Czyli rzecz o Pablo Picasso (1881-1973)
Picasso jako twórca sztuki współczesnej, fascynuje mnie przede wszystkim dlatego że jego obrazy sprzedają się za kosmiczne sumy pieniędzy. Również dlatego, że jest moim zdaniem autorem jednego fenomenalnego obrazu stanowiącego tło pulpitu w komputerze.
Zimą 1941 roku Picasso spokojnie tworzy w Paryżu w swoim studiu. Europą rządzą już nazistowskie Niemcy. Stąd też często odwiedza go Gestapo, a jeden z żołnierzy, mamrocze coś o ukrywaniu przez malarza Żydów. W pewnym momencie jeden z Niemców bierze do ręki leżące na stole pocztówki, które są jednocześnie reprodukcjami jego dotychczasowych obrazów. Gestapowiec zawiesza wzrok na jednej z pocztówek, będącej reprodukcją słynnego obrazu Guernica, czyli małego hiszpańskiego miasteczka zniszczonego w trakcie wojny domowej przez bomby niemieckiego Luftwaffe. Oglądając uważnie widokówkę, pyta Picassa – ty to zrobiłeś? Na to malarz bez namysłu – nie wy! Weź sobie na pamiątkę. Następnie pracownia zostaje zniszczona przez Niemców.
Picasso przyjeżdża do Paryża na przełomie wieków, wiedział że aby zostać zauważonym musi zerwać z dotychczasowymi kanonami, jakie obowiązują w sztuce. Co może zrobić sztuka w obliczu okrucieństwa? Dostarczać przyjemności? Z tym i innymi pytaniami zmaga się artysta. Zburzenie dotychczasowych treści, przełamanie pewnego schematu w jakim operowała sztuka całkiem wyraźnie widać w jednym z jego obrazów tamtego okresu.
Koń prowadzony przez chłopca - -
Obraz nie ma bohatera, łamie dotychczasowe konwencje piękna nagiego ciała. Wszystko tutaj jest archaiczne ideał zostaje zniszczony.
Już w kolejnym obrazie z 1907 roku Panny z Avinion, ---
Atakuje tutaj całkowicie piękno nagiego kobiecego ciała. Pierwotnie tytuł obrazu brzmiał Panny w burdelu. Zmysłowość i ideał nagości zostają tutaj całkowicie odarte ze swoich ram.
Odnosi już wówczas pierwsze sukcesy. Jest pijany pewnością siebie. Tak było również z kobietami. Widząc posągową piękną i 16 letnią blondynkę Marie Terese Walter, rzuca cały swój malarski autorytet żeby ją posiąść. Przedstawia się i prosi ją o pozowanie do obrazu. Od momentu kiedy Marie została jego kochanką, jednocześnie Picasso ma swoje natchnienie. Stąd też powstaje w 1932 roku obraz The Dream (Sen) –
Marie jest tu inspiracją. Kobieta, którą przedstawia obraz delikatnie się masturbuje. Picasso pragnie w ten sposób wywołać u obserwatora skrajne poruszenie. Takie obrazy mają wpędzać w trans budząc poruszenie. Malarz zrywa z dwiema podstawowymi cechami określającymi dotychczas sztukę, piękno i historia. Dociera z tym co jest tak naprawdę kultem trudności. Powstaje kubizm, który zawiera w sobie ładunek walki z konsekwencją i ideałami dotychczasowej sztuki. Picasso ma obsesję na swoim punkcie, może również dlatego unika polityki. Jednak coraz bardziej prześladuje go twórczość rodaka Francisco Goi. W Hiszpanii upada monarchia, do władzy dochodzą socjaliści. Na horyzoncie pojawia się generał Franco. Niepokój który prześladował całe życie mistrza Goię, zaczyna udzielać się również Picasso. Rozpoczyna się wojna domowa w jego kraju Hiszpanii. Zaczyna interesować się życiem politycznym w kraju. Jest przerażony słowami które padają z ust Franco:"aby zatrzymać socjalistów, jestem gotowy wystrzelać połowę kraju".
Wydarzenia do których dochodzi w niewielkiej miejscowości Geurenica oddalonej o 20 km od Bilbao, decydują o jego twórczości. 26 kwietnia 1937 roku niemieckie Luftwaffe dokonuje nalotu na miasto, pozbawione strategicznego znaczenia i zupełnie bezbronne. 1645 osób ginie, tysiące rannych , spośród zaledwie 7 tysięcy mieszkańców. Guernica pokazała, że można sterroryzować całą Hiszpanię. Stosy ruin.
Geurenica stała się od tego momentu kubistyczna, zaczyna być obsesją Picassa. Piekło, które dokonało się na ziemi wywiera na nim piętno. Od tego momentu chce aby sztuka spełniała najwyższe wartości. Pragnie namalować obraz, będący kroniką wydarzeń.
