Ze względu na swoje strategiczne położenie geograficzne Azja Środkowa borykała się w ostatnich latach z wieloma poważnymi problemami z zakresu bezpieczeństwa. Tym bardziej teraz, wraz z niedawnymi zmianami politycznymi w Afganistanie ,centralna Azja jest zaniepokojona bezpieczeństwem swoich granic. Także w związku z tym Azja Środkowa może być uznana za region o krytycznym znaczeniu dla bezpieczeństwa regionalnego – i nie tylko. Wielkim wyzwaniem są, w gruncie rzeczy, transnarodowe sieci islamskich ekstremistów łączące Azję Środkową z sąsiednimi państwami, zwłaszcza z Afganistanem. Gdy kierowana przez NATO międzynarodowa koalicja przygotowywała się do opuszczenia Afganistanu i gdy to nastąpiło mocarstwa regionalne, w szczególności Rosja, zwiększały swoje zaangażowanie wojskowe w tej części kontynentu. Można zatem stwierdzić, że dawna Azja Sowiecka jako region staje przed coraz poważniejszymi wyzwaniami w zakresie bezpieczeństwa.
Jednym z zagrożeń, z jakimi boryka się region Azji Centralnej, wiąże się z brakiem rzeczywistej, pogłębionej współpracy pomiędzy krajami regionu. Co więcej, wyzwania dla bezpieczeństwa Azji Środkowej są determinowane przez pozycję regionu w polityce międzynarodowej. Brak regionalnego układu, porozumienia, traktatu, sojuszu dotyczącego bezpieczeństwa sprzyja aktywności w tej, coraz ważniejszej, części świata, globalnych graczy. Chodzi zresztą zarówno o aktywność o rządów, jak i prywatnych podmiotów, korporacji, koncernów narodowych i międzynarodowych. W większości przypadków obecność ta wiąże się z chęcią uzyskania dostępu do zasobów naturalnych lub realizacja projektów geopolitycznych. Niektóre z nich niewątpliwie stwarzają poważne zagrożenie dla bezpieczeństwa w regionie.
Dodatkowo, różne państwa Azji Środkowej grawitują w stronę sąsiednich mocarstw regionalnych (Rosja, Turcja) i globalnych (Chiny), powodując znaczne osłabienie krajów tego regionu i „zapraszając” do jeszcze większego przekształcania Azji postsowieckiej w strefy wpływów regionalnych i ponadregionalnych „playmakerow”, rozgrywających. A to z kolei zwiększa wyzwania dla bezpieczeństwa państw tej części Azji Centralnej, jak i całego regionu. Takie właśnie tezy stawia, między innymi, Rustam Burnaszew w swoim artykule „Wyzwania bezpieczeństwa w Azji Środkowej”.
Kolejne wyzwanie przed którym może stanąć Azja Centralna wiąże się z procesem rozwojowym zapoczątkowanym przez szereg krajów regionu, miedzy innymi Uzbekistan. W rzeczywistości Taszkient, po zmianie na stanowisku prezydenta i objęciu urzędu przez Szawkata Mirzijojewa zacieśnia więzi z Unią Europejską i podejmuje szereg reform w wielu różnych dziedzinach. W konsekwencji, jak podkreśla cytowany już wcześniej Rustam Burnaszew, realna lub potencjalna transformacja prawa międzynarodowego przez niektóre mocarstwa działające na poziomie globalnym i regionalnym, a także ewentualne zmiany w percepcji pojęcia suwerenności narodowej i zasady nieingerencji są absolutnie jednym z kluczowych wyzwań w zakresie bezpieczeństwa, przed którymi stoją kraje Azji Środkowej.
Azja Środkowa jest w dużym stopniu uzależniona od zewnętrznego systemu bezpieczeństwa międzynarodowego, ponieważ brakuje jej wciąż odpowiednich wewnętrznych i regionalnych struktur bezpieczeństwa (nie wchodząc w rozważania o „westfalskim” i „przedwestfalskim” systemie bezpieczeństwa, skądinąd użytecznym tez w kontekście odległej Azji postsowieckiej). W rezultacie przyszłe przemiany w regionie stanowić mogą największe zagrożenie dla bezpieczeństwa w najbliższych latach, do końca dekady lat 2020-ch.
Wreszcie kwestie środowiska naturalnego można postrzegać jako kolejne zagrożenie dla bezpieczeństwa. Jest faktem, że problemy związane ze środowiskiem naturalnym , ekologiczne w Azji Centralnej są powszechne. Jednak brak współpracy regionalnej w tym zakresie może mieć poważne konsekwencje.
Podsumowując, wyzwania w sferze bezpieczeństwa w Azji Środkowej mogą mieć poważne konsekwencje międzynarodowe. Dlatego, aby stawić czoła tym zagrożeniom, należy promować współpracę międzynarodową i wewnątrzregionalną, która może być kluczem do rozwiązania tych problemów. Ponadto dobra współpraca z Azją Środkową leży również w najlepszym interesie wielu krajów, ponieważ pomaga im zmniejszyć regionalne i ponadregionalne zagrożenia w obszarze bezpieczeństwa, a jednocześnie promuje partnerstwo regionalne.
*tekst ukazał się w "Gazecie Polskiej Codziennie" (27.09.2021)
