W poprzednim odcinku byliśmy świadkami tego, jak wielka osobowość Józefa została utrwalona w Egipcie dzięki świątyni poświęconej jego pamięci. Zgodnie z propozycją profesora Josepha Davidovitsa, utożsamiamy patriarchę Józefa z Amenofisem, synem Hapu (lub Amenhotepem, synem Hapu – chodzi o to samo imię). Geniusz naukowo-techniczny Józefa-Amenofisa został na wieki utrwalony pod postacią dwóch ogromnych pomników, tak zwanych kolosów Memnona, umieszczonych przy wejściu do świątyni faraona Amenhotepa III. Te kolosy są zbudowane z jednej bryły i ważą każdy 1300 ton (milion trzysta tysięcy kilogramów). Jest oczywiste, że taki pomnik nie mógł zostać wyciosany ani przetransportowany, musiał powstać z masy kamiennej, z betonu. Józef-Amenofis posiadał wiedzę alchemiczną potrzebną do uzyskania takiego efektu – ta tajemnica była przechowywana i przekazywana następnym pokoleniom przez kapłanów świątyni Józefa-Amenofisa.
W chwili, kiedy Józef nadzorował postawienie tego spektakularnego pomnika, przyszły faraon Echnaton miał 7 lat, był bardzo inteligentny, ciekawy świata i musiał śledzić z fascynacją popisy naukowo-techniczne sędziwego już Józefa-Amenofisa. Jako mentor młodego księcia, Józef musiał mu wyjaśnić, że postawienie tego pomnika stało się możliwe dzięki połączeniu dwóch kluczowych składników mineralnych: kwarcu pochodzącego z północnego Egiptu i krzemienia pochodzącego z południowego Egiptu. Wymieszane razem pozwoliły na zbudowanie wiecznego pomnika udowadniającego, że Egipt osiąga szczyt swojej wielkości i chwały dopiero wówczas, kiedy obie konkurujące frakcje Egiptu działają razem.
Taki obraz rzeczy mógł głęboko wpływać na światopogląd chłopca, który później postawi sobie za cel życiowy ujednolicenie Egiptu, wykorzenienie konkurencji między stolicami Dolnego i Górnego Egiptu, między Memfisem a Tebami. Aby ten cel osiągnąć, faraon Amenhotep IV wybuduje w ciągu dwóch lat od zera nową stolicę na środku Egiptu – w Amarna.
Nie jest to jedyny wpływ Józefa na młodego księcia. Wiemy już, że rabini podejrzewają Józefa o bałwochwalstwo, ponieważ Józef potrafił się odnaleźć w politeistycznym Egipcie, choć wewnętrznie był wierny jedynemu Bogu Przymierza. Prawdopodobnie potrafił odnaleźć w różnych bóstwach różne oblicza Boga Abrahama. I tak Amenofis czcił oficjalnie dwa bóstwa: Horusa Chentii-Ha-Tii (tj. boga słońca, kiedy znajduje się w zenicie) oraz Maat (boginię porządku, prawdy i sprawiedliwości).
Józef prawdopodobnie przyniósł na dwór egipski nieznane dotąd podejście do religii. Dokładnie w tym okresie stopniowo rozwijała się w Egipcie nowa koncepcja relacji między Bogiem a ludźmi. Pojawiła się religia bardziej ukierunkowana na osobistą pobożność, taka, która uczy, że istnieje bezpośredni związek między człowiekiem a jego bogiem. Bóg Amon stał się bogiem, który słucha tego, który go błaga, który potrafi przebaczyć, który potrafi pocieszać człowieka. Jest on określony jako "ten, który ratuje pokornych", "ten, który daje siłę nieszczęśliwym". A jeżeli ktoś "podąża ścieżką Maat", bogini porządku i sprawiedliwości, jeśli może usprawiedliwiać się nienagannym zachowaniem, wówczas może od bogów coś wyprosić, wymodlić, uzyskać.
Słowo Amon oznacza "ukryty", "niepoznawalny". Stopniowo zaczęto go uważać za Tego boga, który zawiera wszystkie inne bóstwa. Co nie oznacza, że nie ma innych bogów, ale Amon jest ich królem. Jest najwyższym gwarantem prawa i moralności – podobnie jak Szamasz w Mezopotamii. Wola Amona przejawia się w wyroczniach, zwłaszcza w tych, które kapłani przekazują wiernym podczas procesji i wielkich świąt religijnych.
