Tytuł Ekonomika oznacza zarządzanie gospodarstwem domowym i pochodzi od greckiego „oikos” co oznacza dom, gospodarstwo domowe. Dzieło jest podzielone na trzy księgi – Według badaczy tematu mają one różnych autorów. Niektóre wydania tego dzieła uwzględniają tylko pierwszą księgę, jest ona najprawdopodobniej spisanym przez któregoś z uczniów nauczaniem Arystotelesa (najczęściej podawany jest Teofrast). Dzieło pochodzi z III w p.n.e.
Księga I
Podzielona jest na 6 dość krótkich rozdziałów, które po kolej postaram się wam przybliżyć.
1.Ekonomika a polityka
Ekonomika i polityka łączą się i przenikają. Obie te nauki zajmują się domem i państwem. Różnią się one jednak od siebie – nauka o państwie obejmuje wiele rodzajów rządów, natomiast nauka o gospodarstwie ma do czynienia tylko z rządem jednostki (monarchią).
Państwo jest największym zespołem domów, pól i posiadłości, wystarczającym, by życie szczęśliwe prowadzić. Jeśli ludzie nie zdołają tego celu osiągnąć, to i wspólnota ich się rozprzęga. A przecież dla tego celu się łączą. Cel bowiem, dla którego rzecz każda istnieje i powstała, stanowi właśnie jej istotę.
2. Przedmiot ekonomiki. Części składowe gospodarstwa domowego
Częściami składowymi gospodarstwa domowego są człowiek i mienie. Mówiąc za Hezjodem, musi tu być „przede wszystkim dom i żona, i wół pług ciągnący.” Pierwsze jest bowiem zasadniczym warunkiem istnienia, druga nieodzowną towarzyszką wolnych.
3. Charakter i cele związku małżeńskiego
Natura sama stworzyła związek wspólnoty przede wszystkim między żeńskim a męskim rodzajem. Istota żeńska bez męskiej czy też męska bez żeńskiej nie może spełnić swego zadania, więc z konieczności wytworzyła się między nimi wspólnota. Kobieta i mężczyzna współpracują ze sobą nie tylko dla stworzenia życia, ale i dla wytworzenia dobrych warunków życia. Płodzenie dzieci nie tylko jest spełnieniem powinności przyrodzonej, ale zapewnia również korzyści, bo co rodzice w sile wieku robią dla swych niedołężnych dzieci, to znów, gdy oni sami zniedołężnieją na starość, świadczą to dzieci, które do sił doszły.
Bóstwo z góry przygotowało naturę obojga, i mężczyzny, i kobiety, do wspólnego pożycia. Istnieje bowiem między nimi różnica przez to, że właściwe im zdolności nie znajdują zastosowania we wszystkich takich samych wypadkach, lecz funkcje ich są w pewnych względach przeciwstawne, choć do tego samego celu zmierzają. (Uzupełniają się).
4. Wierność małżeńska
Pierwsze tedy prawo, jakie w stosunku do żony obowiązuje, to nie krzywdzić jej, w ten sposób bowiem i mąż nie doza krzywdy z jej strony. Mąż bezwzględnie nie powinien krzywdzić swej żony, jako szukającej u niego opieki, a od ogniska rodzinnego zabranej. A krzywdą taką ze strony męża są stosunki miłosne poza domem uprawiane.
5. Stosunek do niewolników
Pierwszą i najpotrzebniejszą własnością jest człowiek. Dlatego trzeba przede wszystkim zaopatrzyć się w dobrych niewolników. Są dwa rodzaje niewolników: nadzorca i robotnik.
Powinno się im na na zuchwalstwa nie pozwalać, ale też ich nie drażnić. Nie skąpić szacunku tym których się do poważniejszych zadań używa, a ciężko pracującym zapewnić obfite pożywienie. Wina nie należy dawać niewolnikom wcale, albo bardzo rzadko.
Trzy okoliczności wchodzą w grę w życiu niewolnika: praca, kara i pożywienie. Jeśli się ich nie karze i nie daje im pracy, ale się ich żywi, to się rozzuchwalają. Najlepszy rodzaj niewolników, to tacy ani zbyt lękliwi, ani zbyt zuchwali. Należy wytknąć im pewien cel, wyznaczyć w nagrodę wolność. Będą ochotni do pracy, gdyż będą mieli przed sobą nagrodę i ograniczony czas niewoli. Trzeba też zabezpieczyć sobie ich wierność przez rękojmię, jaką dają zrodzone przez nich dzieci. Nie powinno się nabywać wielu niewolników tej samej narodowości.
6. Obowiązki pana domu. Struktura posiadłości, domu i budynków gospodarskich
Gospodarz domu powinien posiadać 4 właściwości przy prowadzeniu swego majątku:
-zdolność zdobywania majątku i zdolność strzeżenia majątku (inaczej byłoby to przelewanie wody sitem do dziurawej beczki)
-winien utrzymywać swój majątek w porządku i robić z niego właściwy użytek (bo do tego celu właśnie potrzebujemy majątku)
Wkłady w zagospodarowanie rozdzielać tak, by wszystkich naraz nie narażać na ryzyko (taka dywersyfikacja portfelu inwestycyjnego).
