Haydna Kwartet Op.76 Nr 3 ‘Cesarski’
Józef Haydn był wg słów Mozarta ojcem kwartetu smyczkowego. Haydn pisał kwartety w zbiorach po sześć.
W latach 1796 – 1797 napisał ostatnią szóstkę, która otrzymała oznaczenie Opus 76.
Kwartety z tego opusu zostały dedykowane węgierskiemu Księciu Józefowi Erdödy, który je zamówił.
Haydn pracował wtedy na dworze Esterhazych. Był to dobry okres w twórczości Haydna. Oprócz obowiązkowych, corocznych mszy dla księżnej powstało wtedy oratorium „Stworzenie Świata”, znany Koncert Na Trąbkę oraz wokalna aranżacja „Siedmiu Ostatnich Słów Chrystusa Na Krzyżu”.
Józef Haydn
Zbiór kwartetów ukończonych w 1797 roku reprezentuje bardzo wysoki poziom. Kwartet nr 62 czyli nr 3 w opusie 76 jako całość nie jest w zbiorze najlepszym. Karl Geiringer, biograf Haydna pisał, że „Nr 3 w C-dur w porównaniu z innymi nie jest zbyt inspirujący, raczej nie zasługuje na miejsce wśród najlepszych tego typu prac; nie dotyczy to części poco adagio cantabile."
Mowa tu o drugiej części tego kwartetu, w którego skład wchodzą:
I. Allegro
II. Poco adagio; cantabile
III. Minuetto. Allegro
IV. Finale. Presto
Część pierwsza w głównej tonacji C-dur posiada typową formę sonatową. Druga część w tonacji G-dur jest zwrotkową wariacją opartą o temat ‘Hymnu Cesarskiego’. Część trzecia w C-dur i A-moll jest standardowym menuetem i trio. Czwarta, ostatnia część, w C-moll i C-dur jak pierwsza posiada formę sonaty.
Rękopis hymnu 'Gott erhalte Franz der Kaiser'
Dla Haydna jednak ten kwartet należał do jego ulubionych utworów. Oczywiście z powodu sławnego Poco adagio cantabile. A stało się to tak:
Haydn wrócił z drugiego koncertowego touru z Londynu. Cieszył się wtedy sławą najlepszego kompozytora w Europie. Był pod wielkim wrażeniem efektu jaki na Anglikach, za każdym razem wywierało odegranie hymnu "God Save the King". Haydn zapragnął by jego Austriacy równie gorąco witali swój własny hymn.
Zamówienie Księcia Erdödy napłynęło w dobrym momencie. Austria była wtedy mocno zagrożona przez Napoleona Bonapartego.
Hymn "Gott erhalte Franz der Kaiser" został pierwszy raz wykonany 12 lutego 1797 roku, w dzień urodzin cesarza Franciszka. Hymn śpiewano w tym dniu we wszystkich teatrach Wiednia ale i w innych miastach austriackich. Pierwszy hymn cesarstwa stał się faktem i to na długie lata.
Pierwsza Zwrotka Hymnu 'Gott erhalte Franz der Kaiser'
Sukces Haydna był natychmiastowy i spełnił jego oczekiwania. Hymn stał się od razu bardzo popularny w całej Austrii. Cesarz także był zachwycony. W podzięce podarował kompozytorowi złote pudełko z własnym portretem i pokaźną kwotą pieniężną.
Obecny hymn austriacki obowiązuje od 1946 roku, kiedy to rząd zdecydował oprzeć hymn na melodii Mozarta z nowym tekstem. Melodia Haydna jest dzisiaj znana głównie jako hymn Niemiec. Została zaadaptowana do "Deutchland, Deutchland über alles" w 1922 roku.
Jako część kwartetu temat hymnu podlega wariacjom. Amerykański kompozytor i dyrygent Samuel Adler jest pod wrażeniem kunsztu Haydna: „Jest to wspaniała lekcja orkiestracji i instrumentacji smyczków. Cała struktura jest akumulacją elementów, które są powoli wprowadzane do harmonicznego i kontrapunktowego schematu wariacji, stając się naturalną częścią wypowiedzi.”
Kwartet nr3 podobnie jak i pozostałe z opusu 76 zostały wykonane w 1797 roku, wydane zostały jednak dopiero w 1799 roku w Londynie i Wiedniu, za zgodą Księcia Erdödy.
