Staszek Wicher Staszek Wicher
1308
BLOG

UPADEK OSSOLINEUM

Staszek Wicher Staszek Wicher Kultura Obserwuj notkę 34

 

Dawno już nie było wiadomości równie przygnębiającej i niepokojącej dla polskiej kultury. Po prawie dwustu latach funkcjonowania 2 lipca 2012 r. przestał istnieć bastion naszej narodowej tożsamości - Zakład Narodowy im. Ossolińskich. Za oknem burza i deszcz - metafizycznie wyrażają złość i żal, na tę wieść.

 

 
 
 J. Maszkiewicz, Józef Maksymilian Ossoliński

 

Wielki mecenas przełomu XVIII/XIX w. Józef Maksymilian Ossoliński w roku 1817 zakupił w czasie publicznej licytacji klasztor po karmelitankach trzewiczkowych we Lwowie, by założyć tam Zakład Narodowy im. Ossolińskich. Monumenta i starożytności związane z historią Polski i Polaków kolekcjonował od 1793 r. Jeszcze przed ufundowaniem biblioteki Zakład miał trafić do Zamościa lub Krakowa, mówiono też o Tarnowie. W 1815 Ossoliński napisał do Józefa Dzierzkowskiego:

Teraz wiek chylący się ku końcowi nagli mnie pośpieszyć się z uiszczeniem przedsięwzięcia plątanego dotąd, nietylko mojemi okolicznościami, ale i publicznemi. Celem moim jest, ażeby z bibljoteką połączyć ustanowienie towarzystwa literackiego oraz ciągłe "Dziennika" jego wydawanie. Takie rzucić nasienie, aby to ustanowienie stało się z czasem znaczniejszem, niż miałem go sposobność uczynić. Bóg widzi, żem rozczulony i zajęty jedynie chęcią bycia użytecznym i po mojej śmierci mojemu narodowi. Chodzi mi o tę bibljotekę, jak o córkę jedynaczką na wydaniu, którejbym na los nie chciał odumrzeć.

Bóg dał, że dzieło rąk Ossolińskiego stało się z czasem znaczniejszem, choć sam nie miał już szans tego zobaczyć i doświadczyć - zmarł 17 marca 1826, zanim Zakład praktycznie zaczął funkcjonować. O jego szybkim rozwoju świadczy fakt, że w już w rok po śmierci fundatora do Lwowa sprowadzono 50 skrzyń, zawierających 10121 dzieł sztuki, 19055 tomów, 456 dubletów, 76 wiązek różnych pism, 552 rękopisy, 133 mapy, 1445 rycin - nie licząc rzeczy o mniej doniosłym znaczeniu (A. Fischer, Zakład Narodowy imienia Ossolińskich, 1917, s. 34).

Na wiosnę 1827 kuratorium nad Zakładem objął Henryk ks. Lubomirski, który 16 czerwca 1827 r. złożył przysięgę. W trzy dni później abp lwowski hr. Andrzej Ankwicz poświęcał kamień węgielny pod mury podnoszonego z ruiny gmachu. 

W zamyśle Zakład Narodowy miał być nie samą tylko biblioteką - Ossolineum szybko poczęło skupiać ludzi pragnących dyskusji i stało się centrum polskiej niezależnej myśli, kultury i nauki. Tu kreowały się elity narodowe, tu odbywały się tajne spotkania, tu w końcu organizowano uroczystości patriotyczne, co nieraz wiązało się z represjami. Zakład ostał się w tym czasie dzięki wstawiennictwu wielu zaangażowanych w dzieło znanych polityków galicyjskich. Nadzór rządowy nie przeszkodził jednak udziału wielu urzędników Zakładu w walkach powstańczych 1863 roku.

