Medycyna jako idealizacja. Krytyka rozumu klinicznego

Medycyna jako idealizacja. Krytyka rozumu klinicznego (wersja rozszerzona)

1. Wprowadzenie

Współczesna medycyna deklaruje się jako nauka empiryczna, ale jej praktyka epistemiczna opiera się na idealizacjach, uśrednieniach i modelach. Pacjent, z którym pracuje klinika, nie jest realną osobą, lecz statystycznym typem — konstruktorem abstrakcyjnych parametrów: średniej reaktywności receptorów, przeciętnego metabolizmu, normalnego ciśnienia, referencyjnego poziomu hormonów.

Realny człowiek natomiast jest niepowtarzalny, niejednorodny, cielesny, zakorzeniony w historii własnych doświadczeń i chorób.

To napięcie strukturalne — między jednostką a modelem — jest fundamentem całej medycyny nowoczesnej.

________________________________________

2. Idealizacja naukowa: od H₂O do „przeciętnego pacjenta”

W chemii wzór H₂O jest wygodną fikcją: w naturze nie istnieje woda pozbawiona domieszek, jonów, gazów i fluktuacji.

Jest to konstrukt teoretyczny, pozwalający uporządkować rzeczywistość.

Podobnie w medycynie:

• nie istnieje „przeciętny poziom glukozy”,

• nie istnieje „uśredniony metabolizm”,

• nie istnieje „pacjent 70-kilogramowy”.

To modele idealizacyjne, a nie ontologiczne.

Medycyna nie może zrezygnować z tych idealizacji — stały się warunkiem działania systemu.

Ale cena jest wysoka: rzeczywistość jednostkowa znika w świetle parametrów populacyjnych.

________________________________________

3. Pacjent modelowy vs pacjent realny

George Canguilhem — kluczowy myśliciel współczesnej filozofii medycyny — podkreślał, że:

Norma biologiczna nie jest statystyczna; jest ustanawiana przez żyjący organizm.

Według Canguilhema człowiek chory tworzy własną normatywność, własny sposób bycia-w-świecie. Patologia nie jest odchyleniem, lecz nową formą życia, często bardziej rygorystyczną i dramatyczną.

W tym świetle model statystyczny:

• nie oddaje sensu choroby,

• nie oddaje sensu normy indywidualnej,

• jest arbitralny w stosunku do fenomenu życia.

Medycyna standardowa „widzi” tylko to, co pasuje do modelu — a więc tylko to, co da się zmierzyć, uśrednić i skodyfikować.

Realne cierpienie, wywiad życiowy, historia lęków, struktura sensu — pozostają na marginesie.

________________________________________

4. Klinika jako spojrzenie: Foucault

Michel Foucault w Narodzinach kliniki pokazał, że klinika nie jest neutralna:

• nie widzi człowieka jako całości,

• widzi „chorobę jako obiekt wiedzy”,

• traktuje ciało jako przestrzeń diagnostyczną,

• a pacjenta jako „nosiciela symptomów”.

W tym sensie medycyna jest historycznie ukształtowanym reżimem spojrzenia, a nie czystą empirią.

Model pacjenta powstaje nie z obserwacji natury, lecz z systemu instytucjonalnego:

formularzy, kategorii ICD, statystyk, procedur, farmakologii i ekonomii zdrowia.

________________________________________

5. Fenomenologia choroby: człowiek przeżywany, nie obliczalny

Maurice Merleau-Ponty sprzeciwiał się koncepcji ciała jako maszyny.

Według niego ciało jest:

• sposobem naszego bycia w świecie,

• źródłem intencjonalności,

• przestrzenią doświadczenia,

• czymś pierwotnym wobec pojęć i diagnoz.

Z tej perspektywy choroba:

• nie jest parametrem,

• nie jest usterką mechanizmu,

• nie jest odstępstwem od średniej.

Choroba jest zmianą sposobu bycia, transformacją wrażliwości, relacji, możliwości.

Model statystyczny nie jest w stanie tego zauważyć — ani nawet nie jest do tego zaprojektowany.

________________________________________

6. Farmakologia jako operacja na obiektach fikcyjnych

Farmakologia bada:

• izolowane receptory,

• populacje statystyczne,

• wskaźniki farmakokinetyczne ADME,

• modele komputerowe farmakodynamiki.

Lek nie jest projektowany dla konkretnej osoby, lecz dla idealnego odbiorcy, który nigdzie realnie nie istnieje.

To prowadzi do paradoksu:

Leczymy modeli, leczymy populację — a nie człowieka.

To nie jest krytyka farmacji; to opis jej struktury poznania.

________________________________________

7. Zło epistemiczne: kiedy struktura rodzi dehumanizację

Bauman w Nowoczesności i zagładzie pokazał, że zło współczesności:

• nie wynika z intencji,

• lecz z procedur, struktur i racjonalizacji.

Zło medycyny nie polega na złej woli lekarzy — przeciwnie, większość działa z troską.

Zło polega na tym, że:

• model dominuje nad rzeczywistością,

• statystyka zastępuje osobę,

• kliniczna racjonalność wypiera fenomenologię cierpienia,

• parametry wypierają podmiot.

To nie jest moralne zło, lecz zło epistemiczne — produkt struktury poznania.

________________________________________

8. Antropologiczne konsekwencje redukcji

Dla pacjenta oznacza to:

• bycie „przypadkiem klinicznym”,

• bycie „nośnikiem wskaźników”,

• utratę podmiotowości w systemie,

• wypłaszczenie choroby do tabeli parametrów,

• brak przestrzeni na sens, świadomość, lęk i doświadczenie.

Człowiek staje się wariantem modelu, a nie bytem unikatowym.

To jest antropologiczna cena epistemizacji.

________________________________________

9. Konkluzja: ku medycynie fenomenologicznej

Medycyna potrzebuje nie rewolucji technologicznej, lecz rewolucji ontologicznej:

• od pacjenta statystycznego → do pacjenta fenomenologicznego,

• od modelu → do osoby,

• od parametrów → do doświadczenia przeżywanego,

• od populacji → do jednostki jako źródła normy.

Canguilhem domagał się medycyny, która słucha życia.

Merleau-Ponty — medycyny, która słucha ciała przeżywanego.

Foucault — medycyny świadomej własnych ram poznawczych.

W tym duchu można powiedzieć:

Pełna medycyna jest możliwa dopiero wtedy, gdy model staje się sługą człowieka, a nie odwrotnie.

Przypisy

[1] E. Schrödinger, *What is Life?*, Cambridge University Press.

[2] I. Hacking, *Representing and Intervening*, Cambridge, 1983.

[3] G. Canguilhem, *Le normal et le pathologique*, Paris 1966.

[4] M. Foucault, *Naissance de la clinique*, Paris 1963.

[5] M. Merleau-Ponty, *La phénoménologie de la perception*, Paris 1945.

[6] Z. Bauman, *Modernity and the Holocaust*, Cornell University Press.

[7] S. Gross, *Pharmacokinetics and the Limits of Modeling*, Journal of Theoretical Medicine.