[1] Rybnik. Zarys dziejów miasta od czasów najdawniejszych do 1980 r. Praca zbiorowa pod redakcją Jana Walczaka, Śląski Instytut Naukowy. Katowice 1986, s. 41 i 65.

[2] Jerzy Wyrozumski, Dzieje Polski Piastowskiej (VII wiek - 1370) w: Wielka Historia Polski, tom 2, Kraków 1999.

opactwa wyznaczono pierwotnie w 1238 r. wieś parafialną Woszczyce, będącą wtedy poza terytorium diecezji wrocławskiej.

Szukając opactwa cysterskiego skłonnego do założenia filii, Bogusław wybrał Jędrzejów, gdzie go znano. Wydarzenia w kraju – szczególnie najazd Tatarów – nie sprzyjały nowej fundacji. Bogusław prawdopodobnie wtedy zginął, gdyż po 1241 r. nie występuje już w źród­łach. Nie zachowały się dokumenty świadczące jednoznacznie o tym, że założył on Boguszowice. Bardziej prawdopodobne jest to, że wieś założona już po jego śmierci, w każdym razie w XIII wieku, otrzymała swoją nazwę dla zachowania w pamięci jego pionierskiej roli  w zasiedlaniu tych terenów. 

Konwent  w Woszczycach nie ukonstytuował się w pełni,  chociaż jacyś cystersi musieli tam przebywać i  strzec prawa własności. Po wycofaniu się Tatarów mnisi z Jędrzejowa postanowili poszukać miejsca dogodniejszego na założenie klasztoru. Znaleźli niezagospodarowany kompleks leśny w Rudach na płn. Zach. od Woszczyc, mający z nimi połączenie poprzez rzekę Rudę.

Powstała nowa fundacja. Według opinii panującej w 1258 r. fundacji w Rudach dokonał młodszy syn Kazimierza I, książę Władysław Opolski. Jako część fundacji woszczyckiej weszły prawdopodobnie w skład klasztoru rudzkiego  nie określone bliżej obszary na terenie późniejszej wsi Boguszowice[1].

Zredagowany około 1300 r. tak zwany rejestr ujazdowski księgi fundacyjnej biskupstwa wrocławskiego zawierał notatkę, według której leżące koło Rybnika miejscowości Natisla­wice             i Boguszowice świadczyły  na  rzecz  biskupa  wrocławskiego  dziesięcinę  na  sposób polski, a więc dziesięcinę snopową. Boguszowice były wtedy wioską niedużą, której proces tworzenia był już na ukończeniu.

W 1308 r. Boguszowice pojawiły się  w dokumencie księcia raciborskiego Leszka, który 29 grudnia tego roku założył przy kościele zamkowym w Rybniku poświęconym  świętemu Tomaszowi nową prebendę i wyznaczył dla niej  czynsz z wszystkich włók należących do miasta  Rybnika,  położonych  między rzeką Nacyną a miejscowościami Dobra, Bogussowicz i Qualowicz[2].

Zachował się też dokument z 17 stycznia 1430 r., w którym wymienione są  Boguszowice. Dokument wystawili Mikołaj i Wacław (Niclos und Wenczlaw) książęta na Opawie i Racibo­rzu. Dowiadujemy  się  z  niego,  że Jan z Golasowic zwany też Judaszem – właściciel dworu w Świerklanach Górnych – zawarł  ugodę z opatem rudzkim Mikołajem, w której zamieniono mu dziesięcinę i inne powinności wobec klasztoru na roczną opłatę w wysokości trzech wiardunków[3]. Miał on także prawo do pobierania czynszów od sołtysa i chłopów. Mógł też na obszarze Boguszowic sięgającym do granic     z Michałkowicami urządzać stawy rybne, ze wskazaniem, że od tych stawów będzie uiszczany po ich urządzeniu i po pierwszym odłowie (spuszczeniu) czynsz wieczysty[4].  

Nie znamy umowy lokacyjnej dotyczącej Boguszowic, ale gdy po raz pierwszy występują one       w źródłach, są przedstawiane jako wieś na prawie polskim. Nie możemy na podstawie źródeł uchwycić daty przejścia Boguszowic na prawo niemieckie. Istniejący dokument   z XV w. sugeruje, że do 1305 r. Boguszowice funkcjonowały na prawie polskim. W aktach wizytacyjnych z XVII w. uposażenie parafii boguszowickiej było już charakterystyczne dla prawa niemieckiego. (ziemia wymierzana najczęściej w łanach jako uposażenie proboszcza a także łąki, stawy, ogrody, dziesięcina i inne opłaty wiernych z tytułu pracy duszpasterskiej).

Chłopom nie było obojętne, na jakim prawie ich osiedlano. Prawo polskie jawiło się im jako mniej korzystne. Do obowiązków wynikających z prawa książęcego, takich jak stan (dostarczanie kwater       i utrzymanie dla dworu panującego lub jego urzędników podczas objazdów kraju), stróża (pełnienie straży), powóz (dostarczanie zaprzęgu), przewód (przewóz przez rzekę, eskorta przez terytorium), bobrownica (łowienie bobrów), psare (utrzymanie myś­liwych i psów myśliwskich), obowiązek budowy zamków i obrony kraju, dochodziły świad­czenia na rzecz pana, przy czym ich wielkość i uciążliwość w dużej mierze zależały od jego woli. Prawo  chłopa  do  uprawiania ziemi  było  nietrwałe,  gdyż  pan  mógł go łatwo usunąć z ziemi. Sytuację chłopa łagodziła nieco instytucja „wolnych gości”, którzy – osiedlając się – otrzymywali pewne ulgi.

Prawo niemieckie wprowadzane na Śląsku w XIII wieku dawało chłopu pewne swo­body. Regulowało dokładniej obowiązki chłopów wobec pana. Przyznawało im samorząd i własne sądownictwo. Zachęcało do efektywniejszej pracy na roli.

