Wiktor Sukiennicki był czołowym polskim przedwojennym sowietologiem.
Wiktor Sukiennicki urodził się 25 lipca 1901 roku w Aleksocie na Litwie w zubożałej rodzinie ziemiańskiej. Naukę rozpoczął w gimnazjum w Kownie. Po zajęciu Litwy przez wojska niemieckie, rodzinna Sukiennickich została ewakuowana przez Rosjan do Rybińska nad Wołgą, gdzie Wiktor kontynuuje naukę w rosyjskim gimnazjum. Po przewrocie bolszewickim, udaje mu się w 1918 roku przedostać na Kowieńszczyznę, gdzie wstępuje do Polskiej Organizacji Wojskowej. Z polecenia organizacji udaje się do Wilna, wyzwolonego w czasie operacji wileńskiej przez wojska polskie dowodzone przez Józefa Piłsudskiego.
Latem 1919 roku Wiktor Sukiennicki zdał maturę w Warszawie, a następnie wstępuje do – utworzonego w dniu 28 sierpnia 1919 roku – Uniwersytetu Stefana Batorego w Wilnie. W czasie inauguracji nowej uczelni w dniu 11 października 1919 roku Józef Piłsudski wygłosił przemówienie, w której wyraził nadzieję, że "Niechże więc ta Wszechnica, którą dziś tu otwieram, zgodniez tradycją tej ziemi nie zieje nigdy jadem nienawiści, niech nie kroczy nigdy drogami, które dla nas Polaków tak ciężkimi były. Niech krzepi jasnowidztwem wiedzy, potęgą myślitwórczej, umiejętną i skrzętną pracą naukowego rzemiosła".
Wiktor Sukiennicki rozpoczął naukę na największym wydziale uniwersytetu – Wydziale Prawa i nauk Społecznych. Młodzież studiująca na USB była pod względem ideowym bardzo podzielona. Wiktor Sukiennicki zajął miejsce na lewicy - obok Stanisława Swianiewicza i Bohdana Podoskiego.
W 1920 roku przerwał studia, aby odbyć służbę wojskową w czasie wojny z bolszewikami. Po zwolnieniu z wojska wystąpił z propozycją restytucji tradycji filareckiej, w programie stowarzyszenia odwołując się do zasad wolności jednostki, do założeń liberalnego humanitaryzmu, idei świeckości państwa, oraz piętnując nacjonalistyczną ksenofobię. Rektor USB odrzucił wniosek Sukiennickiego w tej sprawie, uznając, że historyczne dziedzictwo "filarecji" nie może zostać zawłaszczone przez środowiska młodzieży o przekonaniach lewicowych. W tej sytuacji Sukiennicki utworzył Stowarzyszenie Młodzieży Postępowej, którego został prezesem. Szybko stał się przywódcą środowiska młodzieży, odwołującej się wartości liberalnych i demokratycznych. Do tego dochodziło jego głębokie przeświadczenie, iż nie zrealizowany program federacyjny Józefa Piłsudskiego był niepowtarzalną szansą Polski na rozwiązanie trudności wewnętrznych i umocnienia jej położenia międzynarodowego.
Sukiennicki skończył studia w 1923 , a następnie uzyskał stypendium Ministerstwa Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego, dzięki któremu otrzymuje szansę studiów doktorskich na paryskiej Sorbonie. W 1926 roku uzyskał doktorat praw i nauk politycznych na podstawie rozprawy „La souverainete des Etats en droit international modernę”, napisanej pod kierunkiem prof. Andre de LapradeIle' a, znanego w ówczesnej Europie specjalisty z zakresu prawa międzynarodowego. Za rozprawę tę uzyskał nagrodę paryskiego Uniwersytetu.
W swojej rozprawie dowodził, iż epoka państw w pełni suwerennych, państw narodowych zbliża się do końca, a Europa wchodzić będzie stopniowo w epokę suwerenności podzielonej, zaś stosunki międzynarodowe rozwijać się będą w kierunku coraz większej współzależności państw. W przeobrażeniach tych dostrzegał nie tylko nieuchronny, ale i korzystny rezultat rozwoju prawa międzynarodowego. Integracja europejska jawiła mu się jako nieodzowna odpowiedź na wyzwania, jakie przyniósł wiek XX, a przede wszystkim niedawno zakończona wojna światowa.
