Narodziny faszyzmu

W związku z napływem do Włoch z Libii nowej fali uchodźców, warto przypomnieć kolonialny imperializm Mussoliniego.  Porzucił on liberalną politykę kolonialną realizowaną przez rządy przedfaszystowskie i rozpoczął politykę rasistowską, według której Włosi mieli być rasą nadrzędną a „gorsi” Afrykanie zostali pozbawieni praw. Dążył do osiedlenia w Libii od 10 do 15 milionów Włochów. W efekcie kampanii pacyfikacyjnych obejmujących wywoływanie głodu, dokonywanie masowych mordów i tworzenie obozów koncentracyjnych zginęło tysiące Libijczyków. Z kraju wydalono 100.000 Beduinów, połowę ludności Cyrenajki, na miejsce rdzennej ludności trafić tam mieli włoscy osadnicy.

Marsz na Rzym (wł. Marcia su Roma) – określenie faszystowskiego zamachu stanu w 1922 roku, w wyniku którego we Włoszech zdobył władzę Benito Mussolini. „Marsz na Rzym” polegał na koncentracji członków faszystowskich bojówek w stolicy Królestwa Włoch. Zamach miał miejsce w dniach 27 - 29 października 1922 r.

Marsz na Rzym (Marcia su Roma, 1962), obraz Dino Rosi. Film przedstawia satyryczną rekonstrukcję narodzin faszyzmu. 

Główny bohater grany przez Vittorio Gassmana jest weteranem wojennym, cierpiącym z powodu powojennego kryzysu gospodarczego. Widzi, że dla wielu wojna była instrumentem szybkiego wzbogacenie się. 

Z kolei kapitan Paolinelli uosabia tych, którzy zrealizowali się w czasie wojny i  teraz, podczas pokoju nie mogą odnaleźć swojego miejsca w społeczeństwie, są nieprzystosowani do życia w nowych warunkach. Obaj wiążą swoją przyszłość z faszyzmem, który ogłasza się obrońcą byłych żołnierzy i daje nadzieję  rozliczenia spekulantów wzbogaconych na zaopatrzeniu armii. Chłop, Gavazza, katolik Partii Ludowej, zostaje zafascynowany faszyzmem, ponieważ obiecuje mu się chłopską rewolucję, która da mu ziemię.

Benito Mussolini, namalowany przez futurystę Ambrosiego. Benito Mussolini Aerorittrato di aviatore. 

 Obraz przedstawia Mussoliniego na tle starożytnego Rzymu, który jest punktem odniesienia dla faszystów. Możemy tu zobaczyć słynne zabytki potężnego starożytnego Rzymu. Mussolini marzy o jego odtworzeniu,  podkreśla nienawiść do Rzymu nowoczesnego, "prowincjonalnego miasta". Chce naśladować „wielkich budowniczych”. Z tej okazji zabytki średniowiecza i renesansu zostają zrównane z ziemią. Obraz przedstawia twarz Mussoliniego, która  wydaje się być zdeterminowana i wyrażać siłę woli. Malarz kojarzy ją z wielkomiejskim rozwojem. Twarz nałożona na widok z lotu ptaka na miasto, które mówi o wielkości starożytnego Rzymu. 

Mussolini chce stworzyć trzeci Rzym, inspirowany wartościami i starożytnymi mocami poprzednika. Obraz pokazuje Mussoliniego jako inspirującego i twórczego geniusza. Przez przezroczystość twarzy wskazuje, że wódz i Rzym to jedność.

Historycy tłumaczący fenomen faszyzmu, stawiają wciąż te same pytania... Czy można go interpretować jako parantezę we współczesnej historii Włoch, czy jako część fali europejskiego, społecznego odreagowania Wielkiej Wojny, albo może jako reakcję włoskiego społeczeństwa na rewolucję przemysłową?

Wielu Włochów wiązało swoje nadzieje z Konferencją Wersalską, oczekiwano, że w zamian za przyłączenie się do wojsk sojuszniczych będą mogli liczyć na nabytki terytorialne. W Wersalu spotkało ich wielkie rozczarowanie. Obietnice złożone przez Aliantów w 1915 roku nie były respektowane. Wilson, w imię samostanowienia narodów, odrzucił je. Niezgodził się na przyznanie Włochom Istrii i Dalmacji, jako że były to regiony zamieszkiwane przez ludność słowiańską a Rijeka ( Fiume) niczym Gdańsk i Kłajpeda stała się Wolnym Miastem.

Mussolini desydent partii socjalistycznej, marksista, tworzy nowy typ reżimu, nazwany faszystowskim. Zawdzięcza swój sukces brakowi równowagi ekonomicznej i społecznej we Włoszech, którą wojna jeszcze bardziej pogłębiła. Aby dojść do władzy Mussolini wykorzystał część zdezorientowanej klasy średniej,  obawiającej się rewolucyjnej agitacji i ruchów robotniczych. Mussolini wsparty również przez posiadaczy ziemskich i przemysłowców, widzących w ruchu faszystowskim narzędzie walki z problemami społecznymi, mógł sięgnąć po władzę w sposób legalny. Zmienił jednak wkrótce formy władzy demokratycznej w dyktaturę nowego rodzaju, bazującą na jednej partii, kulcie jednostki i poddaniu oddziaływaniu ideologii faszystowskiej każdego obywatela.

Doktryną, tego niewysokiego bo liczącego zaledwie metr sześćdziesiąt przywódcy było działanie: "Naszą doktryną jest działanie. Faszyzm narodził się z potrzeby działania i był działaniem". Taką definicję sam zamieścił we włoskiej encyklopedii. Taka definicja świetnie też charakteryzowała jego osobowość. Ta potrzeba działania popchnęła tego syna kowala i nauczycielki do porzucenia myśli o karierze pedagogicznej by oddać się polityce i odnalezić swoją drogę w marksizmie, w socjalizmie antyparlamentarnym i antyreformistycznym. Był naczelnym redaktorem gazety socjalistów Avanti, w 1912 roku, w wieku 29 lat.

Po wybuchu I wojny światowej poparł publicznie przystąpienie Włoch do wojny po stronie Ententy. Wydalono go za to z partii, ponieważ kłóciło się to z jej oficjalnym stanowiskiem wobec wojny. Mussolini pobierał opłaty od francuskiego rządu za szerzenie propagandy prowojennej, a pieniądze dostarczali mu bezpośrednio francuscy działacze polityczni.