Zło, wszelki grzech — w tym zbrodnie, nienawiść i opętanie szatańskie zostaną pokonane. Stanie się to za sprawą największego księcia anielskiego, dowódcy zastępów niebiańskich, apokaliptycznego pogromcy smoka — św. Michała Archanioła. A grzesznicy niech drżą, bo Sąd Pański, dzień gniewu (dies irae), będzie straszny: na chwałę cierpiących i wieczne potępienie opętanych nienawiścią.
.
Św. Michał Archanioł, pomnik wotywny, Bystrzyca Kłodzka, fot. M. Sikorski
Takie wypowiedzi może ktoś uznać za fantazję, ale przed wiekami, jak też współcześnie, mówi się w sensie religijnym właśnie w ten sposób o archaniele Michale — jako pogromcy zła: „Święty Michale Archaniele, wspomagaj nas w walce, a przeciw niegodziwości i zasadzkom złego ducha bądź naszą obroną. Oby go Bóg pogromić raczył, pokornie o to prosimy, a Ty, Wodzu niebiańskich zastępów, szatana i inne duchy złe, które na zgubę dusz ludzkich po tym świecie krążą, mocą Boża strąć do piekła!”.
Michał Archanioł znaczy po hebrajsku „mika’el” (tłum. któż jak Bóg, łac. quis ut Deus). Jest czczony jako święty, choć jest to w sensie religijnym postać niebiańska, jeden z siedmiu archaniołów, a zatem byt duchowy. Jego kult, choć silny, miał słabą stronę, gdyż nie opierał się o relikwie, podobnie jak inne anielskie kulty.
Źródłem, z którego wywodzi się jego tradycja kultowa, jest Księga Daniela:
„Za dni owych pojawi się Michał, wielki książę, opiekun synów twojego ludu” (Dn 21,1), także List św. Judy: „Tymczasem sam Michał, gdy toczył z diabłem walkę o ciało Mojżesza, nie odważył się wypowiedzieć żadnego bluźnierstwa, ale wyrzekł jedynie te słowa: Pan niech ci udzieli pouczenia” ( Jud 9), a przede wszystkim Apokalipsa: „I doszło do walki na niebie. Michał i jego aniołowie rozpoczęli zmagania ze smokiem. Wystąpił do walki także Smok i jego aniołowie” (Ap 12, 7) Równie istotnym źródłem jest apokryficzna Księga Henocha, która, zanim została odrzucona przez Kościół, ukształtowała ideę pokonania szatana przez tego niebiańskiego księcia aniołów: „Michał, jeden ze świętych aniołów, który czuwa nad najlepszą cząstka ludzkości, nad narodem izraelskim”. Miała ona wpływ na rozwój angelologii — teologicznej wiedzy o aniołach, ich hierarchii i znaczeniu w dziele pokonania zła „ad maiorem Dei gloriam”. Podstawowym dziełem, które ukształtowało kulty anielskie, a w tym rozpowszechniło znaczenie Michała Archanioła, był pochodzący z IV wieku n.e. traktat Pseudo — Dionizego „Hierarchia anielska”, który dzięki papieżowi św. Grzegorzowi Wielkiemu otrzymał szczególną rangę dzieła teologicznego.
Kult św. Michała Archanioła należy do najstarszych w dziejach chrześcijaństwa, sięga on czasów starochrześcijańskich i wiąże się, zdaniem Kościoła, z historią jego objawień z końca V wieku na Monte Gargano we Włoszech, a także z objawieniem się w Rzymie na przełomie VI i VII wieku. Wtedy to w czasie wielkiej zarazy Michał Archanioł objawił się nad mauzoleum Hadriana ( odtąd zwanym zamkiem św. Anioła) i chowając miecz do pochwy, dał znak, że nastąpi koniec nieszczęścia.
Słynnym w Europie miejsce jego kultu jest sanktuarium na wysepce Mont-Saint-Michel w Normandii. Tam w 708 roku miał się Michał Archanioł objawić biskupowi Arsanches, św. Aubertowi i od tego czasu miejsce to stało się wielkim centrum pielgrzymkowym, znanym w średniowiecznej Europie.