Boguszowice, mimo iż nie występują w przekazach źródłowych, musiały być  ze względu na swe położenie  świadkiem wydarzeń, jakie działy się w najbliższej okolicy. Po śmierci księcia Władysława w 1281 lub 1282 r. księstwo opolskie zostało podzielone między jego synów. Racibórz wraz z Rybnikiem, w tym z Boguszowicami, przypadł Mieszkowi I i Przemysłowi, którzy do 1290 r. sprawowali wspólnie władzę nad tymi terytoriami, kiedy to zdecy­dowali się na panowanie oddzielne. Racibórz stał się własnością  Przemysława, a po jego śmierci w 1306 r. władcą został jego jedyny syn Leszek, który w 1327 r. został lennikiem króla czeskiego Jana Luksemburskiego. Leszek zmarł bezpotomnie   w 1336 r.

6. Pod panowaniem czeskim

Po bezpotomnej śmierci Leszka Jan Luksemburczyk przekazał w 1337 r. jego księstwo Mikołajowi Opawskiemu z dynastii Przemyślidów, wiernemu lennikowi  królów czeskich. Za jego panowania król polski Kazimierz Wielki  próbował opanować Śląsk, na którego teren wkroczył w  1345 r.  z wojskiem wspomaganym przez oddziały węgierskie i litewskie, próbując przyłączyć Śląsk do Królestwa Polskiego. Wojska polskie oblegały Żory, spustoszyły okoliczne wsie, (w tym z pewnością i Boguszowice), wreszcie spaliły Rybnik i Pszczynę. Zostały jednak zmuszone do odwrotu. Pokój zawarty w 1348 r. w Namysłowie potwierdził przynależność Śląska do Czech.

Po śmierci Mikołaja w 1365 r. i po sporach o dziedzictwo między czterema jego synami cesarz Karol IV przekazał  w 1366 r. Racibórz z Rybnikiem i tym samym z Boguszowicami Janowi – synowi Mikołaja i księżniczki raciborskiej. Ten syn raciborskiej Piastówny ożenił się z Anną, księżniczką głogowską. W 1365 r. został szwagrem polskiego króla. Jan miał wielkie ambicje  polityczne. Najczęściej przebywał w Pradze na dworze Karola IV. Po  jego  śmierci w 1381 r. do panowania nad księstwem pretendowało dwóch synów: Jan Żelazny i Mikołaj.

Po śmierci brata w 1406 r. Jan został jedynym władcą na tym terenie. Był on znany ze swej niechęci do ruchu husyckiego, który rozwinął się za jego życia w Czechach. Nie cieszył się też dobrą sławą jako człowiek. Kazał utopić dwóch plebanów z Żor i Krzyżowic, przyczynił się też do zamordowania swojego szwagra, księcia cieszyńskiego Przemysława. W 1421 r. uwięził w Raciborzu poselstwo husyckie zmierzające do Władysława Jagiełły z propozycją przyjęcia przez niego korony czeskiej.

Jan Żelazny zmarł w 1424 r. W 1437 r. dwaj jego synowie: Mikołaj i Wacław podzielili się księstwem. Część księstwa raciborskiego z Rybnikiem, Wodzisławiem i Pszczyną otrzymał Mikołaj.

Wiosną 1430 r. wtargnęli do księstwa husyci. Spustoszyli oni 7 wsi. Trzy lata później przeto­czył się przez księstwo oddział wojenny z Moraw i spustoszył jego południową część. Po zniszczeniu okolic Niemodlina i Nysy, złupione zostały Pyskowice i Toszek, a Rybnik spalono. Następnie husyci pociągnęli w kierunku Żor,  obozowali  przez  kilka dni  w  okolicy i zwrócili się przeciwko Pszczynie. Tu książę Mikołaj stawił im skuteczny opór. Podczas tej wyprawy rabunkowej, w czasie której husyci spuścili wodę z 300 stawów, z pewnością nie oszczędzili Boguszowic leżących tak blisko drogi z Rybnika do Żor. Książę Mikołaj po pokonaniu husytów pod Wodzisławiem pociągnął na Rybnik  i zadał tam klęskę sprzymierzeńcowi husytów księciu Bolkowi V Opolskiemu, który         z trudem umknął[5].

Już za życia Mikołaja rozdrobnienie księstw spowodowało upadek znaczenia Przemyślidów opawsko-raciborskich. Do dalszych podziałów doszło w  1456 r.  Wtedy  to  księstewko z Rybnikiem, Pszczyną i Żorami przypadło synowi Mikołaja, księciu Wacławowi. W 1460 r. Rybnik został całkowicie spalony  przez włóczące się po okolicy bandy rozbójnicze z Żylina pod dowództwem  „potwora” Saasona[6].

Rządy Wacława okazały się niepomyślne. Przypadły one na okres walk kandydatów do tronu Czeskiego. Walki zakończono pokojem w Ołomuńcu zawartym w 1479 r. Śląsk i Morawy zatrzymał Maciej Korwin a Czechy Władysław Jagiellończyk.

Książę Wacław został wmieszany w te walki, w których nie umiał się odpowiednio znaleźć. Prawdopodobnie przechodził od jednego sojusznika do drugiego, co skończyło się dla niego tragicznie.  Fatalny był dla mieszkańców okolic Rybnika rok 1473. Król węgierski Maciej nakazał książętom: Przemysławowi cieszyńskiemu, Wiktorynowi z Podiebradu, Janowi raciborskiemu             i Janowi głubczyckiemu poskromić skłaniającego się ku Polsce księcia Wa­cława, rezydującego           w starym zamku rybnickim. Książęta oblegali  Rybnik  i zajęli go po trzech miesiącach. Wacławowi przyszły z pomocą woj.ska polskie. Książęta nie mogli  zdobyć Żor, których bronił polski dowódca Jan Kressa. Książę Wiktoryn spotkał się 22 kwietnia 1473 r. na rokowaniach z Wacławem w okolicy oddalonej o milę od Żor,   a więc w pobliżu Boguszowic. Dopiero 6 czerwca tego roku został zawarty pokój „na polach pod Żorami”. W  1474 r. Wacław utracił Pszczynę zdobytą przez wojska Korwina. Życie swoje zakończył     w 1478 r., będąc w niewoli.

Do 1493 r. Rybnik był we władaniu Jana Młodszego, stryjecznego brata zmarłego księcia. Niespełna trzydzieści lat po jego śmierci i ta linia książęca wymarła. W 1521 r. księstwo raciborskie przejął książę opolski Jan, za panowania którego  Śląsk został w 1522 r. przyłączony do państwa czeskiego. Ze śmiercią księcia Jana  opolsko-raciborskiego skończył się okres ksią­żęcy w dziejach Rybnika.

