Tablica upamiętniająca Rebekę (Ryfkę) Biterman Szurmiej, matkę Szymona Szurmieja, na murze cmentarza żydowskiego w Warszawie
Szymon Szurmiej (jid. שמעון שמחה שורמיעי; ur. 18 czerwca 1923 w Łucku) – polski aktor, reżyser i działacz społeczności żydowskiej, dyrektor naczelny i artystyczny Teatru Żydowskiego im. Ester Rachel i Idy Kamińskich w Warszawie, poseł na Sejm PRL IX kadencji z ramienia PZPR, głowa wielopokoleniowej rodziny aktorów.
Od lipca 2004 jest Honorowym Obywatelem Miasta Warszawy. Przez prawie 20 lat był przewodniczącym Towarzystwa Społeczno-Kulturalnego Żydów w Polsce, obecnie pełni funkcję prezesa honorowego tej organizacji.
Urodził się w Łucku na Wołyniu. Jego ojciec Jan Szurmiej był Polakiem, natomiast matka Ryfka z domu Biterman Żydówką. Podczas II wojny światowej, po 1941 został wysłany do obozu pracy na Kołymie, a następnie po trzech latach na dalsze zesłanie do Dżambułu w Kazachstanie. Na zesłaniu zdobył pierwsze doświadczenia sceniczne grając m.in. w teatrze w Ałma-Acie, przy którym ukończył studium aktorskie. W 1946 przymusowo wysiedlony z rodzinnych stron, znalazł się w nowych granicach Polski i osiedlił się we Wrocławiu.
Swoją karierę aktorską i jako asystent reżysera rozpoczął w 1951 w Teatrze Polskim we Wrocławiu, w którym od 1953 do 1955 był reżyserem. W latach 1955–1956 był kierownikiem artystycznym i reżyserem Teatru Ziemi Opolskiej w Opolu i następnie w latach 1956–1962 Dolnośląskiego Teatru Powszechnego we Wrocławiu. W latach 1962–1967 był reżyserem we wrocławskim Teatrze Rozmaitości. W 1966 zdał egzamin eksternistyczny i stał się dyplomowanym reżyserem. W latach 80. został przewodniczącym Zarządu Głównego Towarzystwa Społeczno-Kulturalnego Żydów w Polsce.
W 1967 został reżyserem Teatru Żydowskiego w Warszawie. W 1969 przeprowadził się do Warszawy, gdzie od 1 września 1969 jest dyrektorem Teatru Żydowskiego w Warszawie, którym kieruje do dnia dzisiejszego. Wówczas powołał przy teatrze Studium Aktorskie, które miało za zadanie uzupełnienie rozbitego po wydarzeniach z marca z 1968 roku zespołu aktorskiego. Dzięki temu uratował teatr przed upadkiem i zamknięciem. 27 kwietnia 1971 objął funkcję kierownika artystycznego teatru po zmarłym Chewelu Buzganie.
Od 13 października 1985 do 3 czerwca 1989 był posłem na Sejm PRL IX kadencji. Wówczas pełnił funkcję wiceprzewodniczącego Sejmowej Komisji Kultury. W latach 1986–1987 był członkiem Narodowej Rady Kultury. W 1989 ubiegał się o mandat poselski z listy krajowej, jednak przegrał uzyskując 48% głosów w skali kraju. Startował w wyborach do Senatu w 2001 z ramienia koalicji Sojusz Lewicy Demokratycznej - Unia Pracy w okręgu warszawskim, zdobywając 182 838 głosów. Ponownie nie uzyskał mandatu. W 2000 odcisnął dłoń na Promenadzie Gwiazd w Międzyzdrojach.
18 czerwca 2003 w 80. rocznicę urodzin Szurmiej został odznaczony przez Prezydenta Polski Aleksandra Kwaśniewskiego Krzyżem Wielkim Orderu Odrodzenia Polski w uznaniu wybitnych zasług w długoletniej pracy twórczej, za osiągnięcia w działalności artystycznej i społecznej[1]. W lipcu 2004 został Honorowym Obywatelem Miasta Warszawy.
Szymon Szurmiej był przewodniczącym Komisji Koordynacyjnej Organizacji Żydowskich w RP, członkiem Światowego Kongresu Żydów, wiceprezydentem Światowej Federacji Żydów Polskich, członkiem Egzekutywy Europejskiego Kongresu Żydów oraz członkiem Prezydium Światowego Komitetu Kultury Żydowskiej.
W 2007 ukazała się książka Szymon Szurmiej, będąca biografią aktora przedstawioną w formie wywiadu przeprowadzonego przez dziennikarkę i poetkę Krystynę Gucewicz.
Szymon Szurmiej jest głową wielopokoleniowej rodziny aktorów. Jego obecną żoną jest aktorka Teatru Żydowskiego, Gołda Tencer (ur. 1949), z którą ma syna Dawida (ur. 1985). Z poprzednich małżeństw ma troje dzieci: Jana (ur. 1946), Lenę (ur. 1947) i Małgorzatę. Jego wnukami są aktorzy Joanna Szurmiej-Rzączyńska (ur. 1975) i Jakub Szurmiej.
Jego jedyna siostra, Żenia Szurmiej, zmarła 17 marca 2008 w Łucku[2].