W jego przekonaniu, dawna Rzeczpospolita - przy wszystkich swych słabościach - wypracowała pewien trwały model koegzystencji dwóch narodów w jednym organizmie państwowym. Czując się "obywatelem" Wielkiego Księstwa Litewskiego, wierzył, że to doświadczenie historyczne powinno inspirować polską myśl prawniczą w poszukiwaniach form współistnienia wielu narodowości w jednym państwie, oczywiście na miarę zmienionych realiów XX wieku.
Jego koncepcja zyskała szeroki rozgłos, a on sam zapraszany był na liczne konferencje naukowe, odbył też staże badawcze na wydziałach prawniczych uniwersytetów w Wiedniu, Kolonii i Rzymie. Będąc stypendystą rządu holenderskiego studiował, a następnie wykładał przez pół roku w renomowanej Akademii Prawa Międzynarodowego w Hadze (1927-1929).
Po powrocie do kraju przygotował rozprawę habilitacyjną o „Podstawach obowiązywania prawa narodów”, w której starał się wykazać, iż "zasadniczy dogmat" panującej dotychczas doktryny prawa narodów "uznający państwa za jedyne i wyłączne podmiotyprawa narodów, ulega w ostatnich czasach bardzo poważnemu zakwestionowaniu".
W 1931 roku rozpoczął pracę w charakterze zastępcy profesora na USB. Na objęcie przez niego stanowiska profesora nie wyraziło zgody Ministerstwo Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego. Po 1926 roku jego związki z obozem piłsudczykowskim uległy zerwaniu.
Upadek znaczenia Ligi Narodów, który unaocznił się dobitnie w czasie wielkiego kryzysu światowego, sprawił, iż "zwątpił wówczas w efektywność prawa i organizacji międzynarodowych". Jednoczesny wzrost znaczenia państw totalitarnych – Związku Sowieckiego, a potem III Rzeszy, ukierunkował jego zainteresowania na problematykę sowietologiczną.
W lutym 1930 roku - z inicjatywy Janusza Jędrzejewicza i prof. Stefana Ehrenkreutza – powstał w Wilnie Instytut Naukowo- Badawczy Europy Wschodniej i Szkoła Nauk Politycznych. Jędrzejewicz wierzył, że tak pomyślana placówka sowietologiczna będzie służyć intelektualnemu pogłębieniu polskiej myśli politycznej i polityki wschodniej, a także kształceniu przyszłych kadr administracji państwowej, zwłaszcza na użytek dyplomacji, jak również wywiadu.
Już w pierwszym roku działalności tego ośrodka Sukiennicki rozpoczął pracę w ramach Sekcji Prawniczej i podjął wykłady w Szkole Nauk Politycznych. Wykładał historię rewolucji bolszewickiej, teorię i praktykę państwa sowieckiego oraz ustawodawstwo ZSSR. Z placówką wileńską pozostał związany do wybuchu wojny w 1939 roku, a roku 1935 i 1939 wybierano go wiceprezesem Instytutu.
Sukiennicki wychował kilku obiecujących młodych badaczy, do których należeli: Franciszek Ancewicz, Antoni Maciejewski, Stanisław Truszkowski, Mścisław Olechnowicz oraz Zenon Tomaszewski.
Najważniejszym osiągnięciem Wiktora Sukiennickiego jako sowietologa pozostaje obszerne studium pt. "Ewolucja ustroju Związku Socjalistycznych Republik Radzieckich w świetle oficjalnych publikacji władzy radzieckiej". W 1938 roku ukazał się drukiem pierwszy tom monografii, dwie kolejne części, przekazane do druku w 1939 roku, nie ukazały się, gdyż ministerstwo spraw wewnętrznych wstrzymało druk książki. Pracę Sukiennickiego spotkało bezzasadne oskarżenie, iż ma ona dwuznaczny wydźwięk i służy propagowaniu systemu komunistycznego.