7. Rządy Habsburgów i Hohenzollernów 7.1 Przejęcie Śląska przez Habsburgów 1526

Książę Jan zmarł bezpotomnie. Na nim wygasła w r. 1532 linia Piastów opolskich. Księstwo przejął  król czeski Ferdynand I Habsburg. Został on królem czeskim w 1526 r. po bitwie pod Mohaczem, w której walcząc z Turkami, zginął Ludwik Jagiellończyk. Habsburgowie wykorzystali wtedy postanowienia układu wiedeńskiego z 1515 r., według którego w razie wygaśnięcia dynastii Jagiellonów panującej w Czechach, tron czeski i węgierski miał przy­paść Habsburgom i zajęli Czechy wraz z Śląskiem.

7.2 Rybnik jako zastaw

W czasie upadku rządów księcia Wacława zapoczątkowane zostało zdarzenie, które na 200 lat zaciążyło na dziejach Rybnika i okolicy. Chodzi mianowicie o przekazywanie państewka  w zastaw jako zabezpieczenie spłaty długu.

Jeśli chodzi o folwark klasztorny wBoguszowicach,  to w 1576 r. klasztor rudzki – za zgodą cesarza Maksymiliana II – wydzierżawił Boguszowice na 5 lat niejakiemu Karolowi Schicko­wi. W 1581 r. dzierżawę folwarku objął na 20 lat Stanisław Oppeln. Po jego śmierci w 1595 r. spadkobiercy zastawu odstąpili majątek niejakiemu Gusnarowi, który nie pozostawił po sobie we wsi dobrej pamięci. Rządził się „całkiem źle” i męczył ludzi tak bardzo, że skarżyli się często  urzędnikom królewskim. Aby skończyć z  nieustającymi skargami, właściciel Ryb­nika, Władysław Lobkowic Młodszy,  dzięki  polubownemu  układowi  z  Gusnarem,  zawar­temu  w 1604 r., przejął wieś i zatrzymał ją jako zastaw do 1645 r. Podczas trzymania zas­tawu i on nie zapomniał jednak o swoich korzyściach. Jak nazwano to    w piśmie rudzkim z 1689 r., „ściągał ludzi z Boguszowic  na pańszczyznę i inne prace do Rybnika tak, czego skutkiem była ruina folwarku  boguszowickiego. Niszczył las, każąc go wycinać, by pozyskać drewno dla swojej rybnickiej kuźni żelaza.” Ponieważ między użytkownikiem zastawu a klasztorem wy­buchały jeszcze inne spory, opat uznał za słuszne bezpośrednie władanie mająt­kiem. Na mocy umowy z 18 września 1645 r. folwark wrócił do klasztoru.

7.3 Boguszowice częścią państwa rybnickiego  

Ważne wydarzenie dla Rybnika to przekształcenie miasta i okolicy w państwo rybnickie. Rybnik został w 1607 r. miastem prywatnym, którego  pierwszym właścicielem był Władysław  Lobkowic Młodszy, który panował w Rybniku do 1621 r.

Za życia Władysława Lobkowica wybuchło w 1618 r. w Czechach powstanie przeciwko władzy Habsburgów, które przekształciło się w wojnę trzydziestoletnią (1618 – 1648). Działania wojenne przeniosły się także na tereny Rybnika. Okolice miasta były pustoszone przez wojska Jana Jerzego Hohenzollerna, przeciwnika Habsburgów. Złupione zostały też Rudy. 

W maju 1623 r. dał się Rybnikowi we znaki napad Lisowczyków, formalnie będących na żołdzie katolickich Habsburgów lecz łupiących po drodze wszystkich bez różnicy wyznania[7].

W lutym 1627 r. grasowały w okolicy  protestanckie wojska Mansfelda[8]. Zajęły one Żory, Koźle      i Bytom, spustoszyły Rudy, nie oszczędziły też Rybnika, mimo iż mieszczanie poddali się bez walki. Musieli oni płacić tygodniowo 115 talarów  kontrybucji, a  kiedy  nie  byli raz  w stanie zebrać tej kwoty, mansfeldczycy nagromadzili słomę wokół ich drewnianych domów i grozili, że spalą miasto. W końcu od tych zamiarów na usilne prośby mieszczan odstąpili. Potem  pociągnęli znów na Żory,

dokąd droga wiodła przez parafię boguszowicką. Po odejściu Mansfelda wojska cesarskie utrzymały nałożoną przez niego kontrybucję. 

W 1683 r. maszerujące na Wiedeń wojska Sobieskiego też nakładały kontrybucje. Również wojska brandenburskie nie zostawiły po sobie dobrej pamięci. W tych warunkach nie uprawiano po wsiach ziemi i nie prowadzono działalności wytwórczej w mieście.

7.4 Rybnik pod rządami Wengierskich

Rybnik zmieniał często swych właścicieli. Od 1682 r. państwo rybnickie należało do hrabiowskiego rodu Wengierskich. Ci właściciele nie zostawili po sobie dobrej pamięci wśród  poddanych. Hrabia Karol Gabriel Wengierski po czterdziestoletnim władaniu państwem rybnickim zmarł w 1735 r.

Folwark boguszowicki należał do klasztoru w Rudach. W 1689 r. opat rudzki Józef  zwrócił się do cesarza z prośbą o zgodę na sprzedaż folwarku. Wniosek uzasadnił tym, że Boguszowice leżały zbyt daleko od innych dóbr klasztornych i gospodarowanie folwarkiem było nieopła­calne. Ewentualny dochód mogły przynieść dzierżawa lub zastaw, co w praktyce okazało się bardzo niekorzystne zarówno dla klasztoru jak i chłopów. Cesarz austriacki Leopold wystawił klasztorowi poniższy dokument:

My Leopold  z łaski Bożej wybrany rzymski cesarz po wszystkie czasy, pomnożyciel państwa, król w Niemczech, na Węgrzech, w Czechach, Dalmacji, Chorwacji i Słowenii,

