Święty Franciszek z Asyżu

15.03.2013r.

Z powodów osobistych, mojej osobistej drogi i wyborów, szczególnie ten fragment niżej przytoczonego tekstu wydał mi się wart podkreślenia:

Wydaje się dość dziwny ów sposób zaprowadzania pokoju jedynie za pomocą śpiewu i entuzjazmu, ale oto tam, gdzie poważne przemówienia i zręczne rokowania nie przyniosły nic dobrego, śpiew Franciszka i jego współbraci zdołał poruszyć serca i przynieść pokój.

Święty Franciszek z Asyżu (Jan Bernardone) urodził się w 1181 lub w 1182 roku w rodzinie Piotra i Joanny (zwanej także Piką) Bernardone, w jednym z mniejszych miast włoskich - Asyżu.

W latach swojej młodości Franciszek doświadczył tego, co znaczy życie wygodne, przepych i jaka jest moc pieniądza zyskującego mu powszechne uznanie, o czym zaświadcza pierwszy biograf św. Franciszka Tomasz z Celano, pisząc: "aż prawie do 25 roku życia wraz z rówieśnikami brnął w próżności, a w pogoni za próżną chwałą, nie dał się nikomu prześcignąć, w żartach, w krotochwilach, w piosenkach, w pięknych strojach".
W średniowiecznym świecie, w którym dwudziestolatek był już uważany za człowieka dorosłego, Franciszek wykazywał w pracy większe zdolności od swego ojca. Obok uzdolnień handlowych miał cechy, które zyskiwały mu sympatię klientów, był bowiem wesoły, uśmiechnięty i miał dobry gust. Także jego sposób ubierania się był zawsze wykwintny, nigdy banalny, niejednokrotnie z odrobiną oryginalności, która nie razi, jeżeli szyjąc strój, nie zestawi się cennej tkaniny z materiałem zgrzebnym.

Kiedy między Perugią a Asyżem wybuchła wojna, młody Franciszek walczył o obronę interesów swego miasta, lecz podczas bitwy przy moście św. Jana został wzięty do niewoli przez perugian (1202 r.). Po rocznym pobycie w więzieniu powrócił do Asyżu bardzo chory. Podczas tej choroby pojawiły się u niego pierwsze oznaki poważnego i długiego kryzysu duchowego. W 1205 roku wyrusza jednak do Apulii z nadzieją zdobycia sławy rycerskiej.

Franciszek poszukiwał czegoś, choć nie znał dokładnie obiektu swoich pragnień. W owym czasie skierował zainteresowanie ku ideałom rycerskiej sławy, którą w swych pieśniach wychwalali wędrowni śpiewacy, pobudzając wyobraźnię młodzieńców z jego pokolenia.

Franciszek postanowił „zostać rycerzem”, cały swój entuzjazm kierując na urzeczywistnienie tego celu. Uzbrojony i dokładnie wyekwipowany, wyruszył z miasta, aby przyłączyć się do znanego szlachcica, który gromadził żołnierzy na wojnę w Puglii. Być może marzył, że jego wojenna przygoda znajdzie dalszy ciąg na Wschodzie, w krucjatach, które tak entuzjazmowały ludzi średniowiecza.

Ale tym razem coś się we Franciszku zmieniło. Gdy znalazł się w Spoleto, ogarnęły go dziwne uczucia, a przede wszystkim poruszył go dziwny sen, w czasie którego jakiś głos spytał: „Franciszku, wolisz służyć Panu, czy niewolnikowi?”. Gdy odpowiedział: „Oczywiście Panu”, głos skierował do niego przenikliwe pytanie: „Dlaczego więc porzuciłeś Pana, aby służyć niewolnikowi?”.

Franciszek stracił chęć do udziału w wyprawie, w której poczuł się jak „niewolnik”, i powrócił do domu, budząc zdumienie mieszkańców miasta, którzy nie szczędzili mu uszczypliwości z powodu tak nagłego powrotu.
To ważny moment w historii życia św. Franciszka, ponieważ wprowadza go w nową jakość relacji z Bogiem. Franciszek rezygnuje z poszukiwania sławy rycerskiej i rozpoczyna drogę duchową.