Sukiennicki opublikował także szereg artykułów poświęconych ZSSR, wśród których należy wymienić: "Ustrój radziecki a konstytucja stalinowska" , "Marksowsko-leninowska teoria prawa" oraz opracowanie na temat kolektywizacji sowieckiego rolnictwa.
Opracowanie problematyki systemu prawnego ZSSR było jego zdaniem niezbędne dla poznania mechanizmów władzy sowieckiej. "Opanowanie nieograniczonej władzy w rozległym imperium – pisał - przez stanowiącą «kroplę w morzu» mas ludowych grupę skrajnych rewolucjonistów, nie znane dotądhistorii ludzkości eksperymenty (. .. ), okropności czerezwyczajek, głód i nędza, całkowita klęska wspieranych przez zwycięskąEntentę wojsk białych generałów, stosunkowo szybka odbudowa dzięki przejściu do Nowej Polityki Ekonomicznej ( ... ), mistyka « pięciolatek» z jej patosem gigantycznego budownictwa (…), okupiona dziesiątkami milionów istnień ludzkich, powszechna kolektywizacja wsi i wreszcie potworne (procesy) lat ostatnich - wszystko to były zjawiska zupełnie dla opinii europejskiej niezrozumiałe; z jednej strony imponujące swym niezwykłym rozmachem i egzotycznością, z drugiej zaś przerażającei wstrząsające do głębi sumieniem nie pozbawionego do reszty skrupułów moralnych człowieka".
System prawny Związku Sowieckiego cechował w przeświadczeniu Sukiennickiego "nieznany dotychczasowym ustrojompaństwowym pierwiastek dynamiki - przystosowywania się do stale zmieniających się warunków politycznych igospodarczych kraju (...)". Natomiast konstytucja ZSSR nadawała "wswej części pierwszej zasadniczo dynamiczny charakter całego Związku, nie posiadającego wyraźnie i ściśle określonych granic terytorialnych, lecz otwartego dla wszystkich istniejących i mających powstać w przyszłości republik sowieckich i zmierzającego w związku z tym do przekształcenia się w «Światową Socjalistyczną Republikę Rad»". Z tego powodu w totalitarnym systemie ustrojowym wszystko pozostaje płynne, jest tymczasowe, a obowiązujący system prawny służy urzeczywistnieniu rewolucji i ochronie jej zdobyczy.
Należy przy tym zaznaczyć, iż analizując specyfikę systemów totalitarnych Hannah Arendt zauważyła później tę samą prawidłowość w swoich klasycznych "Korzeniach totalitaryzmu".
Zasadniczym jego wnioskiem było przekonanie, iż, system sowiecki urzeczywistnia rządy biurokracji partyjnej i państwowej "w imieniu proletariatu". Ewolucja ustroju sowieckiego polegała – jego zdaniem - na odejściu od leninowskiego systemu rad na rzecz nieograniczonej władzy "aparatu". W ten sposób, w wyniku rewolucyjnego przewrotu wytworzył się "oderwany i niezależny od mas" system władzy "zamiast przewidywanej teoretycznie władzy bliskiej ludowi, przez lud powoływanej i odwoływanej ( ... ) w każdejchwili (. .. )".
W powojennej swej książce pt. "Kolumbowy błąd " Sukiennicki trafnie zauważył, iż "Lenin wierzył, iż dokonał pierwszej w historii ludzkości rewolucji socjalistycznej. W rzeczywistości udało mu się odkryć nowy w historii ludzkości typ ustroju państwowego: niezwykle potężne i w stosunku do jednostki niemal wszechmocne państwo totalitarne: nowy ustrój kosztem niesłychanej eksploatacji mas włościańskich i robotniczych jest zdolny do rozbudowy w ogromnym stopniu potęgi ekonomicznej, politycznej i militarnej rządzącej państwem biurokratycznej elity”.
CDN.