Ciekawe, że te zmiany zachodzą wtedy, kiedy Józef stoi na czele Egiptu jako druga osoba po królu. Może on był właśnie źródłem tej zmiany teologicznej?
W każdym razie Józef był na tyle mądry, aby nie negować istnienia bóstw egipskich. Czcił Boga Abrahama ponad innymi bogami. Tej mądrości nie miał młody faraon Amenhotep IV, który wprowadzi do obiegu nowego boga Atona i przyjmie imię Echnaton. Aton początkowo był syntezą trzech głównych bogów Egiptu: Re, boga Słońca; Horusa, sokoła przenoszącego słońce i Szu, reprezentującego powietrze, czyli przestrzeń między niebem a ziemią.
Symbolem nowego boga Atona były oznaki, które do tej pory przedstawiały faraonów. Co oznaczało, że bóg Aton stał się prawdziwym faraonem Egiptu, a Echnaton był uosobieniem boga Atona w świecie… Zaczęły się rządy teokratyczne!
Z czasem bogowie Horus i Szu znikną. Zostanie tylko Re, który odtąd będzie przedstawiany jako tarcza słoneczna, z której rozchodzą się promienie w kształcie rąk: one rozprzestrzeniają światło słońca i oświetlają cały wszechświat. Jedna z tych rąk trzyma Anch, symbol życia, i wręcza go faraonowi, który staje się jego jedynym pośrednikiem.
Znika cała mitologia nocnej walki Re przeciwko wężowi Apofisowi. Znika Ozyrys, który dawał zmarłym nowe życie w zaświatach (odsyłam do odcinka o mitologii egipskiej). Noc staje się już tylko synonimem śmierci, podczas gdy życie pochodzi od słońca. Tym samym przekreślona została ponad tysiącletnia tradycja religijna.
Istnieje jeszcze inna zasadnicza różnica między dotychczasowym bogiem AMON-RE i nowym bogiem Atonem: AMON-RE był ukrytym bogiem, niedostępnym, tajemniczym. Cały jego kult opierał się na tej tajemnicy, która była zastrzeżoną domeną kapłanów. Inaczej jest z Atonem, bogiem słońca, bogiem widzianym przez wszystkich! Amon był bogiem transcendentnym, Aton jest bogiem całkowicie immanentnym. Światło, które od niego emanuje, jest siłą życiową obecną we wszystkich istotach żywych.
Sami możecie stwierdzić, że już nie ma szans na pokojowe sąsiedztwo między duchowieństwem Amona i Atona. Faraon Echnaton będzie brutalny i nieugięty! Wyrzuci na bruk wszystkich kapłanów Amona i każe wymazać wszystkie wystąpienia imienia Amona we wszystkich freskach w całym Egipcie (pamiętamy, że dla Egipcjan akt utrwalenia czyjegoś imienia w kamieniu udzielał magicznej siły reprezentowanej osobie - nie wolno było nawet wymawiać imienia zakazanego bóstwa). Mamy do czynienia z rewolucję nie tylko religijną, ale polityczną.
Niestety potomkowie Jakuba-Izraela zostaną wciągnięci w tę wojnę religijno-polityczną. W jaki sposób? Mówiłem już, że nowa stolica Amarna została zbudowana w rekordowym czasie! Faraon się tam przeprowadził już dwa lata po rozpoczęciu pracy! Jeszcze dzisiaj można tam zobaczyć ruiny ścian pokrytych kolorowymi freskami i dekoracjami wymagającymi zaangażowania setek artystów, malarzy, rzeźbiarzy, murarzy, stolarzy, itd.
Technika budowlana Amarna jest inna niż dotychczasowa technika użyta w Karnaku. Budynki świeckie zostały tam zbudowane z suszonej cegły, ale świątynie zostały zbudowane przy pomocą tzw. „starożytnego betonu” - to jest świętą techniką przy pomocy której zbudowano piramidy i kolosy Memnona. Kto umiał posługiwać się tą techniką za czasów Echnatona? Rzemieślnicy szkoleni w świątyni Józefa-Amenofisa! Czyli w oczach Egipcjan, kapłani świątyni Amenofisa byli wspólnikami przewrotu polityczno-religijnego zapoczątkowanego przez Echnatona. A skoro rewolucja Echnatona szybko polegnie w gruzach, ten upadek podzielą również architekci i rzemieślnicy przeszkoleni w świątyni Józefa-Amenofisa.
Poświęcimy temu następny odcinek.
