1939 – Wojsko Niepodległej (cz. I)

We wrześniu wspominamy wybuch II wojny światowej. W świadomości Polaków zakorzeniło się przekonanie, że w kampanii polskiej 1939 Wojsko Polskie było marnie uzbrojone, zacofane, powtarzany przez lata frazes o polskich ułanach atakujących lancami niemieckie czołgi dla wielu wydaje się prawdziwym opisem wojska II RP.
Warto chyba przypomnieć  jakie uzbrojenie miało nasze wojsko w 1939 i jaką broń mogłoby mieć, po zrealizowaniu planu rozbudowy armii (1936-1942), gdyby nie wybuch wojny w 1939.

Za stan sil zbrojnych RP odpowiadał Józef Piłsudski, jako Naczelnik Państwa (1918-1923) oraz będąc Generalnym Inspektorem Sił  Zbrojnych (1926-1935).

Można usłyszeć opinie, że Józef Piłsudski nie rozumiał potrzeby modernizacji armii i przystosowania jej do współczesnego pola walki...

Po śmierci Marszałka w maju 1935 jego następcą został gen. Edward Śmigły-Rydz, o którym mówi się, że chciał zmodernizować wojsko (plan 1936-1942), ale było już za późno bowiem wybuchła wojna.

Z winy Piłsudskiego - twierdzi się - czas na uzbrojenie wojska został zmarnowany.

Uzbrojenie wojska było zadaniem bardzo trudnym. Armia zwycięska w wojnie z bolszewikami 1919-1921 była w istocie zlepkiem różnych nie pasujących do siebie części; kadra dowódcza wywodziła się głównie z armii rosyjskiej i austriackiej, a po części z niemieckiej. Byli też oficerowie z Legionów Polskich. Na uzbrojeniu była broń różnych typów i różnego pochodzenia. Polskie władze wojskowe  musiały wykonać ogromną pracę, aby przekształcić wojsko w siłę jednolicie dowodzoną i uzbrojoną.  Tymczasem nie było jednej koncepcji organizacji armii, jednolitych regulaminów i nie było przemysłu zbrojeniowego oraz konstruktorów i wytwórców uzbrojenia.

Przemysł

Odradzające się po latach zaborów państwo nie miało przemysłu zbrojeniowego. Zaborcy (Rosja, Niemcy i Austria) nie lokalizowali fabryk broni na ziemiach zamieszkałych przez Polaków. Inaczej było np. w Czechosłowacji, na której terytorium w 1918 r. znalazła się zdecydowana większość przemysłu zbrojeniowego byłych Austro-Węgier, a wraz z tym biura konstrukcyjne, kadra pracownicza zakładów i zdolności produkcyjne fabryk zbrojeniowych. Po odzyskaniu niepodległości Czesi mogli natychmiast produkować uzbrojenia dla swojej armii, Polacy tych możliwości nie mieli.

W 1921 r. po zakończeniu wojny z bolszewicką Rosją w Polsce opracowano zatwierdzony przez Naczelnika Państwa Józefa Piłsudskiego plan stworzenia przemysłu zbrojeniowego. Przewidywano w nim budowę fabryk w rejonie tzw. trójkąta bezpieczeństwa (tam powstał później Centralny Okręg Przemysłowy).

Do 1924 r. powstały zakłady zbrojeniowe w Warszawie, Radomiu, Pionkach i Skarżysku. W 1926 r. opracowano plan rozbudowy przemysłu obronnego. Zgodnie z nim utworzono fabryki broni i amunicji, wytwórnie prochu i materiałów wybuchowych, wytwórnie płatowców i silników lotniczych. W 1928 r. powstały Państwowe Zakłady Inżynierii (PZInż) obejmujące wytwórnie samochodów, sprzętu pancernego, saperskiego i łączności. W efekcie w 1935 r. w razie wojny Polska mogła uruchomić 105 zakładów przemysłowych pracujących na rzecz wojska w tym 30 fabryk państwowych.
Utworzenie Centralnego Okręgu Przemysłowego  zapewniło Polsce w 1939 r. w produkcji zbrojeniowej piąte miejsce w Europie. Dla potrzeb wojska pracowało 7 fabryk broni, 9 - amunicji, 11 zakładów produkujących samoloty i tyle samo fabryk środków chemicznych, fabryka czołgów i 3 - sprzętu łączności; razem 57 państwowych fabryk. W tym czasie roczna produkcja wynosiła 700 dział i haubic, 1200 dział ppanc., 1100 dział plot. i 1250 samolotów. Dla porównania: w ciągu 1939 przemysł niemiecki wyprodukował 2500 samolotów. 