W siłę i moc Michała Archanioła wierzono przez stulecia, a wiara ta wyrażona została w modlitwach, których sens słów jest od wieków podobny: „Sancte Michael Archangele, defende nos in praelio!”. Motyw jego zwycięstwa nad złem zawsze sugestywnie przedstawiała sztuka już od najodleglejszych czasów.
W dziejach sztuki ukształtowały się dwa motywy przedstawiania jego anielskiej postaci. Pierwszy pokazywał go jako zwycięzcę pokonującego smoka szatańskiego i był to najbardziej, aż po współczesne czasy, rozpowszechniony typ. Drugi zaś związany był z wyobrażeniem Sądu Ostatecznego i pokazywał jego postać z wagą, na której ważono dobre uczynki (virtutes) i złe czyny (peccata).
W Bystrzycy Kłodzkiej spotykamy kilka dzieł sztuki, które przedstawiają św. Michała Archanioła. Jego kult ma wiele wspólnego z dziejami miasta. W 1560 roku, kiedy to wypędzono z miasta skrajnych chrześcijan — anabaptystów, zmieniono wezwanie kościoła parafialnego ze św. Jana Chrzciciela na św. Michała Archanioła. Zapewne wtedy też ufundowano jakiś ołtarz pod jego wezwaniem, gdyż ołtarze główne zwykle poświęcone były patronowi danego kościoła. W obecnym ołtarzu głównym bystrzyckiego kościoła parafialnego znajduje się obraz przedstawiający św. Michała Archanioła pokonującego potwornego szatana, lecz dzieło to jest znacznie późniejsze, namalowane zostało przez Rafaela Schalla w 1845 roku.
Również w bystrzyckim kościele parafialnym, w drewnianej loży empory, znajdują się obrazy z 1676 roku, przedstawiające postacie archaniołów i w tym Michała Archanioła.
Największe znaczenie uzyskał w tym mieście kult Michał Archanioła w epoce kontrreformacji, kiedy to uznano Go też za patrona miasta i pogromcę reformacji. Wszelkiego rodzaju motywy zwycięstwa pochodzące z Biblii lub hagiografii wykorzystywano w sensie ideologicznym do walki z reformacją, uważanej wtedy za dzieło szatańskie. Dlatego też Michał Archanioł został wyeksponowany w bystrzyckim tzw. pomniku Trójcy Świętej (w rzeczywistości jest to pomnik Maryi Niepokalanie Poczętej), dziele Antoniego Jörga z 1736 roku. Tutaj widzimy jego postać, poniżej wizerunku Immaculaty, pokazaną w momencie zabijania smoka.
Z epoki baroku zachowała się też rzeźba Michała Archanioła ze smokiem, z bystrzyckiej kaplicy św. Floriana, wykonana w drewnie ok. 1725 roku przez słynnego barokowego rzeźbiarza, Michała Klahra Starszego.
Z czasów późniejszych pochodzą inne, kamienne rzeźby św. Michała Archanioła. Jedna, wykonana ok. 1918 roku, znajduje się w portalu bystrzyckiego kościoła parafialnego, druga w niszy budynku dawnej niemieckiej żeńskiej szkoły (były internat). Pochodzi z ok. 1910 roku, a wykonana została przez rzeźbiarza Franza Wagnera. Artysta ten wykonał też pomnik poległych w czasie I wojny światowej, który stał kiedyś koło kościoła parafialnego w Bystrzycy Kłodzkiej. W pomniku tym głównym motywem był wizerunek Michała Archanioła z mieczem i smokiem.
Ilość wizerunków św. Michała Archanioła w Bystrzycy Kłodzkiej, patrona całego miasta, wskazuje, że od wieków wierzono w jego siłę i moc, jako apokaliptycznego pogromcy szatańskiego opętania. Wizerunki św. Michała Archanioła spotkamy też w wielu innych miejscach na Ziemi Kłodzkiej, np. pomnik maryjny w Kłodzku.
Marek Sikorski
Na podstawie książki pt. "Ziemia Kłodzka. Na granicy legendy i wiary", więcej zob.: Ziemia Kłodzka. Na granicy legendy i wiary
Na temat autora: Marek Sikorski i jego książki
.
