Słowo Rzeczpospolita jest pojęciem wyjątkowym. Jest nie tylko określeniem ustroju republikańskiego, ale także synonimem Polski jako państwa. Jego przeszłości i ciągłości (I Rzeczpospolita, II Rzeczpospolita itd.). Niesie ze sobą ogromny ładunek emocjonalny i aksjologiczny. Można rzecz, że nas wyróżnia i odróżnia od innych państw.
W konstytucji marcowej z 1921 r. w art. 1 możemy przeczytać: „Państwo Polskie jest Rzecząpospolitą”. W kolejnych przepisach konstytucji marcowej termin Rzeczpospolita jest traktowany jako synonim słowa Polska, dlatego czytamy np.: „Prezydent Rzeczypospolitej sprawuje władzę…” (podobnie zresztą jak i w obecnej Konstytucji). Dlatego kiedy na uroczystościach państwowych spiker zapowiada przemówienie Prezydenta to wystarczy, że powie: „Panie i Panowie: Prezydent Rzeczypospolitej”. Nie ma konieczności dodawania Prezydent Rzeczypospolitej Polskiej. Bo Rzeczpospolita jest tylko jedna i jest ona właśnie polska (tak, tak słowo POLSKA w nazwie naszego państwa jest przymiotnikiem, a nie rzeczownikiem).
Natomiast w konstytucji kwietniowej z 1935 r. Polska przestała być Rzecząpospolitą, a stała się dobrem wspólnym wszystkim obywateli: „Państwo Polskie jest wspólnym dobrem wszystkich obywateli”(art. 1). Ok, ładnie nawet bardzo ładnie wszak słowo Rzeczpospolita właśnie oznacza nie mniej ni więcej tylko „dobro wspólne”. Ale jednak trochę szkoda.
Z kolei gorzej wygląda to już w obecnej konstytucji, gdzie w art. 1 czytamy: „Rzeczpospolita Polska jest dobrem wspólnym wszystkich obywateli.” No tu już nieładnie, bo otrzymujemy prawie pleonazm: wspólne dobro jest wspólnym dobrem – bez sensu. Ale cóż, obecnej konstytucji geniusze nie pisali..
Co oznacza zatem słowo Rzeczpospolita? Co oznacza dla nas? W pierwszym odruchu odpowiemy, że to dosłownie republika. Czyli prostu określa ono ustrój naszego państwa. Jesteśmy więc republiką, a nie monarchią. I to słowo o tym wszystkich informuje.
Niestety nie do końca. Owszem termin ten to polska wersja łacińskich słów res publica. Dosłownie: rzecz publiczna, rzecz wspólna. Rzecz w rozumieniu sprawy, idei, a nie przedmiotu. „To nie twoja rzecz, nie wtrącaj się” - mówimy i mamy na myśli „to nie twoja sprawa”. Rzecz pospołu czyli inaczej wspólna sprawa, wspólna idea, wspólne dobro…Czyli Rzeczpospolita to coś więcej niż republikański ustrój państwa. To nasze dobro, nasz skarb, bogactwo. To pewna idea. Dowodem na to, ze Rzeczpospolita nie oznacza i nie powinna w Polsce oznaczać (a niestety tak się właśnie dzieje), tylko ustroju państwa jest nasza historia. Wszak I Rzeczpospolita mówiła o sobie, że jest republiką, a była w istocie monarchią. Bo nie o formę ustroju wszak w tym słowie chodzi.
Spójrzmy powyżej na obrazek będący ilustracją tego tekstu. Przedstawia tabliczkę na budynku polskiego konsulatu. Co tam widzimy? Tłumaczenie naszej wyjątkowej nazwy Rzeczpospolita Polska na Republic of Poland (i czarny orzeł). Nie jesteśmy zatem Commonwealth (wspólna sprawa, wspólne bogactwo, skarb) jak głosi nasza wielowiekowa tradycja. Jesteśmy just and only Republic. Anglojęzyczna historiografia określa nasze państwo do 1795 r. właśnie jako Commonwealth. Potem Commonwealth znika i pojawia się Republic, ale co się dziwić skoro sami tak się określamy obniżyliśmy rangę tego słowa wieszając na ambasadach tabliczki z nazwą Republic of Poland.
W Rosji na Ukrainie i Białorusi jest podobnie. I Rzeczpospolita to po prostu Речь Посполитая i zarazem synonim potęgi państwa polskiego. Natomiast teraz to tylko Республика Польша bo sami tak się określamy – vide zdjęcie poniżej.
Może więc na 100 lecie niepodległości warto zmienić ten paradygmat i uznać, że Rzeczpospolita, to coś więcej niż tylko republika (czyli nie-monarchia). Może warto zacząć właśnie od wymiany tabliczek na budynkach polskich przedstawicielstw za granicą?
O tym zagadnieniu pisał również w artykule „Republic of Poland” do zmiany Pan Mateusz Tchórzewski w (nomen omen) Rzeczpospolitej z 21 lutego 2017 r.
