W najnowszym nrze WiŻ jest piękny artykuł o zaginionych kontynentach. Obcowanie z nauką... dla takich chwil warto żyć. Czy wiecie, jakie są trzy najcenniejsze rzeczy, jakie kupiłem w swoim życiu... kupiłem je bardzo tanio, a wartość mają najwyższą. To były prenumeraty Postępów Astronomii, Wiedzy i Życia, i Świata Nauki. Dzisiaj do Postępów dodany jest na początku tytuł Urania, więc moje trzy prenumeraty to w skrócie: Urania, WiŻ i ŚN.
A oto próbka rozkoszy, jakie dają te czasopisma: Czy wiecie, czym się różnią wyspy od kontynentów? Czy wiecie czym się różnią morza od oceanów? Aby to rozumieć i zachwycić się pięknem geologii trzeba wiedzieć, że mamy dwa rodzaje skorupy ziemskiej: oceaniczna i lądowa. Lekkie skały lądowe (głównie granit) tkwią w gęstej masie skał oceanicznych (głównie bazalt). Bazalt z kolej pływa po wierzchu jeszcze gęstszej (ale bardziej płynnej) masy zwanej "płaszczem ziemskim".
Ciekawe jest to, że woda w niektórych miejscach znajduje się bezpośrednio nad bazaltem. Gdyby usunąć z powierzchni ziemi wodę i skały osadowe, okazałoby się, że można przejść po bazalcie świat dookoła, a po granicie nie można. Bazalt jest wszechobecny - oddziela oceany i granity od płaszcza ziemi, i rozdziela kontynenty. Granitowe masywy nie łączą się wszystkie ze sobą - tworzą kontynenty pomiędzy którymi znajduje się bazalt. Kontynenty to granitowe wyspy tkwiące w jednym wielkim sferycznym oceanie bazaltu.
Oceanami naukowcy nazywają morza znajdujące się nad bazaltem. Morze Śródziemne i Morze Czerwone, mimo swoich tradycyjnych nazw, są oceanami. Dawniej ludzie nie rozumieli tej różnicy, więc nazywali"oceanami" tylko morza największe. Ciekawostka jest to, że Morze Śródziemne jest oceanem starszym niż Ocean Atlantycki, a Morze Czerwone jest oceanem najmłodszym. Oceany powstają, dzielę się i łączą... i znikają ściśnięte przez zbliżające się do siebie kontynenty.
Kontynenty dzielę się i łączą, ale nie znikają. Granit trzyma się na powierzchni bazaltu, jak korek na wodzie. Kiedyś Indie były osobnym kontynentem, ale dobiły do kontynentu euroazjatyckiego i stały się jego częścią. Natomiast Nowa Zelandia i Nowa Kaledonia należą do osobnego kontynentu, nazywanego przez naukowców Zelandią. Zelandia oddzieliła się od Australii zanim Australia oddzieliła się od Antarktydy. Zelandia jest kontynentem dzisiaj rozrywanym i niedługo podzieli się na dwa kontynenty - jeden z nich dobije do Australii niedługo po tym, jak Australia dobije do Azji.
Kiedyś Madagaskar był częścią Indii, później był osobnym kontynentem, a teraz dobił do Afryki i się z nią połączył. Zanim Madagaskar połączył się z Afryką, od Indii oderwał się kolejny kawałek i utworzył nowy kontynent, wędrujący w ślad za Madagaskarem. Naukowcy nazwali go Mauritią. Rozciąga się on od Seszeli po Reunion.
Inny osobny kontynent widać w postaci Wysp Kerguelena. Kiedyś był częścią Antarktydy, ale oddzielił się od niej, podobnie jak Zelandia, wcześniej niż Australia. Istnieje jeszcze kilka takich minikontynentów. Najciekawszy z nich omówimy jednak dopiero po zrozumieniu, czym są wyspy.
Pewnie już się domyślacie, że wyspy dzielą się na dwa rodzaje: wyspy pozorne i wyspy prawdziwe - bazaltowe. Wyspy pozorne nazwałem pozornymi, aby podkreślić, że ich istnienie zależy od poziomu wody. Gdy woda opada, np. podczas odpływu, taka wyspa staje się półwyspem. Takimi pozornymi wyspami są np. Brytania i Irlandia. W rzeczywistości są one częścią kontynentu euroazjatyckiego, co było widać podczas epoki lodowcowej. Grenlandia też jest wyspą pozorną. Prawdziwą wyspą jest Islandia, zbudowana w całości z bazaltu. Prawdziwymi wyspami są Hawaje.
A na północny wschód od Islandii leży osobny mały kontynent, który widoczny jest w postaci wyspy Jan Mayen. To chyba najmniejszy i najciekawszy kontynent na Ziemi. Leży tak blisko Grzbietu Śródatlantyckiego, a wyspa jest wulkaniczna, więc wszyscy do niedawna myśleli, że powstała podobnie jak Islandia czy Hawaje - z bazaltu. A tu niespodzianka - wulkan Jan Mayen jest typowym wulkanem lądowym (granitowym, głębinowym), podczas gdy Islandia jest wulkanem bazaltowym (morskim, wylewnym).
Geologia to jedna z najpiękniejszych nauk.
Inne tematy w dziale Technologie