Po konstytucji roku 1867 i powrocie na stanowisko kuratora Jerzego Lubomirskiego zaczął się czas rozkwitu fundacji Józefa M. Ossolińskiego. W tym czasie kierownicze funkcje pełniły takie osobistości, jak Antoni Małecki, współwydawca pięknego i monumentalnego dzieła Monumenta Poloniae Historica; fundator tegoż MPH i autor fundamentalnych pozycji o dziejach Polski piastowskiej August Bielowski (za jego dyrektorowania wznowiono również wydanie 6-tomowego Słownika języka polskiego Samuela Bogumiła Lindego); Wojciech Kętrzyński - postać dla historii naszego narodu wybitna i wyśmienita - wydawca MPH i Kodeksu dyplomatycznego klasztoru tynieckiego, propagator polskości na Mazurach.

 

 
Wojciech Kętrzyński

 

Ta skarbnica kultury polskiej i pamiątek narodowych ściągała do Lwowa najprzedniejszych badaczy, oddając swoje usługi i zbiory tym, którzy pragnęli prowadzić tu swoje prace naukowe. Od 1873 r. Ossolineum wydawało szkolne podręczniki - w pięć lat później zyskało monopol na druk wszystkich podręczników dla szkół ludowych w Galicji.

Od 1918 r. datuje się kolejny okres wspaniałego rozwoju Zakładu Narodowego. W okresie, kiedy dyrektorem był wybitny historyk literatury polskiej Ludwik Bernacki, zainicjowano edycję Monumenta typografica Poloniae, poświęconego dziejom drukarstwa na ziemiach polskich; podjęto również edycję Dzieł zebranych Juliusza Słowackiego pod red. J. Kleinera. W 1933 Ossolineum rozpoczęło wydawanie najpopularniejszej i najstarszej serii wydawniczej w kraju - Biblioteki Narodowej, a w 1939 wydało edycję Psałterz floriański.

 

 
Sala rękopisów i gabinet numizmatyczny
w siedzibie lwowskiej Zakładu Narodowego

 

W 1947 przy wielu problemach ze strony ukraińsko-sowieckiej przeniesiono część zbiorów do Wrocławia, a sam Zakład wcielono w 1953 r. do Polskiej Akademii Nauk. Nie ma sensu wyliczać tu wszystkich dzieł, których wydanie współczesna Polska zawdzięcza Ossolineum - prawie każdy miał w rękach tomy Biblioteki Narodowej, Historii Literatury, Historii Krajów i Narodów, czy Biografii. Także jedno z nowszych jego dzieci - Historia życia prywatnego, zyskała sobie uznanie polskiego czytelnika.

Ustawa z 5 stycznia 1995 nadała Ossolineum status fundacji, dzięki czemu mogła ona znów uzyskać niezależność, odłączając się od PAN. Szybko zaczęto domagać się zwrotu części zbiorów pozostałych po 1947 na Ukrainie. W 2006 r. we Lwowie powstało biuro Pełnomocnika Zakładu Narodowego im. Ossolińskich we Wrocławiu, którego celem miał być stały kontakt i pomoc w odzyskiwaniu dzieł, lub pozyskiwaniu katalogów i mikrofilmów.

2 lipca Ossolineum przestało istnieć. Minister Bogdan Zdrojewski twierdzi, że było fatalnie zarządzane i już planuje wykup znaku towarowego oficyny. Można się zastanowić, jaki będzie skutek przejęcia symbolu jednego z najwspanialszych dzieł narodowych przez ministerstwo dotujące w ogromnym stopniu wydawnictwa Krytyki Politycznej, które w swoim asortymencie ma dzieła Lenina, wroga Polaków, i ludobójcy. Czy naprawdę nie było możliwości odgórnego uratowania Ossolineum?

Jednego można być pewnym - runął bastion kultury, tożsamości i historii narodu polskiego. Zapisał wspaniałe karty w krzewieniu wiedzy i świadomości wśród Polaków wielu pokoleń. Coś się w Polsce zmienia.

SW

Nowości od blogera

Komentarze

Inne tematy w dziale Kultura