Arcyksiążę Austrii, margrabia Moraw, książę w Luksemburgu, i na Śląsku, margrabia w Łużycach swoim pismem oznajmiamy każdemu, że dostojny, pobożny i drogi wierny Józef Franciszek, opat naszej fundacji cysterskiego zakonu i domu bożego w Rudach   prosił posłusznie o posłuchanie w sprawie jego zamiaru, by mógł należącą od założenia fundacji do powierzonego mu klasztoru, usytuowaną w naszym dziedzicznym księstwie raciborskim wieś Boguszowice, leżącą zbyt daleko od innych miejscowości fundacji, stąd od setek lat wspomniany klasztor nie może z niej inaczej korzystać jak przez zastaw lub wynajem,  przy czym zdarzają się wszelakie nieszczęścia i obrzydliwości i czasem klasztor ma z tego więcej szkody niż pożytku,  także poddani nie mogą prawidłowo i w określonym terminie świadczyć ustanowionego czynszu dzierżawnego, z tej i innych jeszcze przyczyn sprzedać a zamiast tego  zakupić bardziej przydatną klasztorowi wieś Urbanowice i prosił najpokorniej, byśmy raczyli łaskawie udzielić naszej cesarskiej i królewskiej zgody. Kiedy tedy rozważyliśmy łaskawie po zebraniu wiadomości z danych miejscowości, że wieś Boguszowice z powodu tej odległości nie przynosi oczekiwanych korzyści, a zakup wsi Urbanowice z różnicą w zbiorze siana  i wypasie bydła, na czego brak klasztor cierpi, wielce by mu pomógł. Zresztą także sama wartość wymienionej wsi Boguszowice według szacunku jest zawyżona o dwa tysiące talarów. Więc uznaliśmy łaskawie najpokorniejszą prośbę     i udzieliliśmy miłościwie naszej cesarskiej i królewskiej zgody, by wyżej wspomniany Józef Franciszek opat fundacji i domu Bożego w Rudach cysterskiego zakonu  mógł często wymienianą wieś Boguszowice zbyć i zamiast tego kupić bardziej przydatną wieś Urbanowice bez jakiejkolwiek przeszkody, wszystko wiernie i bez narażania na niebezpieczeństwo; Na poświadczenie tego pisma opieczętowano naszą cesarską i królewską zawieszoną pieczęcią. Dano w Luksemburgu piątego dnia miesiąca maja, w tysiąc sześćset dziewięćdziesiątym, w naszym państwie rzymskim w trzydziestym drugim,  w węgierskim w trzydziestym piątym, i w czeskim  w trzydziestym czwartym roku. (tł. M.K.)

Cesarz powiązał później udzielenie zgody na zbycie Boguszowic ze sprzedażą innego majątku klasztornego. Nie znalazł się jednak od razu stosowny kupiec. I chociaż fiskus ponaglał, minęło jeszcze 35 lat, zanim Boguszowice otrzymały nowego pana.

Oddzielenie majątku w Boguszowicach od Rud nastąpiło w 1725 r. Pod datą 18 listopada tego roku opat Józef Strachwitz von Göppersdorf, przeor Aleksy,  zastępca przeora Wawrzyniec, zarządca Ste-

fan i Aleksy Dworski poświadczyli dokumentem, że hrabia Karol Gabriel von Wengierski, dziedziczny pan na Rybniku za zgodą cesarza kupił od zgromadzenia rudz­kiego majątek Boguszowice za 5000 florenów i zapłacił gotówką. Właściwa umowa kupna między przedstawicielem hrabiego Janem Kasprem Soderem a klasztorem została zawarta 11 maja tego roku.    

Węgierscy napotykali na bierny opór ze strony mieszczan i chłopów powodowany głównie złym traktowaniem  zatrzymanych i wprowadzeniem przez panów rybnickich obowiązku wykupu uczących się synów chłopskich.

W 1735 r. państwo rybnickie odziedziczył po Karolu Węgierskim jego syn hrabia Franciszek Karol Wengierski, który również nie zostawił u rybniczan dobrego wspomnienia z po­wodu stosowania wobec nich wielu gwałtowności. Za jego rządów w Rybniku uległa zmianie przynależność państwowa Śląska. Kiedy w 1741 r. Fryderyk Wielki wkroczył na Górny Śląsk, Wengierski uznał szybko jego zdobycze terytorialne, co miano mu za złe. Po śmierci Franciszka Karola w 1747 r. otrzymał państwo rybnickie jego syn hrabia Emanuel, którego władztwo było również uprzykrzone ciągłymi zatargami z mieszczanami rybnickimi i chłopami.

7.5 Śląsk częścią Prus 1740. Boguszowice własnością króla pruskiego 1788

W 1740 r. zmarł cesarz austriacki Karol VI, który nie pozostawił syna. Jeszcze w 1713 r. ogłosił on edykt zwany sankcją pragmatyczną, w którym ogłosił  niepodzielność posiadłości habsburskich i ich dziedziczenie także w liniach żeńskich. Mimo ratyfikacji edyktu przez przedstawicielstwa stanowe całej monarchii i mimo jego międzynarodowego uznania, śmierć cesarza spowodowała austriacką wojnę sukcesyjną 1740 – 48, w wyniku której król pruski Fryderyk II zajął część Górnego Śląska        z Rybnikiem. Następnie w wojnie siedmioletniej (1756 – 1763) obronił swoje zdobycze. Od  1740 r. Boguszowice należały do państwa prus­kiego, a po 1871 r. do Rzeszy Niemieckiej.

Hrabia Emanuel Wengierski zmarł w 1768 r. Po jego śmierci wprowadzony został zarząd kuratorski dla małoletnich dziedziców, sprawowany przez hrabiego Józefa Wengierskiego, pana na Pilchowicach. W 1780 r. państwo rybnickie, tym samym także Boguszowice, przejął dorosły już hrabia Antoni Wengierski. Na tym magnacie zakończyły się rządy Węgierskich w Rybniku. W 1788 r. sprzedał on państwo rybnickie królowi Fryderykowi Wilhelmowi II, który przeznaczył uzyskiwane w nim dochody na ustanowienie i utrzymanie w Rybniku domu inwalidów.            