Znamiennym wydarzeniem była modlitwa w ruinach kościółka pod wezwaniem św. Damiana. Tam właśnie, rok po pierwszym nawiedzeniu Boga usłyszał kolejne Jego słowa: "Franciszku, idź i napraw mój Dom, który, jak widzisz, cały ulega zniszczeniu". Od tego momentu Święty własnymi rękoma z wyżebranych materiałów remontuje pięć małych kościółków, a praca fizyczna staje się dla niego forma miłości Boga.
24 lutego 1208 roku, uczestnicząc we Mszy świętej, pod wpływem słów Ewangelii postanowił pracować na niwie apostolskiej, nawołując mieszkańców Asyżu do pokuty i nawrócenia. Ta działalność spowodowała, że do Franciszka zaczęli dołączać inni młodzi mężczyźni, tworząc pierwszą wspólnotę Pokutników z Asyżu.
W 1209 lub 1210 roku papież Innocenty III ustnie zatwierdza w Rzymie sposób życia asyskich pokutników co sprawia, że św. Franciszek może w autorytecie Kościoła Rzymsko-Katolickiego świadczyć wobec świata o miłości Boga do każdego człowieka. Po tym zatwierdzeniu pierwsi franciszkanie zamieszkują najpierw w starej szopie w Rivo Torto, a później w szałasach pod Asyżem wokół malutkiego kościoła pod wezwaniem Matki Bożej Anielskiej (Porcjunkula) otrzymanego od Benedyktynów.

Pod wpływem świadectwa życia św. Franciszka i jego braci w 1211 roku przeżywa swoje nawrócenie Klara di Favarone d'Offreduccio (św. Klara z Asyżu) ucieka z domu i w Porcjunkuli z rąk Franciszka przyjmuje habit franciszkański, dając w ten sposób początek zakonowi klarysek. W 1217 roku św. Franciszek, jako minister generalny nowo powstałego Zakonu Braci Mniejszych zwołuje do Porcjunkuli pierwszą kapitułę braci (zjazd zakonników służący wzajemnej integracji i wyznaczeniu kierunków działania), który gromadzi ok. 5 tysięcy zakonników.

W 1219 roku św. Franciszek udaje się do Egiptu, by głosić ewangeliczne orędzie pokoju i miłości. Tam też składa wizytę sułtanowi Melek-el-Kamelowi, a następnie udaje się do Syrii i pielgrzymuje do miejsc świętych w Ziemi Świętej.

Po powrocie do Włoch Biedaczyna z Asyżu w 1220 roku zrzeka się urzędu ministra generalnego Zakonu i stopniowo wycofuje się z działalności apostolskiej, aby oddać się intensywniej życiu pokuty i kontemplacji oraz podejmuje prace nad regułą dla zakonników, którą w efekcie końcowym 29 listopada 1223 roku zatwierdza papież Honoriusz III. W wigilię tego samego roku Franciszek udaje się do Greccio, gdzie w raz z mieszkańcami tej miejscowości przeżywa tajemnicę Bożego Narodzenia w przygotowanej przez nich, a dzisiaj powszechnie nazywanej "żywej szopce".

Na dwa lata przed śmiercią w 1224 roku św. Franciszek przebywa na szczycie góry La Verna (Alwernia), gdzie otrzymuje na swoim ciele święte znaki męki Jezusa Chrystusa tzw. stygmaty (pięć ran Chrystusa Ukrzyżowanego). Od tej pory wchodzi w nową fazę doświadczeń duchowych.

