Lustracja na tle historii (4) - Trzeci Wydział

O wcześniejszych formach rosyjskiej tajnej policji, tj. Opriczninie, Biurze Preobrażeńskim, Tajnym Biurze, już pisałem. Kolejnym etapem w jej rozwoju był tzw. "Trzeci Wydział", funkcjonujących w latach 1826-1880.


Trzeci Wydział powstał po spisku dekabrystów (grudzień 1825). Car Mikołaj I powołał go do życia w lipcu 1926 roku jako trzecią sekcję swej prywatnej kancelarii. Jej zbrojnym ramieniem był specjalny oddział żandarmerii. Szefem tej politycznej policji cara Mikołaja I był słynny generał Benckendorff. W 1855 roku rozbudowany przez niego aparat bezpieczeństwa liczył ok. 10 tysięcy żandarmów oraz 40 sprawujących nad nimi kontrolę urzędników Trzeciego Wydziału. Generał Benckendorff, mianowany księciem, był drugą osobą w państwie, tak jak szefowie policji politycznej za czasów Stalina.

Do zadań tajnej policji należała np. inwigilacja cudzoziemców przebywających na terenie Rosji. Stalin kontynuował tego typu działania policji politycznej. W 1833 roku amerykański poseł w Rosji donosił prezydentowi USA, że "nie można znaleźć służącego, który nie byłby agentem tajnej policji".

Po roku 1832 Trzeci Wydział zatrudniał także agentów za granicą m.in. w celu infiltracji polskich organizacji emigracyjnych (skąd my to znamy). Za czasów Mikołaja I nasiliło się prześladowanie pisarzy przez policję polityczną (np. Puszkina czy Lermontowa). Gdy w roku 1836 rosyjski filozof Piotr Czaadajew opublikował krytyczny wobec reżymu artykuł, został natychmiast uznany przez policję polityczną za chorego umysłowo i zmuszony do poddania się badaniom psychiatrycznym. Jak więc widać, posługiwanie się psychiatrią przy prześladowaniu nieprawomyślnych obywateli nie jest "wynalazkiem" sowieckiej służby bezpieczeństwa. Benckendorff wyprzedził szefów KGB o ponad 100 lat!

Już za cara Aleksandra II aresztowany i zesłany na Syberię został poeta i tłumacz Michaił Michajłow za to, że przemycił do Rosji 600 egzemplarzy pamfletu opublikowanego w Londynie. W roku 1878 wprowadzone zostało w życie nowe prawo, na mocy którego oskarżeni o przestępstwa natury politycznej stawać mieli przed sądem wojskowym. Miało to znacznie uprościć procedurę wydawania wyroków śmierci. Znaczenie policji politycznej rosło z roku na rok. Np. w 1877 jej budżet wynosił 200 tys. rubli, a trzy lata później już 600 tysięcy!

Mimo wzmożonych represji policji politycznej car uznał, że jest ona za mało skuteczna i rozwiązał Trzeci Wydział w roku 1880, a jego funkcje przekazał nowo utworzonemu Wydziałowi Policji Państwowej, podległemu ministrowi spraw wewnętrznych. Był to chyba błąd cara, jako że nowa tajna policja nie zdołała zapobiec zamachowi na jego życie 1 marca 1881 roku.

oryg.w: wiadomosci24.pl