7.6 Boguszowice częścią powiatu rybnickiego

Po wojnach napoleońskich w państwie pruskim przeprowadzono różne reformy mające unowocześnić jego organizację. W ramach tych reform dokonano zmiany granic administracyjnych. W 1815 r. powstała Rejencja Królewska w Opolu, a w roku 1818 utworzono samo­dzielny powiat rybnicki, do którego włączono miasto  Rybnik, 13 wsi z byłego państwa ryb­nickiego (w tym Boguszowice),  Żory     i 38 miejscowości z powiatu raciborskiego, rudzki obszar poklasztorny z 8 miejscowościami), Wodzisław i 33 miejscowości z powiatu pszczyń­skiego oraz 10 miejscowości z powiatu toszecko – gliwickiego.

Władzę w powiecie sprawowali starostowie (landraci). W XIX wieku byli nimi przedstawiciele miejscowego zniemczonego ziemiaństwa, co ukazuje poniższa tabela:

Niemieccy starostowie (landraci)  powiatu rybnickiego w latach 1918-1922

1818 -1832       hr. Fryderyk Wilhelm Wengierski

1832 -1834      Moritz von Stengel

1834 – 1860     baron Emil von Durant

1860 – 1874     baron Johann von Richthofen

1874 – 1900    Carl Gemander

1901 – 1903    Georg Plewig

1903 – 1918    Hans Lentz

1918 – 1920    dr Hans Lukaschek

1920 – 1921    Paul Strzoda (Strodhof)

1921 – 1922    dr Paulus van Husen

 Źródło: Stefan Guzy, Landräte des Kreises Rybnik in Oberschlesien,  w Z kart historii powiatu rybnickiego.Rybnik 2008, s. 144 – 145.

7.7  Reforma administracji w Prusach

W 1850 r. w Niemczech wprowadzono kolejne zmiany, które polegały na ujednoliceniu administracji państwowej na najniższym, lokalnym szczeblu. Jedno z praw politycznych, mianowicie czynne prawo wyborcze w ramach gminy było zależne od określonego cen­zusu ma­jątkowego. Władzę gminy stanowiła rada gminna i zarząd gminy będący jej organem wyko­nawczym. Na czele zarządu stał wójt gminny, który miał do pomocy ławników w ilości zależ­nej – podobnie jak liczba  członków rady gminnej – od liczby ludności danego związku gminnego. Władze te pochodziły z wyborów przeprowadzanych w trzech „klasach” w zależ­ności od wysokości podatku uiszczanego przez uprawnionych do głosowania. Wyboru doko­nywano na okres 6 lat, z tym, że co 2 lata jedna trzecia część władz była wymieniana. Rzeczą bardzo istotną było to, że zarządom gminnym powierzona została w ustawie również lo­kalna władza policyjna z całkowitym lub częściowym wyłączeniem władz państwowych   w tym względzie. Nadzór nad tak pomyślaną organizacją komunalną miały sprawować odpowiednie organy samorządowe powiatów i okręgów rejencyjnych.

Jednak na Śląsku postanowienia te nie zostały urzeczywistnione i administracja gmin wiejskich wraz z władzą policyjną pozostała w rękach wielkich właścicieli ziemskich.

Stan taki trwał do 1872 r., do nowej ordynacji powiatowej, która uchyliła  dotychczasową „patrymonialną” władzę administracyjno-policyjną i wprowadziła podział powiatów wiejskich na okręgi policyjne, nazywane okręgami urzędowymi (Amtsbezirk), które z kolei dzieliły się na gminy wiejskie i obszary dworskie. Gminy posiadały władzę w postaci naczelnika gminy i dwu ławników wybieranych przez zgromadzenie gminne na 6 lat, zatwierdza­nych przez landrata. Była to władza komunalna w ramach gminy, stanowiąca zarazem organ wykonawczy naczelnika okręgu urzędowego.  W ramach ob­szarów dworskich odpowiednie funkcje pozostały w ręku właściciela dworu.                   W okręgach urzędowych obejmujących tylko jedną gminę na­czelnik gminy był zarazem naczelnikiem okręgu urzędowego. W okręgach złożonych  z kilku gmin naczelnika okręgu urzędowego mia­nował na lat 6 prezydent prowincji.

Powiatowy samorząd terytorialny stanowiło zgromadzenie powiatowe (od 1872 r. sejmik powiatowy)  wybierane  przez gminy  jako  ciało  uchwałodawcze  oraz  wydział powiatowy                z landratem na czele jako organ wykonawczy. Land­rat z urzędu nadzorował działalność samorządu      i miał obo­wiązek zabronić czynności czy wykonywania uchwał przekraczających jego kompetencje.

Boguszowice należały do złożonego okręgu urzędowego. Obejmował on gminę Boguszowice, obszar dworski Boguszowice, gminę Gotartowice, obszar dworski Gotartowice oraz gminę Kłokocin. Jego naczelnikami (Amtsvorsteher) byli pod koniec XIX i na początku XX wieku zarządcy majątku    w Gotartowicach – Knoblowie. W 1900 r. zastępcą naczelnika okręgu urzędowego mianowano inż. Caspar’a z Gotartowic[9].

7.8 Samorząd wiejski gminy Boguszowice

Z chwilą przejścia Boguszowic na prawo niemieckie chłopi otrzymali pewien zakres praw oraz swobód. Należały do nich:

-      wolność osobista osadników,

-      prawo do dziedziczenia i posiadania gruntów i rozporządzania nimi przy zachowaniu zwierzchności pana gruntowego pod warunkiem wywiązania się z określonych kontraktem powinności,

-      autonomia sądowa w postaci sądu ławniczego pod przewodnictwem sołtysa[10].

Z biegiem lat uprawnienia chłopskie cofano, zwłaszcza te, które dotyczyły wolności osobis­tej          i dziedzicznego posiadania ziemi. Prawa sołtysów – nazywanych też wójtami -  ograniczano, często przymusowo wykupywano ich ziemię. Zmieniano również ich kompetencje. Mówi o tym zapis          w urbarzu rybnickim z 1614 r., w którym przy opisie powinności za­grodników jest wzmianka: „…Nad nimi jest wójt, który ich z listami wysyła i zawsze ma ich do dyspozycji…”.