W 1225 roku schorowany już św. Franciszek spędza najprawdopodobniej dwa miesiące w ogrodzie klasztoru sióstr klarysek przy kościele pod wezwaniem Św. Damiana, gdzie układa najsłynniejszą średniowieczną pieśń (tzw. pieśń słoneczna albo pochwała stworzeń). Następnie bracia przewożą poważnie chorego Franciszka do Sieny, by leczyć go z postępującej ślepoty. Niestety lekarze są bezradni i Biedaczyna wraca do Asyżu. W pałacu biskupim godzi jeszcze skłóconych ze sobą burmistrza miasta i biskupa.

3 października 1226 roku Franciszek umiera w otoczeniu swych braci, leżąc - z wyboru - nagi na ziemi przy kościele pod wezwaniem Matki Bożej Anielskiej. Przed samą śmiercią prosił jeszcze braci, by mu odśpiewali pieśń słoneczną, potem wysłuchał fragmentu Ewangelii według św. Jana i pobłogosławił swoich duchowych synów. Po śmierci ciało Świętego przeniesiono do kościoła św. Jerzego, a po wybudowaniu bazyliki ku jego czci do jej wnętrza (25 maja 1230 r.), gdzie przebywa po dzień dzisiejszy. 16 lipca 1228 roku papież Grzegorz IX ogłosił Franciszka świętym Kościoła rzymskokatolickiego.

Pieśń pokoju

Franciszek nauczał, aby jednać ludzi i wprowadzać między nimi pokój. Czynił to niejednokrotnie w sposób bardzo oryginalny.
Pod koniec swego życia, będąc poważnie chory, dowiedział się, że między biskupem i burmistrzem istnieje poważny spór, który może spowodować w mieście zamieszanie.
Franciszek zdumiony, że nikt nie stara się pogodzić obu przeciwników, zwrócił się do nich z prośbą, aby udali się na miejski plac i posłuchali, jak jego bracia śpiewają ułożoną przez niego „Słoneczną pieśń”. Przy okazji załączył kolejną zwrotkę, którą właśnie napisał.
Obaj rywale przyjęli zaproszenie. Któż bowiem mógł odmówić Franciszkowi, którego wszyscy uważali za świętego? Gdy na placu usłyszeli braci śpiewających żarliwie pieśń ułożoną przez Franciszka wraz z nową zwrotką: „Panie mój, bądź pochwalony przez tych, którzy przebaczają dla Twojej miłości...”, wznieśli się ponad wzajemne urazy. Padli sobie w ramiona, płacząc i obiecując przezwyciężyć dawne nieporozumienia.
Wydaje się dość dziwny ów sposób zaprowadzania pokoju jedynie za pomocą śpiewu i entuzjazmu, ale oto tam, gdzie poważne przemówienia i zręczne rokowania nie przyniosły nic dobrego, śpiew Franciszka i jego współbraci zdołał poruszyć serca i przynieść pokój.

Franciszek i cuda

Współcześnie święty Franciszek jest na całym świecie znany i lubiany także wśród niewierzących i chrześcijan innych wyznań. Ale z pewnością jest tak nie ze względu na jego cuda, lecz z powodu jego życia i postępowania zgodnego z Ewangelią. A jednak nie zawsze tak było. W Średniowieczu, w latach następujących bezpośrednio po jego śmierci, Franciszek był świętym znanym i czczonym ze względu na cuda. Przyciągały one tłumy pielgrzymów do jego grobu. Ten aspekt kultu Franciszka znajduje swoje odbicie w najstarszych biografiach Świętego, głównie w rozdziałach poświęconych cudom, jakich dokonał zwłaszcza po śmierci.
Są to cuda znamienne. Taki cud wydarzył się w Arezzo, mieście targanym konfliktami wewnętrznymi i wojnami domowymi, naznaczonymi przelewem krwi. Gdy Franciszek znalazł się w tym miejscu, ujrzał tłumy demonów, które nie posiadały się z radości z powodu walk między mieszkańcami miasta i nakłaniały ich do wzajemnego zwalczania się. Franciszek rozpoczął modły. Skierował brata Sylwestra pod bramę miasta, aby silnym głosem wezwał demony do opuszczenia miasta. Brat wykonał polecenie, a mieszkańcy uwolnieni od mrocznych sił przemocy, zdobyli się na odwagę zerwania z konfliktami wewnętrznymi i rozlewem krwi. Zawarli pokój i przywrócili atmosferę zgodnego współżycia.