Guerenica-
Wszystko spotyka się w tym obrazie, kronika zniszczenia, śmierci, w końcu tragedia tego małego miasteczka. Szerokie na 6 metrów i wysokie na 3 metry płótno wywiera na każdym jakieś wrażenie. Kiedy pierwszy raz zobaczyłem obraz, byłem nawet zmieszany nie mogłem odnaleźć treści. Znałem historię obrazu i motywy jakimi wówczas kierował się malarz. Konieczna jest dłuższa chwila zastanowienia. Każdy element posiada przekaz. Trzeba wszystko rozważać osobno, następnie po woli składać wszystko w całość. Ranny byk niosący światło, ranny koń. Jest to agonia nie tylko malarza ale również wszystko tonie w tragedii. Kolejny raz Picasso przełamuje obowiązujący schemat, tym razem wykorzystując agonię narodu. Światło, które zawsze kojarzy się z dobrem i nadzieją tym razem jest wyrazem zła i nadchodzącego niebezpieczeństwa. I podobnie jak Goya w swoim obrazie – Rozstrzelanie powstańców hiszpańskich 1808.
Czyni ze światła, obraz tego co złe. Tak w przypadku Guereniki, Picasso również odwraca wartość światła. Żar światła żarówki w lewym górnym rogu obrazu, to zniszczenie. Na pewno nie jest to światło nadziei tylko żar anioła śmierci – reflektory bombowców. Pojawia się też ramię niosące światło, ale również to jest pozór. Epicka bitwa dobrego i złego światła. Sztuka kontra zło.
Guerenica – to kubizm, ale również klasyczny monument. To bombardowanie tragedią i zniszczeniem. Podobnie jak wszystkie dzieła Picassa nie zważa na obowiązujące kanony wchodzi pod skórę. Zadanie jakim obarcza się tworzących i popularnych artystów jest w tym wypadku spełnione. Dobra sztuka powinna przełamywać codzienną rutynę. Wdziera się w nasze nowe czasy. Guerenica – jest obrazem który odbiorcy mówi wprost, nie można ziewać na zło, ani też nużyć przytłaczającym pięknem. Należy wyrwać ze snu. I wreszcie, dochodzimy do pytania, które jest również tematem notki. Co może zrobić sztuka kiedy spadają bomby? Pouczyć o obowiązku bycia człowiekiem. Picasso manifestuje tym obrazem swoją postawę polityczną, wypowiada polityczną wojnę. Chociaż obraz na wystawie światowej w Paryżu, przechodzi prawie niezauważony to jego wartość jest ponadczasowa. Po zwycięstwie faszystów w Europie Guerenicastała się proroctwem.
Najsmutniejsze wydaje się jednak uwieńczenie życia artysty. Guerenica zaczyna żyć swoim życiem. Jest obrazem podziwianym, analizowanym i przerastającym przekazem swojego twórcę. Picasso po wojnie błądzi, staje się komunistą. Żywą reklamą Stalina. Pławi się w luksusach i własnej sławie. Po Guerenicenie ma odbiorcy za wiele do przekazania, ciągle tworzy bardzo drogie obrazy, ale jest bardziej celebrytą niż artystą pokazującym tragizm i ludzkie emocje. Jak się okazuje Guerenicabyła większa niż sama sztuka.
Mimo wieku cyfrowego obraz ciągle ma coś do powiedzenia historii. Świetnie zwrócił na to uwagę profesor Simon Schama. Tuż przed inwazją na Irak, w 2003 roku Colin Powell w budynku ONZ, przekonywał o słuszności wojny i zlikwidowania reżimu. Po zatwierdzeniu rezolucji miała odbyć się konferencja prasowa. Ale w zaplanowanym miejscu, wisiał ogromny obraz Picassa Guerenica, cierpienie i ból związany z wojną wylewał się z każdego skrawka tego dzieła. Cierpiące dzieci, bezmiar ludzkiej tragedii. Niech to ktoś zakryje albo usunie– powiedział któryś z ważnych przedstawicieli ONZ. Usunąć potężnego obrazu tak szybko się nie dało, jednak przykryto na czas konferencji niebieskim płótnem. Okazało się, że obraz ma ciągle siłę oddziaływania, mógłby przecież kogoś zdenerwować. I to wydaje się być największym komplementem dla współczesnej sztuki. Wysyłacie armie, usuwacie dyktatorów ale nie zadzierajcie ze sztuką współczesną która i tak wyprzedza historię.
Jak pokazały wydarzenia w Iraku profetyczna przypowieść o śmierci i cierpieniu, które niosła Guerenica została kolejny raz spełniona.
P.S Kubizm pozostał ważnym obszarem sztuki, którego treść warto badać. W Jednej z notek o obrazie Picassa http://brockleysid.salon24.pl/180498,plotno-rama-i-106-milionow-dolarow sprzedanym za 106.5 miliona dolarów, przytoczyłem słowa Dialektyki negatywnej Theodora W. Adorno mówiące, iż wszelka kultura po Oświęcimiu jest śmietniskiem. Tym bardziej że Guerenicamogła powstać tylko raz.
Brassai – rozmowy z Picassem – Kraków 2001
Simon Schama – Power of Art. – Picasso.
Inne tematy w dziale Kultura