Nauka

Powoływano instytucje naukowo-badawcze, które miały dostarczyć projektów i konstrukcji nowego uzbrojenia.  Jako pierwsze w 1918 r. utworzono Centralne Warsztaty Lotnicze (CWL), które miały naprawiać samoloty, ale już wkrótce zaczęły budować pierwsze prototypy. W 1919 r. powstały Centralne Warsztaty Samochodowe (CWS) - prowadzono tam prace studyjne, badawcze i konstrukcyjne. W CWS skonstruowano pierwszy polski samochód i motocykl. Na bazie CWS powstały później PZInż. W 1921 r. zaczęło działać Centrum Badań Lotniczych, przekształcone później w Techniczny Instytut Lotnictwa.

Na szczególną uwagę zasługują działania podejmowane w okresie rządów marszałka Piłsudskiego bowiem w 1927 r. (tuż po przewrocie majowym 1926 r.) powstały: Instytut Badań Materiałów Uzbrojenia, który w 1935 r. otrzymał nazwę Instytut Techniczny Uzbrojenia; Wojskowy Instytut Badań Inżynierii - w 1934 r. przeorganizowany w szereg wyspecjalizowanych placówek takich jak m.in.: Biuro Badań Technicznych Broni Pancernych, Biuro Badań Technicznych Saperów; Biuro Badań Technicznych Wojsk Łączności, od 1933 r. ściśle współpracuje z Państwowym Instytutem Telekomunikacji. Powstał Instytut Techniczny Intendentury zajmujący się logistyką. Dodajmy, że zespoły konstrukcyjne uzbrojenia powstawały też przy zakładach produkcyjnych (np. Biuro Studiów przy PZInż.) i na wyższych uczelniach technicznych.

W 1933 z inicjatywy Piłsudskiego powołano Tymczasowy Komitet Doradczo–Naukowy dla analizy i oceny problematyki związanej z obronnością. Komitet zajmował się też istotnymi kwestiami nowego uzbrojenia, np. w 1936 m.in. silnikami odrzutowymi i bronią rakietową zdalnie sterowaną.

Członkami komitetu byli m.in. profesorowie: J. Groszkowski – radiotechnika, M. Huber – mechanika; C. Pawłowski – radiologia; M. Pożaryski – elektromechanika; J. Roman – maszyny elektryczne; B. Stefanowski – termodynamika (spalanie); K. Smoleński – chemia; W. Świętosławski – fizykochemia; C. Witoszyński – aerodynamika; M. Wolfke – fizyka. Dodajmy, że uczeni działający w komitecie nie pobierali żadnego wynagrodzenia.

Zestawiając daty powstania poszczególnych placówek i fabryk, ich znaczenie dla wojska można stwierdzić, że wsparcie sił zbrojnych myślą naukowo- techniczną i zdolnościami produkcyjnymi przemysłu było realizowane przez Piłsudskiego i jego następcę marszałka Śmigłego.

Nie tylko wojsko

3 grudnia 1938 r. na posiedzeniu sejmu wicepremier Eugeniusz Kwiatkowski przedstawił perspektywiczny plan gospodarczy na okres 15 lat, opracowany w Biurze Planowania Krajowego przy Ministerstwie Skarbu.  Założenia planu oparto na analizie przewidywanego wzrostu demograficznego ludności, rozmieszczenia surowców i przemysłu oraz spodziewanej wielkości dochodu narodowego.

Zadania inwestycyjne, które miały być realizowane w kolejnych 3-letnich odcinkach:

Obrona (1939-1942) rozbudowa potencjału obronnego, zdolnego do zapewnienia nowoczesnego uzbrojenia wojsku;

Komunikacja (1943-1945) budowa sieci komunikacyjnej, w tym również uruchomienie produkcji samochodów i samolotów dla potrzeb cywilnych;

Rolnictwo (1946-1948) regulację problemów wsi (reforma rolna), rozbudowa szkolnictwa powszechnego i zawodowego, usprawnienie produkcji i handlu produktami rolnymi;

Industrializacja (1949-1951) uprzemysłowienie kraju, modernizacja istniejących zakładów, inwestycje urbanizacyjne, rozbudowa miast i likwidacja bezrobocia;

Awans cywilizacyjny ( 1952 – 1954) wyrównanie poziomu życia w Polsce zachodniej (Polska „A”) i wschodniej (Polska „B”), wyrównanie szans startu zawodowego ludności.

Plan zakładał zmiany strukturalne w obrębie społeczeństwa: „[...] do roku 1951 liczba ludności miejskiej wraz z wiejską nierolniczą winna wzrosnąć w Polsce »A« z 57,2% do 62%, a w Polsce »B« z 26,5% do 40,1%. Wówczas w całym państwie liczba tej ludności [utrzymującej się ze źródeł pozarolniczych] wyniesie 49%”.