17 września (z rodzinnych wspomnień)

…W niedzielę 17 września 1939 roku nagle jak grom uderzyła w nas wiadomość: Sowieci uderzyli na Polskę ze wschodu. W oczach stanęło nam widmo Polski pod zaborami. Nadzieja na dobry rozwój wojennych wypadków prysła. Sytuacja gwałtownie się komplikowała, władze się ewakuowały, narastała panika.

Przychodzili do naszego domu pod miastem różni ludzie aby schronić się w tej wojennej zawierusze. Pojawiały się siostry i księża katoliccy, znajomi ziemianie i krewni z odległych majątków. Wszyscy spodziewali się, że wkroczenie Sowietów będzie zagrożeniem dla duchowieństwa, polskich elit, urzędników i funkcjonariuszy państwowych. Siostry i księża przebrali się u nas w ubrania cywilne i rozeszli się po zaprzyjaźnionych domach w mieście, zaś znajomym i krewnym poradzono by uciekali w kierunku Wilna. Przy pożegnaniu panował ogólny płacz. Wszyscy zdawali sobie sprawę, że nie wiadomo kiedy znowu będzie szansa na spotkanie się. Poczucie zagrożenia udzieliło się wszystkim.

Mieliśmy wizytę grupy ludzi z czerwonymi kokardami przypiętymi do ubrania (jakaś samozwańcza komunistyczna milicja), którzy zaczęli przeprowadzać rewizję i przesłuchiwać „czy są tu jacyś żołnierze?”, „nie ukrywacie tu jakichś żołnierzy?”. W czasie rewizji na strychu znaleźli święte obrazy, które Mama schowała na wieść o tym, że nadchodzą „komuniści i bezbożnicy, którzy strzelają do świętych obrazów”. Zaczęli pytać dlaczego obrazy są schowane na strychu. Mamusia wyjaśniła, że bała się zniszczenia. Na co „czerwone kokardy” odparły: „O myli się pani, dopiero teraz będzie porządek i dobrobyt dla wszystkich, bo nas teraz wyzwolą spod pańskiego ucisku”.

No i faktycznie zaczął się nowy porządek, a dla niektórych nawet dobrobyt. Wobec rozprzężenia władz lokalnych i organów porządku okoliczna ludność białoruska grabiła i rabowała majątki. Doszło do zabójstw wielu ziemian. Komunistyczne bojówki dokonywały samosądów i aresztowań. Na „wybawicieli spod polskiego jarzma” nie trzeba było zresztą długo czekać. Już 20 września usłyszeliśmy łoskot i huk od strony Korelicz i Mińska. Sowieckie czołgi tratowały ulice. Przypominały duże, toporne, żelazne skrzynie z lufami. Biednie wyglądała ta armia żołnierzy nędznie ubranych w szare szynele i „budionowki” z czerwoną gwiazdą, z karabinami na sznurkach. Jak na zapowiadany dobrobyt to nędzny był to obraz. Przejazd czołgów, ciężarówek i innych pojazdów trwał prawie dwa tygodnie. Jechał wóz jeden za drugim, a Białorusini i Żydzi wiwatowali na ten widok i rzucali kwiaty. Oczywiście stosunki między Polakami, a innymi nacjami mieszkającymi na tym terenie były przed wojną dość „różne” ze względu na różnice majątkowe, językowe, religijne i rywalizację w handlu, choć przecież jednak układały się poprawnie, ale pamiętam, że porażające wrażenie na nas zrobiła ta „zmiana frontu” sporej części Białorusinów i Żydów. Ten rozczarowujący widok kwiatów, a czasem i płaszczy lecących pod sowieckie czołgi utkwił głęboką zadrą w sercach i pamięci Polaków…