W tym samym dokumencie czytamy jeszcze: „W państwie rybnickim są we wszystkich wsiach wolni wójtowie. Przede wszystkim wójtowie powinni troszczyć się o lasy, stawy rybne, pola, łąki, jak również odprawiać ludzi do pańszczyzny i być przy nich. Także szczególnie są zobowiązani jeździć do Polski po sól…”

 Z obu przytoczonych wzmianek wynika, iż na początku XVII w. rola wójta była służebna wobec pana. We wsiach rybnickich utrzymały się sądy sołeckie. Wójt przewodniczył sądowi. Do  pomocy miał ławników.

Z różnych dokumentów regulujących stosunki chłopskie dowiadujemy się o urzędowaniu wójtów[11] w Boguszowicach. Uczestniczyli oni przy zawieraniu umów kupna i sprzedaży, zwłaszcza jeśli chodzi o ziemię. Pilnowali też przestrzegania terminów sądowych. Zazwyczaj w ich obecności chłopi sporządzali testamenty. Wójtowie potwierdzali prawdziwość oświad­czeń chłopów dla potrzeb urzędowych. Bardzo często – chociaż nie wyłącznie – byli opiekunami nieletnich, osieroconych spadkobierców gospodarstw chłopskich .

Znane są też nazwiska niektórych wójtów boguszowickich. Pod koniec XVIII wieku i na początku wieku XIX jako wójt występował Walentyn (Walek) Kula. W dokumencie z 1794 r. członek zwierzchności gminnej, Józef Rojek załatwiał sprawy spadkowe po zmarłym młyna­rzu  Józefie Murze. Został on też opiekunem jego 15-letniego syna[12]. W 1802 r. wójt Bartek Kula uczestniczył przy przejmowaniu gospodarstwa przez Antoniego Olesia. Ten sam Bartek Kula był wymieniany w dokumencie z 1806 r. W 1813 r. Józef Rojek przekazywał gospodarstwo pańszczyźniane swojemu synowi Franciszkowi Rojkowi w obecności wójta Franciszka Olesia. Ten sam wójt uczestniczył w 1815 r. jako świadek przy zakupie gospodarstwa. Przy przekazywaniu gospodarstwa przez Antoniego Olesia Janowi Olesiowi w 1823 r. występował wójt Jan Kula, który podpisał się krzyżykami, a później pisał krótki tekst własnoręcznie[13]. W dokumencie kupna i sprzedaży z 21.2.1833 r., w którym jest mowa o sprzedaży gospodar­stwa rolnego przez Franciszka Kulę z Boguszowic Andrzejowi Buchalikowi  z Roja, występo­wał wójt Jan Kula z ławnikami: Franciszkiem Rojkiem i Janem  Garboczem[14]. Z dokumentu z 1835 r. dowiadujemy się o wójcie Franciszku Rojku.[15]

7.9 Władze gminne, ludzie i problemy

W pewnych, szczególnych okolicznościach mieszkańcy wsi wybierali kilku swoich przedstawicieli do reprezentowania ich w określonej sprawie, udzielając im odpowiednich pełno­mocnictw. I tak        w 1857 r. mieszkańcy Boguszowic upoważnili siedloków – Józefa Kulę i Wil­helma Garbocza do reprezentowania ich w sprawach budowy probostwa. W wyborze pełno­mocników uczestniczyli: Jan Buchalik, Antoni Garbocz, Wilhelm Garbocz, Józef Kula, Paweł Maczeyczyk, Józef Matuszczik, Jan Motyka, Jan Mroczek, Józef Nowroth, Jan Smolka, Józef Sobik, Florian Zimonczyk, Antoni Zniszczoł. Jako przedstawiciele gminy podpisali się: Wil­helm Garbocz – wójt, Jan Smołka i Antoni Garbocz – ławnicy[16].

Wilhelm Garbocz występował też jako wójt w latach 1859 i 1861 razem z ławnikami Franciszkiem Rojkiem i Antonim Garboczem. W 1869 r. wdowa po Ottonie Marklowskim wynajęła gospodarstwo wójtowi Franciszkowi Rojkowi. Ten sam Franciszek Rojek występował w 1876 r. jako naczelnik gminy.

Zgromadzenie gminne miało swój statut oparty nastatucie wzorcowym opracowanym dla całego powiatu w 1891 r.:

Źródło: APR, Landratsamt in Rybnik (1750)1817-1922.

W 1879 r. zaistniał w gminie spór o sposób uiszczania kosztów rozbudowy szkoły. Z pisma naczelnika gminy Franciszka Rojka dowiadujemy się, że zadecydować o sposobie uiszczenia kosztów rozbudowy mieli deputowani wybrani przez mieszkańców Boguszowic upoważnionych do wyborów. W tym celu naczelnik rozesłał do nich kurendę. Dnia 20 stycznia 1879 r. 40 boguszowiczan uprawnionych do wyborów wybrało 3 przedstawicieli gminy do załatwiania spraw związanych z rozbudową szkoły i organistówki. Zostali nimi zagrodnik Franciszek Konik, siedlok Józef Matuszczyk i półzagrodnik Franciszek Motyka.

Uprawnionych do głosowania było 88 mieszkańców, wśród których  było już tylko 6 pełnych siedloków. Nawet uwidoczniony jest półchałupnik. Również wśród chałupników istniało już rozwarstwienie[17]. Jeśli chodzi o znajo­mość pisma, to 47 złożyło swój podpis, 31 posłużyło się krzyżykami. Nie złożyło podpisu 10 zainteresowanych (wyłącznie komornicy i chałupnicy), gdyż byli w pracy. Można wyciągnąć z tego faktu taki wniosek, iż coraz więcej mieszkańców Boguszowic szukało zarobku poza rolnictwem.

Na dokumentach z 1880 roku jako naczelnicy gminy figurowali – Franciszek Rojek  i Franciszek Konik, który występował jako naczelnik jeszcze w 1882 r. W latach 1884 do 1888 naczel­nikiem był znów Franciszek Rojek. Urzędował on do 1902 r., kiedy to władzę w gminie przejął Adolf Buchalik.

