Większość tego, co pisze się o Reformacji, ogranicza się do przypominania Marcina Lutra, przybicia 95 tez, kształtu róży Lutra itd. Nie ma natomiast, dyskusji na temat pierwotnych przyczyn, które spowodowały, że Luter te tezy sformułował i jaki wpływ te czynniki miały na samą Reformację, na zmiany polityczne, ekonomiczne w Europie i na Świecie.
Zacznę może od początku. Jeszcze kilka lat temu uważałem, że to naturalne, że kraje protestanckie przodują w rozwoju ekonomicznym. Mój zachwyt zaczął jednak maleć, kiedy zauważyłem, że rozwojowi ekonomicznemu, wzrostowi dobrobytu, towarzyszą takie zjawiska jak zanik wiary, seksualizacja społeczeństw, polityczna degrengolada.
Pomyślałem, jeżeli z jednej strony Reformacja przyczyniła się szybszego wzrostu ekonomicznego, to czy Reformacja nie ma w sobie jakiejś ukrytej wady, która powoduje wzrost tych negatywnych zjawisk.
Zacząłem szukać i natrafiłem na książkę amerykańskiego historyka Michaela Jones'a ,,Jałowy Pieniądz”.
Autor swoją analizę zaczyna w czternastowiecznej Florencji, zajmując się karierą rodu Medyceuszy, którzy najpierw zajmowali się kupiectwem i produkcja tkanin, a kiedy dorobili się pieniędzy, zajęli się ich pożyczaniem, czyli lichwą.
Średniowiecze w Europie Zachodniej czyli w Italii, Francji Anglii, Niemczech, Skandynawii, to okres w którym Chrześcijaństwo poprzez klasztory a zwłaszcza Benedyktynów, ukształtowało jej stabilny ustrój ekonomiczny, oparty o zasady chrześcijańskie. Większość ziemi była albo w rękach władców, albo w rękach Kościoła czyli klasztorów. Chciałbym zwrócić uwagę, że własność prywatna nie była zbyt eksponowana, ale o tym będzie więcej kiedy przejdę do schizmy Henryka VIII i rabunku majątków kościelnych.
Produkcją przemysłową zajmowali się rzemieślnicy zrzeszeni w gildiach.
Pojawienie się lichwy było początkiem kapitalizmu i prowadziło jednocześnie do nadmiernego wyzysku pracowników oraz degradacji roli pracy w systemie ekonomicznym.
Wszyscy słyszeli o mnichu Savonaroli który skończył na stosie za głoszenie swoich poglądów. Nie tylko jego poglądy zaprowadziły go stos, ale też to, że założył Bank Pobożny, który pomagał pracownikom łupionym przez rodzimych i żydowskich lichwiarzy.
W tym samym mniej więcej czasie, po drugiej stronie Alp, w Augsburgu, zaczęła się kariera najbogatszego człowieka ówczesnego świata, bankiera cesarzy i papieży, Jakoba Fuggera, który też zaczynał jako kupiec.
Bankierzy z rodu Medyceuszy, Fugerowie, swoje pieniądze pożyczali książętom, królom, cesarzom, kardynałom i papieżom, a ci wykorzystywali je do prowadzenia wojen i korumpowania się nawzajem i tak właśnie jest, że głównymi efektami pieniądza pochodzącego z lichwy, są wojny i korupcja.
Każdy zapyta jaki to ma związek z Reformacją? Otóż ma, I to dość ścisły. Jakob Fugger, przykładny katolik, kiedy już obróśł w piórka, stał się bankierem cesarza Świętego Cesarstwa Rzymskiego Maksymiliana oraz bankierem wielu biskupów i prałatów niemieckich. Został polecony przez kardynała von Meckau kolegium kardynalskiemu. Kiedy w 1507 papież Juliusz II ogłosił odpust w celu sfinansowania budowy Bazyliki św Piotra, Fuggerowie dostali zlecenie zajęcia się zbiórką pieniędzy za odpusty w Niemczech. Oczywiście nie za darmo.
Jak już tu napisałem, Jakob Fugger uważał się za ortodoksyjnego katolika i takim po części był. Był nim w tej części w której chodziło o traktowanie swoich bliskich, w tym pracowników. Pracownicy w przedsiębiorstwach Fuggera byli traktowani bardzo dobrze, nie było tam żadnego wyzysku. Fugger zbudował w Augsburgu osiedle domów tzw Fuggerei, dla ubogich pozbawionych dachu, ubogich którzy stali się ubogimi w wyniku przemian ekonomicznych zapoczątkowanych przez Fuggera.
Należy tu podkreślić, że o ile dla swoich pracowników Fugger był prawie ojcem, to w stosunku do innych firm (które przecież zatrudniały też pracowników), był bezwzględny i niszczył je, aby opanować rynek.
Stopniowe odchodzenie od gospodarki średniowiecznej poprzez wprowadzanie kapitalistycznych stosunków pracy, oraz drenaż Niemiec poprzez sprzedaż odpustów, stały się tymi czynnikami, które w znacznym stopniu przyczyniły się do powstania ruchu reformacyjnego.