Nikt nie dba o obcy majątek równie gorliwie jak o swój własny. O ile to możliwe trzeba wszystkiego osobiście doglądać. Jest perskie powiedzenie „Oko pańskie konia tuczy” i Libijskie „najlepszym nawozem są ślady stóp pańskich.” Jeśli masz zarządcę i nie będziesz świecił przykładem, to on też nie będzie się starał. Niemożliwą jest rzeczą, aby zarządcy byli zapobiegliwi, gdy ich panowie nie wykazują zapobiegliwości.
Panowie powinni wstawać rano wcześniej niż domownicy, a kłaść się spać później, gdyż wyrabia to cnoty i jest pożyteczne dla gospodarstwa.
Księga II
Druga księga to głównie przykłady i anegdoty jak zdobyć pieniądze, oraz podział na cztery rodzaje gospodarki. Jak to określił Niebuhr „szereg wymuszeń i wyzutych z czci łajdackich kawałków”. Charakter, struktura i styl tej księgi odbiega znacznie od dzieł Arystotelesa, toteż przyjmuje się że autorem jest ktoś inny. Przykłady pochodzą w dużej mierze z Azji Mniejszej, Syrii i Egiptu, co wskazywałoby na przebywanie autora poza Grecją.
1.Cztery rodzaje gospodarki: królów, satrapów, wolnych miast i osób prywatnych.
Zobaczymy najpierw gospodarkę królewską (Królów Perskich). Obejmuje zagadnienia: monety, eksport, import i wydatki. Jaką monetę należy wybijać, kiedy wysokiej, a kiedy niskiej wartości. Jakie towary będzie korzystniej przyjmować w daninie od satrapów i wystawiać je na sprzedaż. Wydatki jakie i kiedy i kiedy pokrywać je pieniędzmi, a kiedy towarami.
Druga z kolej to gospodarka satrapów. Mamy tu 6 rodzajów dochodów: z ziemi, z produktów stanowiących właściwość danego kraju, z handlu, z podatków, z pastwisk i z innych źródeł. Z ziemi to danina czynszowa z ziemi. Produkty właściwe danemu krajowi to złoto, srebro, miedź, czy jakikolwiek produkt, który się może w kraju znajdować, z handlu to opłaty portowe, z podatków to opłaty na lądzie (opłaty drogowe, mostowe, przy przekroczeniu bram miejskich lub prowincji) i opłaty targowe; Piąta to danina od bydła; Szóste to opłaty od ludzi, zwane pogłównem i podatkiem rękodzielniczym (opłata za zezwolenie na wykonywanie jakiegoś rzemiosła.
Kolejna to gospodarka miast wolnych. Tu najważniejsze są dochody płynące z produktów właściwych danemu krajowi, następnie opłaty portowe i akcyzowe i podatek od obrotów handlowych.
Ostatni rodzaj to gospodarka prywatna. Najmniejsza. Największy dochód uzyskuje się tu z ziemi, potem dochód z innych rodzajów własności, a na końcu dochód z interesów pieniężnych.
Wszystkie mają rys wspólny: Wydatki nie mogą być większe niż dochody
2. Różne środki stosowane przez królów, tyranów, satrapów i miasta w celu zasilenia skarbu i pokrycia wydatków
U Bizantyjczyków (Bizancjum wtedy to było jeszcze miasto nad Bosforem, nie imperium wschodnio-rzymskie) obywatelem mógł być tylko jeśli oboje rodziców było obywatelami. Potrzebując pieniędzy uchwalali, że wystarczy że jeden rodzic jest obywatelem, jeśli chętny zapłaci 30 min.
Tyran Aten Hippiasz ogłosił, że wszystko co wychodzi na publiczną drogę (balkony, tarasy, drzwi otwierające się na zewnątrz) są własnością państwową i właściciele domów mogą je kupić od niego. Unieważnił monety będące w obiegu w Atenach i ogłosił, żeby ludzie przyszli wymienić je na nowe. Kazał je złożyć u siebie i gdy ludzie przyszli po nowe monety, to wydał im te same, tylko mniej o 20%. Zarządził by płacić kapłance Ateny jeden chojniks (ok. 1 L) jęczmienia, drugi pszenicy i obol od każdego zmarłego i tyle samo gdy rodziło się dziecko.
Po wojnie domowej w Kyzikos, lud wygrał, bogatych uwięziono, ale trzeba było spłacić żołnierzy, więc uchwalono, że uwięzionych nie wyda się na śmierć, a tylko usunie na wygnanie, jeśli złożą odpowiednią sumy pieniężne.
Kondalos, Wielkorządca tyrana Mauzolosa widząc, że Likijczycy lubią nosić długie włosy, obwieścił, że król perski nakazuje przesłać włosy do wyrobu sztucznych loków, więc Mauzolos nakazał mu ich ostrzyc, ale jeśli zapłacą określoną sumę na głowę, to sprowadzi włosy z Grecji. Zebrał tak dużo pieniędzy.
