Polska odrębność cywilizacyjna na przestrzeni wieków

Ryszard Surmacz

Każde zagadnienie, każda rzecz i każda osoba – wszystko, musi mieć swój punkt odniesienia. Bez takiego punktu odniesienia wszystko: zagadnienie, rzecz i osoba zatracają swoją wyrazistość i perspektywę, a ich badacze rozsądek. Pierwsza Rzeczpospolita i doświadczenia nabyte w okresie niewoli były punktem odniesienia dla Drugiej Rzeczypospolitej; interesy imperialne Rosji/ZSRR i „zbol­szewizowany” komunizm był punktem odniesienia dla PRL-u; punktem odniesienia dla kultury polskiej jest cywilizacja łacińska, a polskiej specyfiki kulturowej (odrębności cywilizacyjnej) – geopolityczne położenie Rzeczypospolitej Obojga Narodów.

Chrzest Polski nie wyznaczał początku naszych dziejów, ale w 966 r. postawiono łacińskie fundamenty pod konstrukcję naszego państwa. I, jak dotąd, jest to najtrwalsza budowla w naszej historii. Trwa nieprzerwanie od ponad 1000 lat. Rzeczpospolita Obojga Narodów była bytem nowym, jej punktem odniesienia był wzajemny szacunek do siebie i odwołanie się do miłości. Strażnikiem tak przyjętej konstrukcji był Kościół i Bóg. Już wtedy główny nacisk został położony na imponderabilia cywilizacji osoby (ducha), a nie cywilizacji rzeczy. W tym samym czasie Europa Zachodnia zaczęła wybierać zupełnie odmienny kierunek – odkryć geograficznych i merkantylizmu. Drogi nasze, w ramach tej samej cywilizacji, musiały się więc rozejść.

Punkt odniesienia Drugiej Rzeczpospolitej od samego początku był niestabilny: w dalszym ciągu jeszcze trochę jagielloński, ale już trochę piastowski (tzn. staroeuropejski, czyli przedmerkantylny). Jej siłą była tradycja polskiej odrębności cywilizacyjnej, słabością brak warunków i woli mniejszości narodowych do restytucji wspólnego państwa i wspólnego doświadczenia. PRL oznaczał ostateczną klęskę Starej Polski, jej idei i demokracji. Po 1945 r. wróciliśmy do uwarunkowań piastowskich.

Polska piastowska, Polska jagiellońska a także pojagiellońska, Druga Rzeczpospolita oraz PRL miały różne punkty odniesienia. Wszystkie zaczynały się więc od pewnego przerwania. Polska trwa tysiąc lat, ale koncepcja państwa zmienia się za każdym razem. Polska piastowska miała inną koncepcję, Polska jagiellońska inną, Druga Rzeczpospolita też inną, a PRL, polskiej nie miał wcale. Wszystkie posiadały również zupełnie odmienne szanse rozwoju.

Polska jagiellońska i pojagiellońska miała przechył ideologiczny, mimo to na tamtym terytorium, była pewną całością. I być może, w tym położeniu geopolitycznym, było to jedyne możliwe rozwiązanie. Gdy zabrakło podstawy materialnej, tak uformowana konstrukcja nie wytrzymała próby czasu i weszła w nieuchronny proces podziału narodowościowego.

Polska okresu międzywojennego, choć niestabilna cywi­lizacyjnie, zaczęła wyrównywać poziom pomiędzy cywilizacją osoby, a cywilizacją rzeczy i odważnie zaczęła stabilizować gospodarczo swoje państwo. Polska okresu powojennego, ubezwłasnowolniona i zależna od obcej cywilizacji, zaczęła nabierać przechyłu w kierunku cywilizacji materialnej, tracąc coraz bardziej własne przymioty ducha.

CIĄG DALSZY

Tekst pochodzi z portalu Geopolityka.net