ANTROPOLOGIA SYMULACJI - analiza socjologiczna grup społecznych

1. Wprowadzenie

Celem niniejszego opracowania jest analiza socjologiczno-antropologiczna zjawiska, które można określić jako strukturalną niezdolność jednostek żyjących w przestrzeni semiotycznej do pragnienia prawdy klasycznej. Pytanie to wpisuje się zarówno w tradycję socjologii wiedzy (Durkheim, Mannheim), krytyki kultury (Nietzsche, Adorno, Sloterdijk), jak i współczesnej teorii mediów (McLuhan, Kittler) oraz teorii systemów (Luhmann).

Teza tego tekstu brzmi: we współczesnych społeczeństwach pewne grupy społeczne stają się nośnikami symulacji (Baudrillard), a więc ich struktura tożsamości uniemożliwia im pożądanie prawdy klasycznej — nawet jeśli deklaratywnie twierdzą inaczej.

2. Teoretyczne ramy pojęciowe

2.1. Prawda klasyczna

Przez „prawdę klasyczną” rozumiemy prawdę w sensie adaequatio intellectus et rei — zgodność sądu z rzeczywistością fenomenalną¹. Jest to rozumienie prawdy zakorzenione w tradycji antycznej i scholastycznej oraz przyjęte w klasycznej epistemologii realistycznej.

2.2. Przestrzeń semiotyczna

Przestrzeń semiotyczna to — inspirowana myślą Peirce’a, Eco i Baudrillarda — sfera, w której jednostka nie styka się z rzeczami, lecz z znakami, modelami, symbolami oraz symulakrami².

W takim środowisku:

świat jest filtrowany przez media,

doświadczenie jest zapośredniczone,

realność zostaje zastąpiona obrazem.

2.3. Jednostka/Replika społeczna

Pojęcie „repliki” jest tu użyte w sensie antropologiczno-systemowym: replika to jednostka, której tożsamość jest wytworzona przez system medialny, edukacyjny, ekspercki lub algorytmiczny³.

Jednostka/Replika:

nie operuje odniesieniem do realności,

internalizuje semantykę systemową,

nie posiada narzędzi adekwacji,

jest zsynchronizowana z mechanizmami symulacji.

3. Typy społeczne podatne na symulację

Poniższa typologia nie odnosi się do jednostek indywidualnych, lecz do strukturalnych segmentów społeczeństwa. Każdy typ wynika z konkretnego mechanizmu społecznego i epistemicznego.

3.1. Jednostka/replika medialna

Grupy: odbiorcy przekazu masowego, użytkownicy platform cyfrowych, populacje o niskiej kontroli poznawczej.

Mechanizm: percepcja budowana przez strumień informacji (McLuhan: the medium is the message⁴).

Konsekwencja: jednostka nie zna świata, lecz jego medialny ekwiwalent. Nie może chcieć prawdy klasycznej, bo jej narządy percepcji zostały przestrojone na znaki, nie na rzeczy.

3.2. Jednostka ekspercka

Grupy: prawnicy, ekonomiści, medycy, analitycy danych, pracownicy urzędów.

Mechanizm: racjonalność proceduralna (Weber) i zamknięcie systemów autopojetycznych (Luhmann⁵).

Konsekwencja: prawda = zgodność z procedurą.

Prawda klasyczna = zagrożenie dla pola (Bourdieu⁶), bo obnaża arbitralność modeli.

3.3. Jednostka akademicka

Grupy: uniwersytety, instytucje badawcze, środowiska grantowe.

Mechanizm: reprodukcja paradygmatu (Kuhn⁷).

Konsekwencja: prawda klasyczna oznaczałaby falsyfikację dorobku — więc system jej nie pożąda i jej nie nagradza.

3.4. Jednostka/replika urzędniczo-instytucjonalna

Mechanizm: racjonalność formalna, logika dokumentu (Weber, Latour).

Konsekwencja: realność jest groźna — bo wprowadza nieprzewidywalność.

Prawda klasyczna narusza stabilność procedur.

3.5. Jednostka/replika miejska (kultura metropolii)

Mechanizm: tożsamość performatywna (Goffman), symulakry stylu życia (Baudrillard⁸).

Konsekwencja: miasto wytwarza tożsamości synchroniczne, nie zakorzenione.

Prawda klasyczna wymaga zakorzenienia — więc staje się niedostępna.

3.6. Jednostka/replika emocjonalna (kultura terapii)

Mechanizm: psychologizacja życia (Lasch⁹).

Konsekwencja: prawda = zgodność z emocją.

Prawda klasyczna jest odczuwana jako atak.

3.7. Jednostka/replika algorytmiczna

Mechanizm: personalizacja treści, feedy, rekomendacje (Kittler, Pasquinelli¹⁰).

Konsekwencja: jednostka widzi świat dopasowany do niej, nie świat rzeczywisty.

Prawda klasyczna = niewidzialna, bo nie jest jej dostarczana.

4. Strukturalna niemożność pragnienia prawdy klasycznej

4.1. Prawda klasyczna wymaga:

odniesienia do realności,

autonomii intelektualnej,

zdolności do dysonansu,

refleksyjnego „ja”.

4.2. Jednostka/replika ma natomiast:

odniesienie do znaków,

tożsamość wytworzoną z symulacji,

unikanie dysonansu (Festinger),

performatywną osobowość społeczną.

Dlatego replika nie odrzuca prawdy klasycznej.

Ona jej nie jest zdolna pożądać — bo jej struktura to uniemożliwia.

5. Konkluzja

Współczesne społeczeństwo nie jest „zmanipulowane” — jest symulowane.

Jednostka/repliki nie są „oszukane” — są zaprogramowane przez strukturę pola społecznego.

Prawda klasyczna jest możliwa tylko w sytuacji:

kontaktu z realnością,

autonomii podmiotowej,

zdolności do transcendencji znaczeń.

W strukturze semiotycznej, medialnej i eksperckiej — warunki te nie zachodzą.

Dlatego pytanie „dlaczego jednostka nie chce prawdy?”

należy zastąpić pytaniem:

Dlaczego jednostka nie jest strukturalnie zdolna chcieć prawdy?

Przypisy

Por. T. Aquinas, Summa Theologiae, I q.16, a.1.

J. Baudrillard, Simulacres et Simulation, Paris 1981.

N. Luhmann, Soziale Systeme, Frankfurt 1984.

M. McLuhan, Understanding Media, New York 1964.

N. Luhmann, Die Wissenschaft der Gesellschaft, Frankfurt 1990.

P. Bourdieu, Homo Academicus, Paris 1984.

T. Kuhn, The Structure of Scientific Revolutions, Chicago 1962.

J. Baudrillard, La société de consommation, Paris 1970.

C. Lasch, The Culture of Narcissism, New York 1979.

M. Pasquinelli, The Eye of the Master: Algorithmic Power, London 2023.

Bibliografia (selektor)

Baudrillard J., Simulacres et Simulation, Paris 1981.

Bourdieu P., Homo Academicus, Paris 1984.

Durkheim E., The Division of Labour in Society, 1893.

Festinger L., A Theory of Cognitive Dissonance, 1957.

Goffman E., The Presentation of Self in Everyday Life, 1956.

Kittler F., Optical Media, Cambridge 2010.

Kuhn T., The Structure of Scientific Revolutions, 1962.

Lasch C., The Culture of Narcissism, 1979.

Luhmann N., Soziale Systeme, 1984.

McLuhan M., Understanding Media, 1964.

Sloterdijk P., Sphären, Frankfurt 1998–2004.