Biblia a świadomość płodu: Co naprawdę mówią Pisma?

„Jak nie znasz drogi wiatru ani jak kości w łonie brzemiennej się tworzą, tak nie rozumiesz dzieł Boga...” — Kohelet 11, 5

 Kwestia statusu i świadomości życia płodowego od wieków budzi gorące debaty, często odwołujące się do autorytetu Pisma Świętego. W ferworze dyskusji, gdzie na co dzień ścierają się argumenty etyczne, religijne i prawne, rzadko kiedy skupiamy się wyłącznie na tekstach biblijnych, abstrahując od późniejszych interpretacji teologicznych czy dogmatycznych. Czy Biblia faktycznie jednoznacznie określa moment, w którym płód zyskuje świadomość lub „duszę”? Przyjrzyjmy się temu z reporterską precyzją, analizując kluczowe fragmenty z Biblii Hebrajskiej (Starego Testamentu) oraz greckich tekstów Nowego Testamentu.

Tajemnice życia przed narodzeniem: Biblijna perspektywa bez dogmatów

Boskie poznanie kontra ludzka świadomość

 Zacznijmy od Jeremiasza 1, 5: „Zanim ukształtowałem cię w łonie – znałem cię”. Ten werset jest często przywoływany jako dowód na preegzystencję lub pełen status osobowy płodu. Jednakże dosłowna analiza hebrajskiego tekstu wskazuje, że mowa tu o Bożym poznaniu proroka, nie o świadomości samego Jeremiasza w łonie matki. To Bóg jest podmiotem działania, Jego wszechwiedza obejmuje przyszłego proroka, zanim ten fizycznie powstał. Psalm 139, 13–16 kolejna popularna referencja, w podobny sposób opiewa cud stworzenia człowieka z Bożej perspektywy: „Ty bowiem stworzyłeś moje nerki (czyli wnętrze), utkałeś mnie w łonie mej matki”. Poezja psalmów, pełna metafor, ukazuje wszechmoc Boga, który widzi „zarodek” (hebr. golem – nieukształtowaną masę). Nigdzie jednak nie znajdziemy tu sugestii, że ów zarodek czy płód posiada samoświadomość. To ponownie widzenie Boga, a nie wewnętrzne doświadczenie człowieka.

Ruch w łonie: znak czy świadomość?

 Szczególnie intrygujący jest fragment z Łukasza 1, 41–44 opisujący poruszenie się Jana Chrzciciela w łonie Elżbiety na dźwięk pozdrowienia Maryi. Greckie słowo eskirtēsen (podskoczyło, poruszyło się z radością) bywa interpretowane jako duchowe rozpoznanie przez nienarodzonego Jana obecności Mesjasza. Jednakże tekst Ewangelii nie mówi o świadomości płodu, lecz o znaku danym Elżbiecie. Jej słowa: „dziecię poruszyło się z radości w mym łonie” to jej emocjonalna interpretacja, a nie bezpośredni dowód na wewnętrzną samoświadomość Jana. Mówiąc językiem współczesnej medycyny, ruch płodu jest naturalną częścią rozwoju i niekoniecznie oznacza świadome, duchowe rozpoznanie.

Filozofia Hioba i tajemnica Koheleta

 Księga Hioba oferuje inną, bardziej pragmatyczną perspektywę. Hiob 3, 11 i 3, 16, w dramatycznym wyrazie swojego cierpienia, wyraźnie odróżnia status płodu poronionego (nefel – martwy płód, niedorozwinięty) jako „nie istniejącego” w pełnym sensie. Nie jest on uznawany za podmiot tożsamy z żywym człowiekiem. To świadectwo, że w starożytnym Izraelu nie przypisywano płodowi pełnego bytu osobistego. Kohelet 11, 5 z kolei podkreśla tajemniczość życia płodowego: „Jak nie znasz drogi wiatru ani jak kości w łonie brzemiennej się tworzą, tak nie rozumiesz dzieł Boga...”. To raczej uznanie, że rozwój ten jest ukryty i niepoznawalny dla człowieka, niż deklaracja o świadomości.

Pojęcia hebrajskie i greckie: Gdzie jest „dusza” płodu?

 Analiza kluczowych terminów hebrajskich i greckich, odnoszących się do „duszy”, „ducha” i „świadomości”, dostarcza dodatkowych wniosków. Słowa takie jak hebrajskie néfeš („dusza, istota żywa”), rûaḥ („tchnienie, duch”), nešâmâ („tchnienie Boga”) czy greckie psukhḗ („dusza, życie”) i pneûma („duch”) nigdy nie występują w kontekście prenatalnym. Zawsze odnoszą się do istoty już narodzonej, osoby z funkcjonującym umysłem lub duszą. Podobnie jest z pojęciami oznaczającymi wiedzę (daʿat, gnôsis) czy rozum (noûs, lēb, kardía – serce jako ośrodek myślenia i uczuć). Są one używane dla dojrzałych zdolności poznawczych, nigdy dla prenatalnych.

Co wynika z tej czysto tekstowej analizy? Pismo Święte, w swojej oryginalnej formie, nie zawiera ani jednego wersetu, który aby wyraźnie przypisywał płodowi świadomość (hebr. daʿat, lev, neszama, ruach czy gr. noûs, gnôsis). Biblia konsekwentnie przedstawia Boga jako świadomego życia prenatalnego, ale nie przypisuje samoświadomości płodowi. Ruch dziecka w łonie, jak w przypadku Jana Chrzciciela, jest przedstawiany jako znak zewnętrzny, a nie dowód wewnętrznej świadomości. Zarówno Księga Hioba, jak i Koheleta zdają się sugerować, że pełne życie osobowe rozpoczyna się z narodzeniem.

Oznacza to, że debata na temat statusu płodu, choć czerpie inspirację z Pisma, musi opierać się na wnioskach wykraczających poza jego dosłowny tekst. Biblia dostarcza perspektywy teologicznej o wszechwiedzy i twórczej mocy Boga, ale w kwestii neurobiologicznej czy psychologicznej świadomości prenatalnej, pozostaje ona zadziwiająco milcząca. To nie oznacza, że życie przed narodzeniem jest pozbawione wartości w oczach Boga, ale raczej, że kładzenie nacisku na „świadomość” w łonie, jako jedyny wyznacznik statusu, nie znajduje bezpośredniego potwierdzenia w oryginalnych tekstach Pisma Świętego. Ta analiza może być punktem wyjścia do głębszej refleksji nad tym, jak interpretujemy starożytne teksty w kontekście współczesnych dylematów. Czy nasze dzisiejsze rozumienie świadomości powinno być jedynym kryterium oceny wartości życia?

_{Oprac. redaktor Gniadek}