Reformacja zapoczątkowana przez Lutra jako przedsięwzięcie mające na celu sanację Kościoła, stała się przedsięwzięciem politycznym, kiedy pewni ludzie zauważyli, że włączając się w ten proces, mogą uzyskać duże korzyści. W Niemczech z racji ich rozdrobnienia, korzyści spowodowane przejęciem majątków kościelnych były stosunkowo nieduże i ze względu na to rozdrobnienie, nigdzie nie doprowadziły do powstania dużych kapitałów.
Inaczej było w Anglii, chociaż to co zrobił Henryk VIII trudno nazwać reformacją. Henryk VIII chcąc się ożenić z Anną Boleyn, musiał uzyskać rozwód ze swoją żoną Katarzyną Aragońską. Oczywiści papież się nie zgodził i Henryk VIII został głową Kościoła Anglikańskiego, mocą Aktu Supremacji, uchwalonego przez Parlament, by po paru latach swoją nowo poślubioną żonę oddać katowi. Henryk VIII zaraz po uchwaleniu Aktu Supremacji rozpoczął ,,wielkie dzieło konfiskat, plądrowania i dewastacji” majątków kościelnych. Głównym wykonawcą tego ,,dzieła” był Cromwell. O charakterze tego procederu świadczy następujący cytat:
,,Prawdopodobnie nigdy jeszcze od początku świata, żniwo rabunku nie przyniosło tak obfitych plonów. Zbiry Cromwela wdarły się do klasztorów, obdarły ołtarze ze złota i srebra, wyłamały i splądrowały skrzynie i szuflady mnichów i mniszek, obdarły oprawione szlachetnymi metalami oprawy ksiąg, a były to wszystko księgi pisane ręcznie. W wielu przypadkach stworzenie i przepisanie jednej takiej księgi, zajmowało połowę życia. Wielkie księgozbiory, których kompletowanie trwało stulecia i kosztowało nieprawdopodobne sumy pieniędzy walały się porozrzucane we wszystkich miejscach, gdy łotry z piekła rodem obdarły oprawy ksiąg, z cennych metali. Znajdująca się w klasztorach gotówka, została zrabowana co do szylinga.”
Wiliam Cobbet, A History of the Protestant Reformation in England and Ireland.
I następny cytat:
,,Lichwa była tym co kroczyło w ślad grabieży tak w przypadku Tymona z Aten, jak w przypadku wydarzeń będących doświadczeniem pokolenia ojca Shakespeare'a. Zanim wymarło drugie pokolenie, prawie wszystkie zrabowane dobra opuściły zubożały skarbiec królewski i znalazły się w rękach nowych milionerów, którzy stając się klasą posiadaczy ziemskich, wkrótce zaczęli rządzić Anglią i którzy mieli zniszczyć dawną, tradycyjną angielską monarchię.”
Belloc, How the Reformation Happened
W ten sposób zdobyte kapitały posłużyły do ekspansji Wielkiej Brytanii i podbicia narodów, które do dzisiaj nie mogą przełamać skutków bycia brytyjskimi koloniami.
A tu, czego doświadczyli mieszkańcy prowincji angielskiej:
zapoczątkował (Akt Supremacji) ruinę i degradację olbrzymiej większości ludu Anglii i Irlandii, będąc pierwszym, przybranym w formę prawną krokiem zmierzającym do ograbienia ludzi, pod płaszczykiem reformowania religii, stając się precedensem, na który powoływali się przyszli rabusie, dopóki nie zubożyli całego kraju, był on pierwszym z narzędzi grabieży, który spowodował, że niegdyś dobrze przyodziani i dobrze odżywiający się ludzie, zostali w końcu zredukowani do statusu nędzarzy, muszących zadowolić się racjami żywnościowymi niższymi niż te, jakie otrzymywali więźniowie.”
Wiliam Cobbet, A History of the Protestant Reformation in England and Ireland. s. 81:
,,Wynika to stąd, że klasztory zatrudniały okolicznych mieszkańców, a owoce ich pracy były gromadzone w klasztorach i wykorzystywane przez całą wspólnotę. Po grabieży majątków klasztornych nowi właściciele dalej zatrudniali tych samych ludzi, jako dzierżawców, ale zdzierali z nich prawie całe ich dochody, a całość swoich zysków wydawali daleko od posiadłości.”
I znowu cytat:
,,Stworzenie definicji ,,prywatnej własności”we współczesnym znaczeniu tego terminu, to znaczy takim, że właściciel ma absolutne prawo dysponowania własnością, było zarówno konsekwencją rabunku własności kościelnej, jak i niepewności, jaka się z nim wiązała, a mianowicie, że oto przyjdzie jakiś inny złodziej i ukradnie pierwszemu złodziejowi to, co ten ukradł wcześniej. Zarówno własność prywatna jak i kapitalizm mają swe korzenie w uświęconym rabunku, dokonanym pod płaszczykiem reformy kościelnej.”
Michael Jones, ,,Jałowy Pieniądz”, str. 351
I na koniec:
,,Kapitalizm nie był produktem teologii protestanckiej; to teologia protestancka powstała jako usprawiedliwienie kapitalizmu i rabunku, na którym ten pierwszy był oparty.”
R. H. Tawney - ,,Religia a powstanie kapitalizmu
Inne tematy w dziale Społeczeństwo
