W japońskiej poezji haiku, świat jest kotarą, za którą autor skrywa swój smutek. Często bywa to smutek wyrażony nastrojem samotności lub odosobnienia. Wyraża samotność deszczu, bębniącego nocą w liście drzew, lub samotność zwietrzałych skał odbijającą się z krzykiem ptasiego echa, albo wrzaskiem mew nad wzburzonym morzem. Czasem jest to smutek pochodzący z subiektywnego niedostatku, który poeta przeczarowuje w nastrój prostoty i niedoskonałości.
Kto zna haiku i haikowanie ten wie, że każdy wiersz jest miniobrazkiem lub szkicem obrazka, uwieczniającym aktualny stan jakiegoś ułamka, czy drobnego wycinka rzeczywistości, w sposób możliwie najpełniejszy. Poeta potrafi oddać barwę, muzykę, uczucia a nawet zapach i całą otaczającą atmosferę tworzonemu haiku, gdyż kieruje się pragnieniem świadomego przeżycia chwili teraźniejszej, tu i teraz.
Podobnie jest w obrazach zen, w których okruchy wszechświata pod postacią kamienia, drzewa, kwiatu czy tylko liścia, samotnie egzystują w pustej przestrzeni, lecz w ten właśnie sposób wyraźnie podkreślają otaczającą rzeczywistość w formie najkrótszej z możliwych, choć wystarczająco i dogłębnie.
Swego czasu mistrzowie haiku porzucali swoje rodzinne strony, bliskich, prowadzili wyczerpujące wędrówki , by w mozole obserwować świat w jego najdrobniejszych szczegółach i przejawach i by w ten sposób, w haikowaniu, uwieczniać prawo niestałości wszechrzeczy, wielkich i małych.
Silniej, głębiej i mocniej niż zwykli zjadacze ryżu odczuwali proste, klarowne i czyste piękno rzeczy, które przemijają. Potrafili darzyć miłością żaby, rybki i świerszcze, wszelkie owady i insekty tak samo, jak wiosnę i piękne kwiaty. Haikowali o biedakach, bezdomnych i sierotach, o zwykłych ludziach, zwyczajnych zdarzeniach i czynnościach. Czytając haiku ma się wrażenie, że traktują oni każdą rzecz, stworzonko, jak coś/kogoś bardzo bliskiego, co żyjąc niezauważone obok nas, domaga się uwagi i zrozumienia. W języku japońskim określenie takiego stosunku do życia nazywa się mushin (無心).
"Mushin" to dwa ideogramy, z których jeden wyraża niebyt, nicość, a drugi serce, duszę lub myśl. Jest to taki stan ducha w ciszy emocjonalnej, w której nie egzystuje żaden wysiłek woli.
Słowo „mushin” wyjaśnia się czasem na przykładzie nocy i jasnego księżyca, świecącego nad jeziorem, gdzie woda niejako „niechcąco” odbija jego światło. Tak samo jest z poetą, który ogląda świat jakby patrzył nań w lustrze, a równocześnie będąc tym lustrem oddaje pod postacią haiku to co widzi, czyli kreśli obraz obiektywny i jedyny w swoim rodzaju. Człowiek pozbawiony widzenia tych szczególnych okruchów rzeczywistości, idąc przez życie nawet nie zauważa tych cudów natury, w których ucztuje poeta.
A oto kilka próbek haiku wielkich mistrzów:
Cykada dzwoni
i nagle zajaśniało
jezioro w zmierzchu
Issa (1809)
Jesień. Wichura
po ziemi mknie w ucieczce
maleńki świetlik?
Issa (1819)
Siada do stołu
przy świetle od sąsiada
mój druh mróz i ja
Issa (1818-1823)
Głęboka jesień
kim jest i co porabia
mój bliski sąsiad
Bashō (1695)
Słychać jak skwierczą
aż gaśnie żar w popiele
moje ciche łzy
Bashō (1688)
Że śnieg, że księżyc
daleko mi do świata
znów kończy się rok
Bashō (1686)
Już rok się kończy
jak zawsze – w kapeluszu
w słomianych łapciach
Bashō (1684)
Wierzba płacząca
zrzuciła liście – w rzeczce
suche kamienie
Buson (1784)
A teraz mniej znani polscy twórcy haiku. Kilka przykładów:
mgła coraz wyżej
w koronach drzew przybywa
nagich gałęzi
Dorota Pyra
puste alejki
gdziekolwiek spojrzę
tylko liście
Dorota Pyra
bezlistna brzoza
dziewczyna z naprzeciwka
zasłania okno
Grażyna Kaźmierczak
nad moim domem
przelatują gawrony
zapada wieczór
Maria Kowal
jesienny zachód -
między szpalerami drzew
alejka do nieba
Filip Mazur
jesienna mgła
nad miastem zaświeciło
białe słońce
Bartłomiej Świderski
jak cicho
wśród opadłych liści
martwy lisek
Paweł Bereza
nagły wiatr
z drzew zerwały się
czarne ptaki
Mariusz Ogryzko
przenikliwy ziąb
na bezlistnych gałęziach
truchełka jabłek
Artur Lewandowski
mglista noc
odległe wycie psów
wskazuje drogę
Paweł Bereza
http://abc.haiku.pl
www.haiku.art.pl/
Inne tematy w dziale Kultura