Filmografia[edytuj]
Aktor filmowy[edytuj]
Szymon Szurmiej w czasie balu purimowego w Teatrze Żydowskim w Warszawie w marcu 2009
- 2004: Łódź płynie dalej - jako Izaak
- 2001: Przedwiośnie - jako rabin
- 1998: Fotoamator - jako lektor
- 1997: Panna Madonna legenda tych lat
- 1994: Wenn alle Deutschen schlafen - jako Żyd w baraku
- 1993: Żywot człowieka rozbrojonego
- 1985: Mrzonka - jako Nowosielski
- 1984: Szaleństwa panny Ewy - jako właściciel lombardu
- 1984: Przybłęda
- 1983: The winds of war
- 1983: Austeria - jako Wilf
- 1982: The wall
- 1982: Życie Kamila Kuranta - jako egzekutor
- 1982: Hotel Polanów i jego goście - jako Joe Menasze
- 1982: Blisko, coraz bliżej - jako Karczmarz Kleinpeter
- 1982: Pensja pani Latter - jako Lichwiarz Fischman
- 1981: Miłość ci wszystko wybaczy - jako Kierownik sali w "Adrii"
- 1981: Pugovitsa - jako Komarek
- 1979: Die Schmuggler von Rajgorod - jako stary Żyd
- 1979: Komedianci jako Kałmen Szadchen
- 1979: Gwiazdy na dachu - jako narrator
- 1979: Dybuk - jako Meszułach
- 1979: Doktor Murek - jako bezdomny w noclegowni
- 1977: Śmierć prezydenta - jako poseł żydowski
- 1977: Sprawa Gorgonowej - mężczyzna rozmawiający z Axerem
- 1976: Das Licht auf dem Galgen - jako Stefford
- 1976: Budapesti mesek - jako pasażer w tramwaju
- 1975: Philipp, der Kleine - jako handlarz instrumentami muzycznymi
- 1975: Moja wojna, moja miłość
- 1975: Dyrektorzy - szef BHP w "Fabelu"
- 1975: Doktor Judym - jako doktor Chmielnicki
- 1974: Janosik - jako Żyd karczmarz
- 1973: Sanatorium pod Klepsydrą - jako Żyd recytujący fałszywe wersy Koheleta
- 1973: Janosik - jako Karczmarz Jankiel
- 1971: Jak daleko stąd, jak blisko - jako uczestnik pogrzebu na cmentarzu żydowskim
- 1969: Wniebowstąpienie - jako wuj Raisy
- 1963: Naganiacz - jako Żyd
Teatr Żydowski w Warszawie
- 2010: Pół żartem, pół serio
- 2007: Tradycja
- 2005: Żyć nie umierać!
- 2005: Publiczność to lubi
- 2004: Między dniem a nocą
- 2000: Kamienica na Nalewkach (wraz z Gołdą Tencer)
- 1998: ...i stał się cud
- 1997: Ballada o brunatnym teatrze (wraz z Gołdą Tencer)
- 1994: Błądzące gwiazdy
- 1993: My Żydzi polscy (wraz z Gołdą Tencer)
- 1990: Dybuk
- 1990: Ballada o ślubnym welonie
- 1986: Pieśń o zamordowanym ... (wraz z Gołdą Tencer)
- 1981: Poszukiwacze złota (wraz z Juliuszem Bergerem)
- 1979: Bonjour monsieur Chagall
- 1979: Z otchłani
- 1977: Gwiazdy na dachu
- 1977: W noc zimową
- 1976: Dwaj Kunie-Lemł
- 1976: Bóg człowiek i diabeł
- 1975: Dzban pełen słońca
- 1975: Włóczykij
- 1975: Śmierć komiwojażera
- 1974: Pieśń mojego narodu
- 1973: W nocy na starym rynku
- 1973: Dybuk
- 1971: Grunt to zdrowie
- 1971: Wśród walących się ścian
- 1969: Zielone pola
- 1969: Bóg, człowiek i diabeł
- 1968: Córki kowala
Teatr Rozmaitości we Wrocławiu
- 1966: Quiz
- 1964: Lubow Jarowaja
- 1964: Pod własnym dachem
- 1962: Tragedia optymistyczna
- 1962: Romeo i Julia
- 1961: Pociąg pancerny
- 1961: Teatr Klary Gazul
- 1960: Pięć wieczorów
Dolnośląski Teatr Powszechny we Wrocławiu
- 1960: Śmierć komiwojażera
- 1960: Pan Jowialski
- 1960: Testament mój
Teatr Ziemi Opolskiej w Opolu
- 1956: Romeo i Julia
- 1955: Maturzyści
Teatry Dramatyczne we Wrocławiu
- 1954: Maszeńka
- 1954: Szczygli zaułek
- 1953: Tania
- 1953: Sprawa rodzinna
- 1953: Chirurg
Autor sztuk[edytuj]
- 1998: ...I stał sie cud
- 1979: Bonjour Monsieur Chagall
- 1977: Gwiazdy na dachu (razem z Michałem Szwejlichem)
- 1972: Było niegdyś miasteczko. Korowód weselny
- 1971: Grunt to zdrowie (razem z Michałem Szwejlichem)
Odznaczenia[edytuj]