Członkowie zarządu gminy (wójt, od 1872 r. naczelnik i ławnicy) nie pracowali bezinteresownie. Za swoją działalność otrzymywali określoną gratyfikację. Według oświadczenia Franciszka Rojka złożonego przed naczelnikiem gminy w 1909 r. każdorazowy wójt od nie­pamiętnych czasów uprawiał tzw. „wójtowską ziemię służbową” jako wyna­grodzenie za pracę na rzecz gminy. W gminie było prócz wójta czterech ławników. Każdy z nich otrzymywał dochód z 16 grządek (ok. 1 morgi lub 25 a). Pozostała część „ziemi wój­towskiej” była używana przez każdorazowego wójta. W 1886 r. było         w gminie 29 mórg takiej ziemi, co stanowiło 7,5 ha. Po 1872 r. zamieniono to wynagrodzenie służbowe na wynagro­dzenie pieniężne. Od tego czasu urzędowało tylko dwóch ławników. Naczelnik otrzymywał 60 marek, każdy ławnik po    12 marek, a nadwyżka  z wydzierżawionej ziemi wpływała do kasy gminnej[18]. 

W 1905 r. do naczelnika gminy Adolfa Buchalika wpłynęło pismo z landratury rybnickiej informujące o tym, że upływa kadencja ławnika Karola Pierchały. W związku z tym naczelnik zarządził wybór nowego ławnika. O swojej decyzji zawiadomił aktualnych ławników, którymi byli – Karol Pierchała, Józef Rojek i Ernest Kula (ławnik pomocniczy).

Zaprosił także członków zgromadzenia gminnego. Oto ich nazwiska: Wincenty Buchalik, Franciszek Kaczmarczyk, Franciszek Konsek, Konstanty Kula, Emil Motyka, Konstanty Motyka, Wincenty Mura, Konstanty Rojek, Wilhelm Rojek, Teodor Siemianowski, Antoni Wieczorek i Jan Zimończyk.

Kandydowało dwóch pretendentów: Konstanty Kula i Konstanty Motyka. Obaj  otrzymali równą ilość głosów. W takiej sytuacji przeprowadzono losowanie, w wyniku którego ławnikiem został Konstanty Motyka.

Czasem między przedstawicielami miejscowej władzy dochodziło do różnych osobistych rozgrywek.  Kolejne wybory zastępcy ławnika przeprowadzono w 1908 r. Zgromadzenie gminne wybrało na tę funkcję Konstantego Kulę. Wybór podlegał zatwierdzeniu przez landrata. Naczelnik gminy wystawił kandydatowi następującą opinię: „Konstanty Kula, robotnik fabryczny i chałupnik, 36 lat, wybrany na zastępcę ławnika, dochody: 2,4 marek, płaci na rzecz gminy 15,02 marek, umie czytać, pisać i mówić po niemiecku, ma warunki własnościowe dobre, prowadzenie moralne nie szczególne”[19]. Do tej opinii naczelnik okręgu urzędo­wego, Knobl dopisał: „Pan Kulla nie jest podpisanemu  osobiście znany. Ponieważ naczelnik gminy wystawił mu złe świadectwo, więc jestem za tym, by nie został zatwierdzony na ławnika. – 03.11.1908 – Knobl”. W takiej sytuacji landrat nie zatwierdził wyboru. Konstanty Kula odwołał się od tej de­cy­zji. W piśmie do landrata powołał się na swą nienaganną opinię w czasie pełnienia służby wojskowej. Przedłożył odpowiedni dokument. Landrat jednak swojej decyzji nie zmienił. W 1909 r. zastępcą ławnika został wybrany i zatwierdzony chałupnik Ernest Kula. W międzyczasie jednak  opinie się zmieniły i w 1911 r. Konstanty Kula został zaprzysiężony na zastępcę ławnika.

Jeszcze większe zamieszanie zaistniało przy wyborze naczelnika gminy w 1909 r. Adolf Buchalik pełnił funkcję naczelnika od 1902 r. Minęło więc sześć lat jego kadencji i zaistniała konieczność wyboru nowego naczelnika. Wybory odbyły się 17 maja 1909 r. Kandydowali Adolf Buchalik, Konstanty Rojek i Wilhelm Rojek. Ostatecznie wybory wygrał Wilhelm Rojek. Przy tej okazji dotychczasowy naczelnik gminy Adolf Buchalik i naczelnik okręgu urzędowego Knobl sporządzili poniżej cytowaną charakterystykę: „urzędnik hutniczy, 35 lat, do­chody – 6 talarów, świadczenie na rzecz gminy – 55 gr. 20 f, od 1.4. wybrany na członka Za­rządu Szkolnego, od 4 lat członek zgromadzenia gminnego, zna język niemiecki, nie karany, w ubiegłym roku wybudował dom mieszkalny, zatrudniony na Paruszowcu jako pisarz, tak że w dni powszednie jest na miejscu nieobecny. Do pełnienia urzędu jeszcze nie dojrzały. Kiedy przez landraturę zostały ustalone pobory pisarza gminnego w wysokości 200 marek, wyraził się: „Jak mógł tak zarządzić landrat, nie pytając się nas”. Jego starszy brat Konstanty Rojek jest pierwszym ławnikiem”. W ślad za tą opinią poszło do landrata poufne pismo żandarma Macha, w którym donosił: „17 maja br. został wybrany na stanowisko naczelnika gminy   w Boguszowicach właściciel domu Wilhelm Rojek. Jak powiedział mi w zaufaniu miejscowy proboszcz, Rojek zaciągnął na budowę domu pożyczkę w wysokości 9.000 marek w polskim banku w Rybniku, naniesioną na jego parcelę z domem”.

Również naczelnik okręgu urzędowego, Knobl pisał do landrata, by nie zatwierdził wyboru. Podał przy tym następujące przyczyny: Został za uszkodzenie ciała skazany na 20 marek grzywny i przez     5 dni był zatrzymany. Jego brat Konstanty jest pierwszym ławnikiem w Boguszowicach. Jest zatrudniony jako pisarz biurowy w Hucie Silesia w Paruszowcu i jako na­czelnik nie byłby w stanie wypełniać swej funkcji we właściwym wymiarze czasowym. Wed­ług moich obserwacji jest znany jako „rozdrapywacz”.

Mając przed sobą takie opinie landrat wyboru nie zatwierdził. Nie pomogły ani wyjaśnienia Rojka, że nie jest działaczem polskim, ani powoływanie się na wiele pozytywnych opinii  o nim. 

