W 1412 r. w ramach tzw. zastawu spiskiego 16 spiskich miast trafiło do Polski jako zastaw pożyczki (37 tys. kop groszy praskich - 7,5 tony srebra) udzielonej przez Władysława Jagiełłę Zygmuntowi Luksemburskiemu. Umowa została zawarta na zamku w Niedzicy, tam też miał się dokonać akt spłaty długu, do czego "zdaje się" nigdy nie doszło.
Na terenach tych znajduje się także miejscowość Wyżne Rużbachy, znana ze źródeł leczniczych. Początek rozkwitu miejscowości to rządy starosty spiskiego (etc., etc.) Sebastiana Lubomirskiego, twórcy potęgi rodu. Zbudował on w 1595 r. w Wyżnych Rużbachach uzdrowisko z basenem, kuchnią, jadalnią i dużą salą wypoczynkową. Jego syn Stanisław sprawił, że miejscowość stała się znanym miejscem wśród polskiej i ponoć także węgierskiej szlachty, było tak w XVII i XVIII w. Polska utraciła te ziemie w wyniku rozbiorów.
Warto się tu na chwilę zatrzymać. Na stronie internetowej poświęconej miejscu (a także w słowackiej wiki, zresztą bardzo pomocnej) przeczytać można:
V roku 1412 dal Žigmund Luxemburský poľskému kráľovi Vladislavovi II Jagelovskému do zálohy za pôžičku 16 spišských miest (aj Vyšné Ružbachy) na 360 rokov.
Tak jak nie znam słowackiego, tak jestem pewien, że jest tu napisane, iż Zygmunt Luksemburski oddał Władysławowi Jagielle w 1412 r. w zastaw 16 miast spiskich na 360 lat. Tymczasem w rzeczywistości zastaw ten miał się kończyć dopiero ze spłatą pożyczki. 1412 + 360 = 1772. Wygląda więc, że twierdzenie o "360 latach" zostało wymyślone i "dopisane" do umowy z 1412 r., po to by ukryć fakt, że miasta przestały być polskie w wyniku rozbiorów. Pocieszając się, "mam nadzieję", że stało się tak tylko w tych wymienionych internetowych miejscach, a nie np. w podręcznikach, czy książkach historycznych.
Po rozbiorach, Wyżne Rużbachy "wracają z powrotem do Węgier", podupadają, a w latach 1822-65 są własnością "barona von Jony", który rozbudował miejsce (dwór, nowy dom kąpielowy), później pieczę sprawuje Kežmarský Lyceum. W 1882 r. Wyżne Rużbachy zostają zakupione przez Andrzeja Zamoyskiego. Właściciel zbudował nowoczesny hotel Dukla i naturalne baseny, używane ponoć do dzisiaj. Po jego śmierci Wyżne Rużbachy dziedziczy syn - Jan Kanty Zamoyski, który żeni się w 1929 r. z siostrzenicą (eks)króla hiszpańskiego Alfonsa XIII Izabelą de Bourbon, z którą to rodziną Zamoyscy byli spokrewnieni. Alfons XIII odwiedził Wyżne Rużbachy, przy okazji ślubu pomiędzy Karoliną Zamoyską a księciem Rainierem Castro. Jedno z cenionych źródeł nosi imię Isabel. Jan Zamoyski miał ambitne plany rozbudowy Wyżnych Rużbachów - m.in. zbudował na skale i podarował swojej żonie ekskluzywny Biały Dom, kopię jednego z pałaców w Monte Carlo, powiększył basen, odnowił stare kabiny, uznane obecnie za narodowe dobro kultury Słowacji.
Biały Dom
Zamoyski wynajął także znanego architekta by zbudował tor wodny przypominający amerykański roller coaster. Zamoyski zbudował nowy kompleks hotelowy o nazwie Hotel Strand. Jak można wyczytać "przywrócił Wyżne Rużbachy do życia" miejscowość zaczęła się szybko rozwijać, doświadczając "boomu gospodarczego". Co najmniej pomógł w budowie drogi łączącej Wyżne z Niżnymi Rużbachami. Mało brakowało a uzdrowisko dostałoby się w ręce wierzycieli, u których zadłużyli się Zamoyscy. Wierzyciele - Skoda (Rothschild) i Riunione Adriatica (bankierzy z Triestu) utworzyć już mieli nawet konsorcjum w celu przejęcia i wspólnego gospodarowania na tej części majątku Zamoyskiego. Rodzina w wyniku kryzysu gospodarczego, nie była w stanie na bieżąco spłacać zobowiązań, jednak starała się o odłożenie płatności - swoim majątkiem gwarantując spłatę wraz z odsetkami. Ówczesne (1932 r.) aktywa Zamoyskiego wg. jego deklaracji to przeszło 31 milionów koron czeskich, przy zobowiązaniach wynoszących 4 miliony. Ostatecznie udało się utrzymać majątek w rodzinie, w czym miała mieć swój udział żona Isabel. Co nie udało się Rothschildom i spółce uda się po wojnie komunistom, którzy zabiorą dobra. Dodatkowo, jak można wyczytać, będą oni pomniejszać czy wręcz rugować pamięć po Zamoyskim i jego dokonaniach.
***
"Hrabia Jan Zamojski cieszy się na Spiżu wielką popularnością. Jest to człowiek rzutki i energiczny, i dzięki jego inicjatywie miejsce kąpielowe Rauschenbach świetnie się rozwinęło. Hr. Zamojski jest bliskim krewnym rodziny Burbonów. Jego matka była ciotką byłego króla Alfonsa, który też był niedawno ojcem chrzestnym syna..."
***
Róża Maria Isabel Brzozowska - Zamoyska (20 kwietnia 1891 w Krakowie - 11 czerwca 1957 Vyšné Ružbachy)
Maria Teresa Jezierska Gołąbek - Zamoyska (20 listopada 1894 w Warszawie - 28 grudnia 1953 Vyšné Ružbachy)
Inne tematy w dziale Kultura
