Powstanie Warszawskie bylo wojskowa operacja wysokiego ryzyka, ktora zakonczyla sie niepowodzeniem. W erze nowoczensego konfliktu zbrojnego nie jest to zjawisko wyjatkowe. Rozpoczeta niedlugo pozniej operacja Market Garden planowana przy daleko wiekszych mozliwosciach rowniez zakonczyla sie kleska. Mam jednak wrazenie, ze dyskurs o PW, zwlaszcza zabarwiony polityka historyczna pomija kluczowe watki ktore ksztaltowaly sytuacje w tamtym okresie. Uwazam, ze kluczowe dla PW byly 3 czynniki niezalezne od Polakow.
1. Bagration. To prawdopodobnie najbardziej udana operacja Armii Czerwonej w trakcie WW2. 250km w kilka tygodni i eliminacja grupy armii Srodek. No i niestety dla Polski PKWN. Z odtajnionych w czasie Glasnostii dokumentow wiemy z raportu Majskiego, ze jeszcze na wiosne 1944 Stalin nie przewidywal instalacji w Polsce rezimu komunistycznego, zadawalal sie Kresami przyznanymi w Teheranie. Rozbrojenie i aresztowanie zolnierzy AK wyzwalajacych Wilno w ramach akcji Burza bylo zlowrogim sygnalem co do zmiany stanowiska Stalina i losu powojennej Polski
2. Front zachodni. Po spektakularnym ladowaniu na plazach Normandii ofensywa aliantow zachodnich postepowala znacznie wolniej niz zakladano. Kiepska pogoda nie pozwolila wykorzystac przewagi w powietrzu, bledy taktyczne i brak doswiadczenia nie pozwolily wykorzystac szans w decydujacych potyczkach jak chocby zamkniecie kotla pod Falaise. Podobnie na froncie wloskim postep byl daleki od oczekiwan. Motywacyjne pogadanki dla amerykanskiech zolnierzy o swiecie dziekczynienia a potem o Christmas w domu zmienily sie w temat gorzkich zartow. Porazka Market Garden ostatecznie zamknela dyskusje o szybkim zwyciestwie na froncie zachodnim a obrona Bastogne w letnim umundurowaniu uswiadomila ograniczenia planow szybkiego zwyciestwa.
3. Zamach na Hitlera 20 lipca 1944. Jednym z mechanizmow obronnych ludzkiego umyslu jest wyparcie. Nie inaczej bylo u Hitlera od kiedy OKH stracilo inicjatywe strategiczna latem 1943 roku zaczela sie ucieczka od rzeczywistosci, ktorej integralna czescia sa teorie spiskowe. Hitler byl przekonany, ze przyczyna klesk jest spisek dowodztwa Wehrmachtu, ktoremu przeciez nigdy nie ufal. Zamach byl dla niego potwierdzeniem tych podejrzen. Po eliminacji spiskowcow sytuacja na froncie musiala sie odwrocic a defetystyczne zdaniem Hitlera koncepcje generalow by wycofac sie glebiej, zlapac oddech i umocnic pozycje z dnia na dzien zupelnie stracily znaczenie. Warszawa, miasto, podobnie jak Wroclaw nie mialo istotnego znaczenia strategicznego stalo sie nagle twierdza tylko dlatego, ze lezalo na linii frontu
W ten oto sposob sytuacja pod koniec lipca byla bardzo odmienna od tego czego mozna bylo spodziewac sie jeszcze w maju. Czy zatem PW moglo sie zakonczyc zwyciestwem? Z pewnoscia mozemy powiedziec, ze szans na zwyciestwo pod antysowieckimi sztandarami nie bylo. Za slaba AK, za duza koncentracja wojsk niemieckich, dramatyczna roznica w uzbrojeniu i wyszkoleniu.
Czy zatem mozliwe bylo latwe zwyciestwo pod sztandarami AL przy minimalnej pomocy AC jak twierdzil m.in. Bartoszewski? Tez watpliwa teza. Utarl sie bledny poglad ze AC po bitwie pod Kurskiem szla do Berlina jak walec. Nic bardziej mylnego, nawet wspomniany Bagration zakonczyl sie z powodu wyczerpania mozliwosci dalszego natarcia. Kleska ofensywy na Radom, ktora zostala ujawniona dlugo po WW2 jest jednym z dowodow.
Z ujawnionych dokumentow Stawki wiemy jednak, ze Stalin 3go sierpnia wydal Zukowowi rozkaz opracowania wraz z Rokossowskim planow zdobycia Warszawy. Byc moze planowal zlozyc Mikolajczykowi oferte wejscia do rzadu i wjazd do wyzwolonej Warszawy na czlogu Berlingowcow. Z zapiskow Grabskiego wiemy, ze wbrew obawom po-sanacyjnego wojska Mikolajczyk pozostal w Moskwie nieugiety w sprawie wschodniej granicy i skladu rzadu; atmosfera rozmow szybko sie ochlodzila a delegacja wyjechala jedynie z pustoslowna deklaracja Stalina o pomocy. 8 sierpnia plan operacji warszawskiej byl gotowy. Zakladal natarcie silami dwoch armii pancernych i 8 ogolnowojskowych (lacznie ok 500 tys zolnierzy); atak mial sie rozpoczac 10 sierpnia poprzez okrazenie miasta i zamkniecie kotla do 25 sierpnia. Jest malo prawdopodobne by Niemcy byli sie skutecznie przeciwstawic takim silom. Byla to operacja znacznie wieksza od proby pomocy powstaniu na Slowacji (ok 150 tys zolnierzy) zakonczonej niepowodzeniem na przeleczy dukielskiej. Bez znacznych ustepstw politycznych Stalin z pewnoscia nie podjalby sie operacji tak kosztownej wojskowo przy niewielkich korzysciach strategicznych jakiego dawalo zwyciestwo.
PW przegralo wiec z realpolitik. Cena za zwyciestwo bylo uczestnictwo w rzadzie Mikolajczyka na sowieckich zasadach i utrata Kresow. I jedno i drugie w koncu nastapilo ale w sierpniu 44 takie posuniecia uznane zostalyby za kapitulacje i Mikolajczyk z pewnoscia zdawal sobie z tego sprawe. Stanowisko ani guzika od plaszcza w sprawie Kresow to temat na osobna notke.