Pisma własnoręcznie napisane przez Franciszka

Do naszych czasów zachowały się tylko trzy pisma napisane własnoręcznie przez Poverella, tzw. Autografy:

Na kartce podarowanej przez świętego bratu Leonowi znajduje się „Uwielbienie Boga Najwyższego” z jednej strony i Błogosławieństwo dla brata Leona z drugiej. Trzecim pismem jest „List do brata Leona”.

Język łaciński tych utworów - stwierdza znawca św. Franciszka, Kajetan Esser - zdradza, że ich autor nie miał wprawnej ręki w pisaniu, a jego znajomość języka łacińskiego była nie najlepsza i zawierała liczne italianizmy.

W języku starowłoskim zostały napisane trzy pisma: „Modlitwa przed krucyfiksem”, ”Zachęta do ubogich Pań” i „Pieśń słoneczna”.

Dyktaty Franciszka

Pozostałe pisma powstawały przy współpracy braci sekretarzy, których Franciszek prosił o pomoc w pisaniu i redagowaniu tekstu. Dlatego ten kto chciałby dokładnie przestudiować oryginalny tekst łaciński dziełek, doświadczy wyjątkowego odczucia, że jeśli idzie o ich sposób wyrażania się i strukturę językową, mają bardzo zróżnicowany charakter.

Przy układaniu Reguły zatwierdzonej Święty korzystał z pomocy kardynała Hugolina, natomiast tekst „Reguły niezatwierdzonej” urywkami z Pisma świętego ubogacił brat Cezary ze Spiry.

Niestety oryginały pozostałych pism nie zachowały się do naszych czasów. Pozostały jednak w licznych kodeksach. Znanym i cenionym jest kodeks 338 As – kodeks Asyski, przechowywany w Bibliotece Miejskiej w Asyżu. Pochodzi on sprzed 1238 roku.

Podział Pism

Idąc za polskim wydaniem Pism św. Franciszka możemy podzielić je na cztery grupy:

a) Napomnienia, b) Reguły, c) Listy, d) Modlitwy.

a) Napomnienia.
Nie udało się ustalić kiedy powstał ten zbiór liczący obecnie 28 Napomnień. Zawiera go już Kodeks Asyski. Tekst posiada wyjątkowo dużą ilość łacińskich odpisów (do XVII wieku 64). Autentyczność tekstu nie budziła nigdy zastrzeżeń. Uczeni nie są jednak zgodni do okoliczności ich powstania. Można przyjąć, że powstały one głównie z zestawienia krótkich nauk głoszonych przez Świętego, przy różnych okazjach (np. do braci na kapitule). Zostały zebrane i uporządkowane prawdopodobnie jeszcze za życia Franciszka.
Jako gatunek literacki „Napomnienia” prezentują zbiór zachęt, wyrażonych w prostych słowach, zawierających jednak głęboką mądrość życiową. w ten sposób Franciszek próbował dać odpowiedź na pytania i problemy jakie przynosiło codzienne życie.

b) Reguły.
Oprócz „Reguły niezatwierdzonej”, „Reguły zatwierdzonej”, „Reguły dla pustelni” polskie wydanie Pism umieszcza w tej grupie jeszcze: „Fragmenty innej Reguły niezatwierdzonej”, „Testament”, „Testament Sieneński”, „Sposób życia przekazany św. Klarze”, „Ostatnia wola napisana dla św. Klary”, „Zachęta dla Ubogich Pań”.

