Historia czy narracja? Kilka słów o początkach narodu żydowskiego

Wczoraj i dziś ukazał się tekst, który w sposób pozornie historyczny opisuje początki narodu żydowskiego na terenie Palestyny. Opowieść ta, utrzymana w duchu biblijnym, przedstawia historię Abrahama, Mojżesza, zdobycia Kanaanu oraz konfliktów z rdzenną ludnością tych ziem. Choć brzmi znajomo, coś w niej nie gra. Można śmiało powiedzieć, że tekst przypomina uproszczoną narrację znaną z materiałów dydaktycznych dla najmłodszych

W tekście jest wiele uogólnień i przemilczeń a narracja została poprowadzona tak, by przedstawiać działania Izraelitów jako konsekwentną, duchowo umotywowaną drogę do objęcia obiecanej ziemi – niemal bezrefleksyjnie. Tymczasem wiele źródeł historycznych – zarówno żydowskich, jak i pozażydowskich – rzuca na te wydarzenia inne światło. W rzeczywistości były to skomplikowane procesy: migracje, asymilacje, czasem brutalne wypieranie lokalnych społeczności, czasem pokojowe współistnienie.

To, co szczególnie zastanawia, to sposób przedstawienia Kananejczyków – jakby ich istnienie ograniczało się jedynie do bycia tłem bądź przeszkodą dla realizacji żydowskiego powołania pomijając ich kulturę, ich perspektywę, ich historię. 

Autorka omawianego tekstu powołuje się na źródła, lecz nie potrafi zrozumieć, o czym wymienione źródła mówią, dlatego warto przypomnieć kilka faktów:

Nie istnieją jednoznaczne dowody archeologiczne potwierdzające biblijny „exodus z Egiptu” czy podbój Kanaanu przez Jozuego. Wielu historyków uważa te opowieści za późniejsze konstrukcje tożsamościowe, a nie relacje wydarzeń. Więcej TUTAJ

Izraelici wyłonili się raczej z ludności lokalnej, a nie jako najeźdźcy z zewnątrz. Powstanie narodu żydowskiego było najprawdopodobniej wynikiem wewnętrznej ewolucji społecznej i religijnej wśród mieszkańców kanaanejskich miast i wiosek. Źródło TUTAJ

Królestwa Izraela i Judy powstały późno – w X i IX w. p.n.e., i długo pozostawały pod wpływem potężniejszych sąsiadów: Egiptu, Asyrii, Babilonii, Persji, a potem Greków i Rzymian. Okresy niezależności były raczej krótkie. Źródło TUTAJ

Świątynia jerozolimska została zburzona przez Babilończyków w 586 r. p.n.e., a później przez Rzymian w 70 r. n.e. – wydarzenia te miały ogromne znaczenie dla żydowskiej diaspory i religii. Źródło TUTAJ

Zdaję sobie sprawę, że religijna tradycja odgrywa ogromną rolę w kształtowaniu tożsamości, ale między duchowością a historyczną dokładnością istnieje granica, której – moim zdaniem – ten tekst nie tylko nie zauważa, ale wręcz świadomie ją przekracza.

Nieraz warto zadać sobie pytanie: czy pisząc o przeszłości, powinniśmy wzmacniać jeden punkt widzenia kosztem innych? Czy nie lepiej próbować zrozumieć skomplikowaną mozaikę dziejów, niż opowiadać ją na nowo według wygodnego scenariusza?