Józef Haydn
Józef Haydn był bardzo przywiązany do tego utworu. W latach starości 1802 – 1809, wg wspomnień jego służącego Johanna Elsslera, codziennie grał na fortepianie tę melodię trzy razy, nawet wtedy gdy czynił to z wielkim trudem. Ostatni raz trzykrotnie zagrał hymn 26 maja 1809 roku. Zmarł pięć dni później.
Gott erhalte Franz, den Kaiser – wersja oryginalna (1797)
Gott erhalte Franz, den Kaiser,
Unsern guten Kaiser Franz!
Lange lebe Franz, der Kaiser,
In des Glückes hellstem Glanz!
Ihm erblühen Lorbeerreiser,
Wo er geht, zum Ehrenkranz!
|: Gott erhalte Franz, den Kaiser,
Unsern guten Kaiser Franz! :|
Laß von seiner Fahne Spitzen
Strahlen Sieg und Fruchtbarkeit!
Laß in seinem Rate Sitzen
Weisheit, Klugheit, Redlichkeit;
Und mit Seiner Hoheit Blitzen
Schalten nur Gerechtigkeit!
|: Gott erhalte Franz, den Kaiser,
Unsern guten Kaiser Franz! :|
Ströme deiner Gaben Fülle
Über ihn, sein Haus und Reich!
Brich der Bosheit Macht, enthülle
Jeden Schelm- und Bubenstreich!
Dein Gesetz sei stets sein Wille,
Dieser uns Gesetzen gleich.
|: Gott erhalte Franz, den Kaiser,
Unsern guten Kaiser Franz! :|
Froh erleb' er seiner Lande,
Seiner Völker höchsten Flor!
Seh' sie, Eins durch Bruderbande,
Ragen allen andern vor!
Und vernehm' noch an dem Rande
Später Gruft der Enkel Chor.
|: Gott erhalte Franz, den Kaiser,
Unsern guten Kaiser Franz! :|
Pałac Erdody w Bratysławie
Polska wersja, późniejsza
1. Boże wspieraj, Boże ochroń
Nam Cesarza i nasz kraj,
Tarczą wiary rządy osłoń,
Państwu Jego siłę daj.
Brońmy wiernie Jego tronu,
Zwróćmy wszelki wroga cios,
Bo z Habsburgów tronem złączon
Jest na wieki Austrii los.
2. Obowiązkom swoim wierni
Strzeżmy pilnie świętych praw
W ich obronie niech się spełni
powołanie do cnych spraw!
Pomni, jak to skroń żołnierza
Świetnie zdobi lauru krzew
Nieśmy chętnie za Monarchę,
Za Ojczyznę mienie, krew!
3. Ludu pilnej pracy zbiory
Niech osłania zbrojna moc
Niechaj kwitną ducha twory
Niech rozświetla światło noc!
Austrii Boże daj wsławienie
Na szczyt chwały racz ją wznieść
Słońca swego skłoń promienie
Ku jej chwale, na jej cześć!
4. Spólność, jedność powołania,
Niech przenika wszystkek lud,
Bo złączonych sił działania
Zdolne przemóc wszelki trud.
Dążąc społem ku celowi,
Chciejmy bratnio siły zlać,
Szczęść Monarsze, szczęść Krajowi,
Austria będzie wiecznie trwać!
5. Przy Cesarzu mile włada
Cesarzowa pełna łask,
Cały lud Jej hołdy składa,
Podziwiając cnót Jej blask.
Franciszkowi Józefowi
I Elżbiecie, Boże szczęść,
Habsburskiemu szczęść Domowi;
Sława Jemu, chwała, cześć!
Józef Haydn
Wersja angielska
God keep Francis the emperor,
Our good Emperor Francis!
Long live Francis the emperor,
In the brightest splendor of happines!
May springs of laurel bloom for him
As a garland of honor, wherever he goes.
God keep Francis the emperor,
Our good Emperor Francis!
From the tips of his flag
May victory and fruitfulness shine!
In his council
May knowledge, wisdom and honesty sit!
And with his Highness's lightning
May justice but prevail!
God keep Francis the emperor,
Our good Emperor Francis!
May the abundance of thy gifts
Pour over him, his house and Empire!
Break the power of wickedness, and reveal
Every trick of rogues and knaves!
May thy Law always be his Will,
And may this be like laws to us.
God keep Francis the emperor,
Our good Emperor Francis!
May he gladly experience the highest bloom
Of his land and of his peoples!
May he see them, united by the bonds of brothers,
Loom over all others!
And may he hear at the edge
Of his late tomb his grandchildren's chorus.
God keep Francis the emperor,
Our good Emperor Francis!
