Parkowi Etnograficznemu w Olsztynku - jeśli podliczyć lata od początku istnienia - stuknęła właśnie 110 wiosna. Z czego w Polsce, w Olsztynku d. Hohenstein 74 lata.
Widać z tego, że jak na skansen, czyli raczej muzeum stacjonarne, jest to obiekt dość mobilny... a nawet bardziej. Bo do Olsztynka przywędrował aż z Kaliningradu d. Königsberg. Nie jest jednak darem wielkiego narodu radzieckiego dla bratniego narodu polskiego. To są jedynie takie psikusy historii, które powinny uczulić nas, że nic po wsze czasy nie jest dane, ani przesądzone. Makutra historii nie trafiła do żadnej izby, ani komory w żadnym skansenie, ona dalej uciera.
To, że dziś mamy skansen w Olsztynku było rezultatem pewnej urzędniczej decyzji. Powołano w Prusach w roku 1893 całkowicie nieznanego do tej pory urzędnika państwowego, czyli prowincjonalnego konserwatora zabytków. Pierwszym konserwatorem Prus Wschodnich był Adolf Bötticher, a od roku 1902 Richard Dethlefsen - historyk sztuki i architekt i to on uznawany jest za twórcę pierwszego w tej części Europy skansenu - muzeum na wolnym powietrzu.
A początki tego typu muzealnictwa to oczywiście Sztokholm i założenie w parku Skansen, przez Artura Hazeliusa właśnie muzeum typu open air, gdzie zaprezentowano przykłady szwedzkiej, wiejskiej architektury, szwedzkiej kultury ludwej i sprzęty używane na wsi. Idea tworzenia tego typu muzeów, w obu przypadkach - i Hazeliusa i Dethlefsena - wynikała z troski o dobra narodowej, wiejskiej kultury, o zachowanie tego co ważne z punktu widzenia narodowej tożsamości, żeby było wiadomo " skąd nasz ród " Dla ludzi rozumnych to nie są puste słowa.
Alternatywą - w przypadku zerwania z przeszłością - jest zawsze stworzenie bezrozumnej, tępej mierzwy, którą manipulować można na wszystkie sposoby. To się już dzieje, taka bezrozumna masa jest właśnie lepiona. Decyzje obu dżentelmenów wyniknęły z tego, że industrialna machina w końcu XIX wieku w sposób do tej pory nieznany zaczęła zmieniać pejzaż, zmieniać obyczaje i kulturę. Znikały całe wsie, znikały perły wiejskiej architektury, kościółki, jednoizbowe wiejskie szkółki, wiatraki, młyny i karczmy.
W Prusach, jeszcze wcześniej, po tzw. separacji gruntów całkowicie zmienił się wygląd wsi. Ratowanie tego co pozostało było zatem ze wszechmiar potrzebne i chwalebne. Pierwszą decyzją wschodniopruskiego konserwatora zabytków była inwentaryzacja tego co pozostało. 9 października 1909 roku w Królewcu, z inicjatywy Dethlefsena, w obecności nadprezydenta Prus, dr von Wiendheima, zawiązuje się komitet, którego zadaniem będzie znalezienie lokalizacji, zorganizowanie funduszy, wreszcie stworzenie skansenu, którego sporą część możemy obejrzeć dziś w Olsztynku.
Wiejska, jednoizbowa szkółka
Czy ktoś to pamięta ?
Pierwotna lokalizacja olsztyneckiego skansenu to tereny obok królewieckiego ogrodu zoologicznego. Pieniądzę na stworzenie Ostpreussichen Heimatmuseum, bo taka była pierwsza nazwa skansenu, pochodziły z loterii publicznej. Uzyskano w ten sposób ok 180 tys. ówczesnych marek, co było kwotą niewystarczająca na pełne zrealizowanie pomysłu Dethlefsena, którego koncepcja zakładała przeniesienie na teren skansenu wybranego, najbardziej wartościowego architektonicznego obiektu z każdego regionu Prus Wschodnich, na dalszym etapie zasiedlenie go, a nawet sprowadzenie zwierząt gospodarskich. Chodziło o stworzenie czegoś żywego.
Ta koncepcja realizowana jest dziś w Olsztynku, bo natknąłem się i na dorodne kozy, owce i na dumnego kozła, a nawet staruszkę, która na przyzbie z tamborkiem - chyba z nudy - coś tam sobie haftowała. Wszystko za jedyne 16 PLN + 6 PLN za parking. Warto było wydać.
Każdy kto w dzieciństwie jeździł w odwiedziny do dziadków na wieś, w odwiedziny do rodziny ten spacerując po olsztyneckim skansenie odnajdzie atmosferę dzieciństwa, a nawet zapachy z babcinej rabaty. Cóż to jest głupie 21 PLN dla takich doznań ?
Ponieważ zebranych pieniędzy nie wystarczyło, nie zdecydowano się, ze względu na koszty, na przenoszenie wybranych obiektów z ich pierwotnej lokalizacji. Stworzono zatem repliki wybranych obiektów i część z nich jest do obejrzenia w olsztyneckim skansenie. Było to podyktowane, jak wspomniałem wyżej, ze szczupłością funduszy. Rekonstrukcja odbyła się jednak jak stwierdził Dethlefson " ... z najwyższą wiernością, do ostatniej główki gwoździa prawdziwa, wykonana dokładnie według starych form i technik "
Było to możliwe bowiem w regionie żyli i pracowali jeszcze cieśle, murarze i stolarze, którzy stosowali stare techniki, przez wieki wypraktykowane techniczne rozwiązania, narzędzia i metody pracy. Szczęśliwie do dziś nie wymarli ci mistrzowie, po części dzięki istnieniu skansenu w Olsztynku, bo niektóre repliki tworzone niedawno też zachwycają i laik bierze je za oryginał.
To nie replika, co to jest ?
Przeniesienie Ostpreussiche Heimatmuseum do Olsztynka odbyła się w latach 1938 - 1942 i podyktowane było oficjalnie niedostatkiem miejsca wokół królewieckiego zoo.
Faktycznym jednak powodem była potrzeba turystycznego uatrakcyjnienia Hohenstein, gdzie istniało założone wcześniej monumentalne muzeum Bitwy pod Tannebergiem, a po śmierci Hindenburga jego mauzoleum. Dla obsługi ruchu turystycznego zbudowano piękny dworzec, gdzie turyści z głębi Rzeszy mogli studiować dzieje niemieckiego oręża przed udaniem się do Tannenberg - Denkmal.
W samym Olsztynku rozwijano bazę hotelową, w pięknej scenerii Jeziora Jemiołowo powstaje schronisko młodzieżowe Hitlerjugend ( dziś Dom Dziecka )
Wszystko w Olsztynku rozwija się, kwitnie, przybywa hoteli i restauracji, aż przychodzi hekatomba 1945 roku, która kosztowała Niemcy o wiele więcej niż zwyczajowe 100 wołów składane Zeusowi ... i Hohenstein staje się Olsztynkiem, bo nic w życiu narodów i państw nie jest zadekretowane i nic wiecznie nie trwa. I tylko od nas zależy co zafundujemy naszym wnukom i prawnukom. Może Hohenstein, a może Al - Hufuf - Dżubail ? Księga historii jest w trakcie pisania.
