Moje pudło z arcydziełami kina cz. III

Trudno w kilku zdaniach zrelacjonować wybitność tej produkcji. Kiedy do niej zasiadłem, nie spodziewałem się nawet połowy tego, co ostatecznie twórcy filmu nam po sobie zostawili. Pierwsze co przykuwa i musi przykuwać, to wyjątkowa obsada; gromada najwybitniejszych polskich aktorów tamtego czasu. Ale jak się potem okazuje, to nie koniec, a film z minuty na minutę zaczyna wciągać, hipnotyzować, by ostatecznie nie chcieć wypuścić widza ze swych objęć i marny trud tego, kto próbuje uciec. Wszystko udekorowane mistrzowskimi dialogami, których odpowiedników próżno szukać w polskiej kinematografii. Zdecydowanie głęboko ukryta perełka polskiego kina, a i jeszcze jedna z najlepiej zekranizowanych w polskim kinie powieści.

Jest jeden zwrot, który dobitnie oddaje wielkość tego filmu - opus magnum. To, co osiągnął Kawalerowicz tym dziełem, ani wcześniej, ani później nawet w zbliżonym stopniu nie posiadało chociaż jednego odpowiednika w jego filmowym portfolio. "Matka Joanna od aniołów" dosłownie zapiera dech w piersiach. Krystaliczna teatralna forma przeniesiona w filmowe kadry, każdego kto wrażliwy na sztukę filmową bezlitośnie oszołamia. Ten psychologiczny dreszczowiec ma słabą konkurencję nie tylko w polskiej, ale i w światowej kinematografii. Nie ma takiej sekundy filmu, w której prezentowany w nim spektakl nie jest spektaklem genialnym. Film nie tylko pod względem warsztatowym jest światowym arcydziełem. Powieść Iwaszkiewcza w tej postaci, to także arcymistrzowskie wyjście w filozoficzno-teologiczną podróż, która na tle innych polskich produkcji, nadaje temu obrazowi szczególnej głębi i wybitności. Nawet nie jestem do końca pewien, czy termin "arcydzieło" wystarczająco oddaje potęgę tego filmu.

O mistrzowski dramat sądowy jest naprawdę trudno. Jest wiele świetnych produkcji tego gatunku, ale znikoma ilość tych, które potrafią okazać się soczyście wybitne. "Prawda" Clouzot'a okazuje się w tej mierze jednym z wyjątków. I gdy wydaje się, że przesyt rozterek miłosnych w filmie może męczyć, to jednak niesamowicie solidna fabuła, aktorstwo i warsztat twórców powodują, że film ogląda się w pełnym oderwaniu od tego, co po za ekranem. Na szczególną uwagę zasługuje fakt, że Brigitte Bardot w tym dramacie nie tylko fascynuje tym, co tygrysy w kobietach lubią najbardziej, ale i aktorsko okazuje się niepowtarzalnie wybitna. Nie trudno posądzać ją o to, że odegrała w tym filmie swą życiową rolę. Nie ma potrzeby i zwyczajnie nie wypada angażować się tutaj w szczegóły scenariusza. Film Clouzot'a należy do tych widowisk, których oglądanie ma tylko wtedy sens, gdy startujemy do niego w kompletnej ignorancji na temat tego co na nas czeka. Absolutna perła gatunku.

No tutaj żartów nie ma. Arcydzieło rangi światowej Hasa, to zdecydowanie pierwsza trójka jeśli chodzi o osiągnięcie polskiej kinematografii. Rozmach z jakim ów ekranizacja powieści Jana Potockiego została zrealizowana musi budzić i budzi bezgraniczną fascynację nad wybitnością jej twórców. Plejada najwybitniejszych polskich aktorów wspina się w dziele Hasa na wyżyny swoich talentów. Struktura fabuły nie tylko nosi znamiona wybitnej formy, ale jednocześnie wprowadza widza w komplikacje jakie targają jej głównym bohaterem. Właśnie to szczególnie czyni "Rękopis" produkcją o jaką trudno nie tylko w polskim, ale i światowym kinie. Mistrzostwo warsztatowe we wszystkich aspektach. Niech pierwszy rzuci kamieniem ten, kto do "Rękopisu" Hasa prędzej czy później nie wróci.

Obok genialnego "Lotu nad kukułczym gniazdem", "Harmonie Werckmeistera", to według mego gustu drugi najdosadniej rozprawiający się ze zniewoleniem i w dużej mierze także totalitaryzmem film. Coś je jednak od siebie różni. W ekranizacji Formana mamy do czynienia z obrazem skupiającym się na jednostce, zaś fabuła, a szczególnie postać McMurphy'ego, powoduje, że film staje się niemal filmem akcji, bo nawet jeśli główny bohater siedzi na krześle, nic nie mówi i niczego nie robi, to mamy tę pewność, że najpewniej już coś kombinuje; trwa w nieustającej misji zmieniania otaczającej go rzeczywistości. U Tarra sprzeciw wobec zniewolenia i totalitaryzmu zawiera się w formie literackiej, piękna prozy i filozoficznej głębi jej głównego bohatera. Tu zniewolenie przedstawione jest w perspektywie społeczności, nie jak u Formana jednostki, a metafora u Tarra, dłuto, którym projektuje nam świat swej opowieści, czyni z niej wyjątkowa dla widza wycieczkę jak najdalej od przeciętności, z którą nie chcemy mieć do czynienia. Nie sposób także zaznaczyć genialnego warsztatu. Muzyka i przede wszystkim zdjęcia, to u Tarra stała nad-wybitność. Wprowadzają w osłupienie.