Grób za sklepem.

Widze i Widze Łowczyńskie.

4 lutego obchodzimy kolejną rocznicę urodzin Tadeusza Kościuszki, człowieka wielce zasłużonego i powszechnie znanego. A czy ktoś będzie kojarzył generała Tomasza Antoniego Wawrzeckiego. Zwiedzając północne zakątki Białorusi można trafić do miejscowości Widze. Wjeżdżając od południa zobaczymy na rozstaju dróg sklep, taki wykończony w sowieckim stylu. Zapewne stąd kierowalibyśmy swoje kroki do centrum miejscowości, gdzie można zwiedzić jeden z najwyższych kościołów na Białorusi, ale warto się tu jednak zatrzymać. Tuż za sklepem znajduje się grób Tomasza Wawrzeckiego, który był ostatnim przywódcą Powstania Kościuszkowskiego. Funkcję Najwyższego Naczelnika Siły Zbrojnej Narodowej pełnił od 10 października do 16 listopada 1794 roku. Do 1796 roku wraz z Kościuszką przebywał w niewoli rosyjskiej, po czym powrócił na Litwę i następnie pełnił różne funkcje za czasów Księstwa Warszawskiego i Królestwa Polskiego, wykazując prorosyjskie sympatie. Zmarł 5 sierpnia 1816 roku w Widzach Łowczyńskich, położonych niedaleko Widzów. W czasie pogrzebu doszło w Widzach do patriotycznej manifestacji.

Chcąc zwiedzić dwór Wawrzeckich, w Widzach jedziemy drogą za kościołem. Jednak pojawia się pewien problem. Ponieważ miejscowość znajduje się w strefie nadgranicznej, a sam dwór jest położony kilkaset metrów od granicy z Litwą, najpierw radzę postarać się o zezwolenie na milicji lub u pograniczników. Na drodze można spotkać patrole straży granicznej, a przebywanie w tej strefie wymaga specjalnego zezwolenia. Jeżeli go nie mamy, to w najlepszym razie kontrola skończy się stratą czasu i tłumaczeniami.

Kilka słów na temat samej miejscowości. Widze Łowczyńskie to część dóbr Widze, należących od połowy XVII do początków XIX wieku do rodziny Wawrzeckich, a następnie po bezpotomnej śmierci Tomasza Wawrzeckiego, do jego krewnych, Mineyków. W ich rękach miejscowość pozostała do 1939 roku. Do dnia dzisiejszego w Widzach Łowczyńskich zachował się zespół dworski, przepięknie położony na skarpie miejscowego jeziora. Jadąc od Widzów będzie go można zauważyć po prawej stronie mniej więcej w środku miejscowości. Aby dojechać do dworu za jeziorem należy skręcić w prawo i po przejechaniu klonowo-jesionową aleją, po prawej stronie natrafimy na zabudowania. Klasycystyczny dwór został zbudowany ok. 1775 roku przez ówczesnego właściciela dóbr, Stanisława Wawrzeckiego. W 1900 roku został przebudowany przez Mineyków według projektu architekta Tadeusza Rostworowskiego. W czasach sowieckich mieścił się tu dom dziecka, a potem przedszkole. Obecnie dwór jest opuszczony. Poza budynkiem można zwiedzić resztki parku.

Powróćmy jeszcze do samych Widzów. Obecnie to duża wieś, ale niegdyś Widze były miasteczkiem, odgrywającym dużą rolę w okolicy. Widze zostały założone w połowie XV wieku przez Naruszewiczów. W tym też okresie zostaje wybudowany pierwszy kościół, powstaje też folwark. Miejscowość przechodząc różne koleje losu stale się rozwijała. Po III rozbiorze Widze znalazły się na terytorium imperium rosyjskiego. Na kilka dni przed wojną 1812 roku w Widzach rozmieszczono część 30-tysięcznego korpusu pod dowództwem wielkiego księcia Konstantego, a w dniach 4-5 lipca znajdowała się tu główna kwatera cara Aleksandra I oraz dowodzącego I armią Michaiła Barclay-a de Tolly. Tuż po rozpoczęciu wojny pod Widzami dochodzi do bitwy wojsk napoleońskich z Rosjanami, a w dniach 7-11 lipca znalazła się tu kwatera francuskiego marszałka Joachima Murata. Po powstaniu listopadowym dochodzi do represji skierowanych głównie przeciwko kościołowi. Zamknięto też szkołę powiatową. 24 sierpnia 1835 roku dochodzi do pożaru w wyniku, którego centrum miasta zostaje w dużym stopniu zniszczone. Odbudowa trwa kilka lat. W 1860 roku Widze zamieszkuje około 4000 mieszkańców. W mieście znajduje się 248 budynków, kościół, kaplica, synagoga, 5 żydowskich domów modlitwy, meczet, duma państwowa, męskie i żeńskie szkoły ludowe, stacja pocztowa, apteka. Represje po powstaniu styczniowym dosięgają również tutejszych mieszkańców. Zostaje m.in. aresztowany miejscowy proboszcz ksiądz Antoni Juzymowicz. W latach 1904-1914 zostaje wybudowany w centrum miasteczka kościół pw. Narodzenia Najświętszej Maryi Panny. Kościół wybudowano z cegły w stylu neoklasycystycznym. Niestety rok 1914 to także rok w którym wybucha I wojna światowa. W 1916 roku w wyniku działań wojennych kościół zostaje uszkodzony. Zniszczeniu ulega znaczna część dachu, okna, ściany i podłoga. Prace remontowe zakończono w 1932 roku. Pod koniec wojny miasto przechodziło z rąk do rąk. W 1918 roku panuje tu władza bolszewicka, w sierpniu 1919 miasto zajmują Polacy, którzy zostają wyparci przez bolszewików, a ci z kolei ponownie przez Polaków. Widze w okresie międzywojnia wchodzą w skład II RP. We wrześniu 1939 roku miejscowość zostaje zajęta przez Sowietów. Ponownie dochodzi do represji. Następują aresztowania i wywózki. Nowe władze nakładają na proboszcza podatek dochodowy i od nieruchomości w wysokości 104 tyś. rubli. Po odmowie zapłaty ksiądz zostaje aresztowany i uwięziony w Wilejce. W 1944 roku ponownie miasteczko i kościół zostają zniszczone. Po wojnie Widze znajdują się za granicą Polski. Po wojnie rozpoczynają się prace renowacyjne kościoła. Niestety w 1949 roku zostaje aresztowany proboszcz ks. Albert Nowicki i w 1950 roku kościół zamknięto. Następnie wykorzystywano go jako magazyn i od początku lat 60-tych jako salę sportową. Następowała dalsza dewastacja budynku. Kościół powraca do wiernych w 1989 roku i od razu rozpoczyna się remont. Obecnie kościół, którego wieża ma 76 metrów jest jednym z najwyższych na Białorusi. Niestety nie zachował się wystrój wnętrza. Poza kościołem w Widzach warto zwiedzić XIX-wieczny budynek parafii, cerkiew staroobrzędowców pw. Zaśnięcia Najświętszej Panny Marii z 1907 roku, drewnianą cerkiew prawosławną Świętego Mikołaja oraz budynek byłego młyna wodnego z końca 19-go wieku. Ciekawe są także pozostałości zabudowy miejskiej, powstałe w większości na przełomie XIX i XX wieków.