„Reguła niezatwierdzona” - została zredagowana i zatwierdzona na kapitule Zielonych Świąt w 1221 roku. Wcześniej (ok.1209) Franciszek napisał tzw. „Protoregułę”- regułę pierwotną, która niestety zaginęła. Na bazie tego tekstu, w odniesieniu do potrzeb jakie niosło codzienne życie, Franciszek wraz z braćmi stworzył Regułę składającą się z 24 rozdziałów.

Biedaczyna zachował w „Regule” niezależność od wszelkiego rodzaju struktur. Spotykamy tu autentycznego Franciszka z całym idealizmem, z płomienną miłością Boga, z żarliwym pragnieniem kroczenia śladami Chrystusa ubogiego i posłusznego we wszystkim woli Ojca.

„Reguła zatwierdzona” - papież Honoriusz bullą „Solet annuere” z dnia 29 listopada 1223 zatwierdził tę regułę. Nie jest ona wyłącznym dziełem Poverella, lecz owocem współpracy Świętego z kapitułą braci i hierarchami Kościoła, szczególnie zaś z kardynałem Hugolinem. Pomimo ingerencji osób współpracujących z Franciszkiem w redagowaniu reguły zdołał on zawrzeć w niej swego ducha, odbijającego istotę Ewangelii, tak jak ją w sposób jedyny pojął i przeżył.

„Reguła dla pustelni”- powstała ok. 1217/18 lub 122l. Ukazuje ona w szczegółach życie pierwszych braci. Była przeznaczona dla tych, którzy po okresie posługi trędowatym lub pracy kaznodziejskiej tęsknili do ciszy i kontemplacji.

„Testament" - podyktowany w ostatnim okresie życia Świętego. Język Testamentu jest oryginalny, prosty, często nieudolny, a wiec w nieznacznym stopniu opracowany przez sekretarzy. Pismo to ułożone w obliczu śmierci zachęca braci do życia Ewangelią i przestrzegania Reguły.

c) Listy.
Jesteśmy w posiadaniu 11 listów. „L. do wiernych” (dwie redakcje), „L. Do duchownych „ (dwie redakcje), „L. do rządców narodów”, „L. skierowany do całego Zakonu”, „L. do ministra”, „L. do kustoszów” (dwie redakcje), „L. do brata Leona” i „L. do św. Antoniego”.

Adresat każdego z Listów został podany w tytule. Pod każdym z nich Franciszek podaje siebie jako autora. Zwraca się do wszystkich ludzi z gorącą prośbą by swoje życie kształtowali według Ewangelii i przykładu Jezusa Chrystusa.

d)Modlitwy.
Wśród modlitw znajdują się: „Pozdrowienie Błogosławionej Maryi Dziewicy”, „Pozdrowienie cnót”, „Uwielbienie Boga Najwyższego”, „Błogosławieństwo dla brata Leona”, ”Pieśń słoneczna”, „Wykład modlitwy Ojcze nasz”, „Modlitwy pochwalne odmawiane przy wszystkich godzinach”, „Zachęta do uwielbienia Boga”, „Oficjum o Męce Pańskiej” i „Modlitwa odmówiona przed krucyfiksem”.

Kajetan Esser w krytycznym wydaniu Pism św. Franciszka, ostatni rozdział poświęcił kilku dziełkom, które nazwał „Opuscula dictata”. Pisma te odnośnie treści nie budzą zastrzeżeń - są jak najbardziej zgodne z myślą Franciszka, natomiast ich forma została zniekształcona. Należą do nich: „Błogosławieństwo dla brata Bernarda”, „Błogosławieństwo dla św. Klary”, „List do mieszkańców Bolonii”, „List do św. Klary o poście”, „List do Pani Jakobiny”, „List do braci we Francji”, „Prawdziwa i doskonała radość”, „Testament Sieneński”.

Wszystkie te pisma zaginęły i znajdują się w kodeksach z końcowego okresu średniowiecza lub w źródłach do życia świętego.

Jak widzimy Franciszek pozostawił po sobie na prawdę nie mało, jest to spory zbiór pism, najlepsze źródło do poznania duchowej sylwetki Biedaczyny z Asyżu.