, drużynie), wtedy gdy chwieje się autorytet rodziców, a na pierwszy plan wysuwa się opinia kolegów. Co więcej ten autorytet oddziałuje pośrednio, przez starszych kolegów i wspomnianą już grupę. Kolejnym elementem wychowania religijnego w harcerstwie jest udział w życiu sakramentalnym i szeroko rozumianej pobożności. jeżeli jednak chodzi o wychowanie religijne metodą harcerską należałoby zapytać w jaki sposób uczestniczyć w życiu liturgicznym i modlitewnym.
Metoda harcerska zachęcałaby tutaj aby rozbudzać uczucia - przez czynne włączanie się w liturgię, pełnienie służby, śpiew czy wystrój miejsca jej sprawowania (pośredniość oddziaływania). Słusznym jest też włączanie do modlitwy wydarzeń bezpośrednio dotyczących harcerzy (dotyczy to szczególnie modlitwy na zakończenie dnia) czy wyznaczanie zadań związanych nawet pośrednio z modlitwą i życiem sakramentalnym jako zadań w próbach na stopnie (np. poszukiwanie stałego spowiednika, pełnienie służby liturgicznej w czasie Mszy Świętej). Wychowanie religijne jest w integralny sposób obecne w systemie harcerskim. Wynika z tego że stosują się do niego wszystkie zasady metodyki harcerskiej pamiętając równocześnie, że najważniejszy przekaz wartości odbywa się przez kontakt z wzorcem osobowym instruktora. Niezbywalnym elementem wychowania harcerskiego jest kontakt z przyrodą. Jeśli jest on dobrze wykorzystany jest źródłem wielu religijnych przeżyć i myśli. Andrzej Glass nazywa ten proces czytaniem księgi przyrody – nie chodzijedynie o przebywanie na świeżym powietrzu, turystykę iobozownictwo.Chodzi o pełną zachwytu obserwację i poznanie mądrości przyrody, o osobiste, samotne "obcowanie" z jej majestatem, które prowadzi do szacunku wobec jej Stwórcy. Jest to typowe zadanie w ramach prób na stopnie czy sprawności - samotna wędrówka – połączenie przygody, doświadczenia siebie i świata. Kolejny ważny element harcerskiego wychowania religijnego to służba, która może być narzędziem i jako postawa służby-celem. Mądrze przeprowadzona i zreflek-towana służba będzie prowadzić do wzrostu wrażliwości na drugiego, przez doświadczenie jego wzruszającej i poruszającej słabości, a równocześnie do doświadczenia radości dzielenia się i bycia dla innych.
Jest to bardzo ważny element metody - ponieważ tu ujawnia się nasz system wartości nie w deklaracji tylko w działaniu. Prowadzi to w myśl zasady "czyn zmienia czyniącego" do utrwalania postawy altruistycznej. Obserwuje się to w każdej harcerskiej gru-pie, w której panuje duch braterstwa. W zasadzie każde działanie i każde wydarzenie może zostać podsumowane i zreflektowane przez odniesienie do wartości, zasad moralnych, wreszcie w relacji do Boga, zgodnie zasadą św. Ignacego: szukać i znajdować Boga we wszystkim. Jedna uwaga: jest niezwykle ważne, by program pracy wychowawczej obejmował różne, możliwie wszystkie, obszary ludzkiej egzystencji - stąd należy zachować równowagę pomiędzy dbałością o rozwój w dziedzinie wiary czy religijności, a w innych obszarach ludzkiego życia. Harcerska metoda wychowawcza jest dobrym narzędziem wychowania religijnego, które nie jest czymś dodanym z zewnątrz do harcerstwa, tylko wewnętrznie i od początku obecnym w idei oraz w metodzie harcerskiej.
Dojrzałość religijna jest jednym z aspektów dojrzałości osobistej, którą całościowo stara się wypracowywać w swoich członkach harcerstwo. Harcerska metoda wychowania zastosowana integralnie z ideałami harcerskimi broni się sama swoimi owocami - skutecznością wychowania i dojrzałością wielu pokoleń harcerzy. Dojrzałością ludzką, sprawdzoną w czasie dziejowych prób.
phm Paweł Bucki
Krąg Harcerstwa Starszego„HAK”