Arystoteles z Rodos, zarządca Fokai, potrzebował pieniędzy. Widząc że są u Fokejczyków dwa stronnictwa, w tajemnicy powiedział jednym, że ci drudzy ofiarowali mu pieniądze za przychylenie się na ich stronę. Ci z miejsca oświadczyli że dadzą mu więcej niż oni. Wówczas pokazał przedstawicielom drugim co otrzymał od pierwszych, na co ci również oświadczyli że dadzą więcej niż tamci. Wziął pieniądze od jednych i drugich.
Satrapa Egiptu zorientował się że naczelnicy powiatów egipskich chcą się przeciw niemu zbuntować. Wezwał ich do pałacu królewskiego i wszystkich powiesił. Krewnym kazał donieść, że znajdują się oni w więzieniu. Krewni usiłowali za pieniądze wykupić uwięzionych. Satrapa układał się z każdym z osobna i po otrzymaniu zapłaty wydawał im za każdym razem trupa.
Dionizjos objeżdżał świątynie i jeśli zobaczył gdzieś wystawiony na widok złoty albo srebrny stół, kazał złożyć libację dajmonowi szczęścia, a stół zabrać. Jeśli zaś jakiś posąg trzymał puchar w wyciągniętej ręce, mówił „Przyjmuję” i polecał go zabrać. Zabierał też z posągów złote szaty i wieńce, powiadając, że da im lżejsze i wonniejsze, a następnie przywdziewał ich w białe szaty i wieniec z topoli białej.
Księga III
Księga ta jest znana tylko z przekładu łacińskiego, grecka wersja nie dochowała się. Zajmuje się ona relacjami między mężem a żoną.
1.Obowiązki i cnoty dobrej żony
Dobra żona powinna władać wszystkim, co w domu się znajduje, i troszczyć się o wszystko według praw przypisanych. Na suknie i stroje niech mniej wydaje. Ani wyszukane szaty, ani wybitna piękność, ani obfitość złotych ozdób nie podnoszą w tym stopniu wartości kobiety, co skromność jej postępowania oraz dążenie do uczciwego i statecznego życia.
Przystoi jej być jednej myśli z mężem i ochotnie mu służyć, nie tylko gdy udziałem jego jest powodzenie i chwała, ale i w przeciwnościach. Łatwo bowiem znaleźć kobiety, które podzielą z mężem powodzenie, ale zły los zechcą z nim dzielić tylko najlepsze z nich.
2.Obowiązki męża wobec żony. Wierność
Mąż podobnie niech sobie też wytknie prawidła postępowania z żoną, ponieważ przybyła do domu męża swego jako towarzyska jego życia i matka dzieci. Kto zaniedbuje troski o żonę, bogów zdaje się lekceważyć. Mąż winien jej okazywać szacunek, największy po rodzicach. Największy szacunek dla żony wyraża się tym, że mąż dochowuje jej wierności, nie troszczy się o żadną inną kobietę więcej niż o nią, a ją uważa ponad wszystkie inne za swą oddaną i wierną przyjaciółkę. Jeśli się przekona, że mąż wiernie i uczciwie miłość dla niej zachowuje, sama też uczciwie dochowa mu wierności.
Jeśli rodzice nie dadzą dzieciom dobrego przykładu swego życia, to one z kolej będą miały słuszny powód do wymówki.
3. Obowiązki męża wobec żony. Łagodność połączona z autorytetem, przywiązanie i wierność
Głównie treści które już były w innych rozdziałach.
4.Miość małżeńska na czym polega
Ludzie nie posiadają żadnego większego dobra ponad to, gdy mąż i żona rządzą domem zgodnie w dążnościach swoich. Gdy między nimi jest taka miłość, to wiele przykrości mają z tego powodu ich nieprzyjaciele, ale przyjaciele wielce się radują.
Okazywać troskę o rodziców, mąż zarówno o rodziców żony, jak i o swoich, a żona o rodziców męża. Niech się troszczą następnie o synów, o przyjaciół, o majątek i dom cały, jako wspólne swoje dobro.
Osobiście pozytywnie zaskoczyłem się tym dziełem. Głos sprzed 2300 lat, a jednak jakby znajomy. Dzieło to zdaje mi się być dość pomijane, a jednak mające spory wpływ. Jest tu chyba większość argumentów jakie do dzisiaj stosuje się przy propagowaniu tradycyjnego wzorca rodziny – Tradycyjny podział obowiązków, żona poddana mężowi, różne naturalne predyspozycje zależne od płci, dzieci podporą rodziców na starość, bycie razem na dobre i na złe.
Jest to też ciekawe źródło historyczne, sam zaskoczyłem się wielością i rozmaitością podatków już w tak dawnych czasach. Gospodarstwo domowe jest podstawą społeczeństwa, gospodarki i państwa.
Nawet rozdział o traktowaniu niewolników zdaje się być aktualny
Komentarze