W maju 1909 r. odbyły się kolejne wybory naczelnika gminy, którym został Konstanty Rojek. Wybrało go zgromadzenie gminne, w skład którego wchodzili: (p.o.) naczelnika gminy – Konstanty Rojek, ławnik i posiadacz domu – Konstanty Motyka, chałupnik – Konstanty Kula, chałupnik –  Wiktor Sobik, półsiedlok – Wincenty Korduła, właściciel cegielni – Ludwik Grzendek, kowal – Teodor Siemianowski, chałupnik – Wincenty Mura, chałupnik – Franciszek Konsek, urzędnik hutniczy – Wilhelm Rojek, chałupnik – Emil Motyka, karczmarz – Antoni Wieczorek, emeryt – Franciszek Kaczmarczyk, chałupnik – Jan Sobik.  I w tym wypadku zaistniały korowody wokół zatwierdzenia wyboru. Naczelnik okręgu urzędowego, Knobl sporządził dla landrata charakterystykę wybranego: lat -  42, dochód – 36 talarów, świadczy na rzecz gminy – 263 gr. 53 f, pełnił funkcje: przewodniczący Związku Szkolnego    w latach 1897 – 1907, przewodniczący związku wojskowego (Armeeverband) 1900, ławnik od 1905 r. Jest właścicielem posiadłości rolnej o powierzchni powyżej 100 mórg, prócz  tego prowadzi zyskowny interes – karczmę, żyje w dobrych warunkach materialnych, pod względem moralnym prowadzi się zawsze dobrze. K. Rojek jest odpowiedni na to stanowisko, nie ma drugiej odpowiedniej osoby.

Landrat jednak odmówił zatwierdzenia tego wyboru. Zaistniała w tym wypadku prawdopodobnie obawa przed zbyt silnymi wpływami Konstantego Rojka w gminie. Zresztą nie za­twierdzony występował w 1911 r.  znów jako ławnik.

By zakończyć istniejące w gminie bezkrólewie, landrat rybnicki mianował Adolfa Buchalika komisarycznym naczelnikiem gminy. Po tych wszystkich roszadach personalnych pozo­stał on na stanowisku naczelnika gminy do końca I wojny światowej. W 1911 r. ławnikiem został Konstanty Motyka.

7.10 Kompetencje i obowiązki władz gminy

a. Regulacje dotyczące życia zbiorowego

Władza gminna działała w ramach przepisów państwowych często „wzbogacanych” przez administrację niższego szczebla. W „Rybniker Kreisblatt” ukazało się dnia 30.03.1899 r. zawiadomienie       o zakazach wydanych przez nadprezydenta prowincji wrocławskiej. Regulowały one zachowanie ludności w czasie świąt:

  Źródło: „Rybniker Kreisblatt, sygn. 149, nr 13 z 30.03.1899.

Zakaz rozciągał się także na rozrywki publiczne i prywatne, które mogłyby zakłócić święcenie niedziel i świąt. Landrat rybnicki nie chciał być gorszy. Wydał w  1890 r. rozporządzenie dotyczące

odpustów, w którym ograniczył han­del obwoźny do artykułów żywnościowych i pamiątek. Zabronił także urządzania w czasie odpustu zabaw tanecznych. Władze policyjne nie liczyły się z ochroną  danych osobowych mieszkańców. W „Rybniker Kreisblatt” często pojawiały się nazwiska ludzi czy to z powodu pijań­stwa, czy też z powodu popełnienia przes­tępstwa. Oto kilka przykładów:

-      „Półzagrodniczka Franciszka Motyka z d. Gembalczyk  została uznana za pijaczkę.                        W związku z tym nie wolno jej tolerować w lokalach ani nie wolno podawać trunków  nawet bezpłatnie pod karą do 60 marek”.

-      „Syn chałupnika, Konstanty Motyka z Boguszowic zostaje niniejszym uznany za pijaka”. Tak samo został nazwany parobek Ignacy Puck z Boguszowic.

Ogłoszenia takie umieszczał naczelnik okręgu urzędowego z Gotartowic. Ukazywały się także listy gończe, m.in. tej treści: „List gończy. W stosunku do  czeladnika masarskiego Franciszka Zachra ur.    w Boguszowicach, ostatnio zamieszkałego w Berlinie, który się ukrywa, jest zarządzony areszt śledczy z powodu naruszenia spokoju domowego, uszkodzenia ciała, uszkodzenia rzeczy i obelgi. Zaleca się jego aresztowanie i dostawienie do najbliższego więzienia sądowego i natychmiastowe poinformowanie”[20].       Królewski Sąd Okręgowy

b. Podatki

W państwie niemieckim, tak jak w każdym innym państwie, nakładano na mieszkańców podatki. Dla bliższego określenia wysokości podatków  powoływano komisje szacunkowe. W 1894 r.  na terenie Boguszowic i okolicznych miejscowości przewodniczącym komisji był Maksymilian Knobl, naczelnik okręgu urzędowego i administrator majątku w Gotartowicach, zastępcą Gustaw Jorde, właściciel majątku w Boguszowicach a w 1900 r. Maksymilian Knobl i Albert Benecke  z Folwarków.

Ustalano dla każdej wsi terminy poboru podatku. W gminie urzędował poborca podatków zatwierdzony przez landrata. W 1900 r. poborcą podatków w Boguszowicach mianowano Wincentego Kordułę. Zdarzało się, że mieszkańcy nie zapłacili podatku w terminie. Wtedy rozpoczynał swoje działanie komornik (egzekutor) gminny. W 1903 r.  komornikem gminnym  w Boguszowicach mianowany został przez landrata chałupnik Wincenty Buchalik[21].

Podatnicy byli podzieleni na trzy klasy podatkowe. Od przynależności do określonej klasy podatkowej uzależniano prawa wyborcze obywateli. Kandydaci do władz miejscowych również byli kwalifikowani według wysokości płaconego podatku.

c. Troska o stan higieniczno-sanitarny wsi i o zdrowie mieszkańców

Władze pruskie przywiązywały wagę do higienicznych warunków życia mieszkańców, szczególnie dzieci. W 1890 r. zostało przeprowadzone w szkole przez tajnego radcę rządowego dr. Noaka i tajnego radcę medycyny  Foerstera badanie wzroku dzieci. W 1894 r. wystą­pił problem stanu higienicznego obejścia szkoły. Rejencja królewska w Opolu zaleciła, co następuje: „Ponieważ ze względu na ciasnotę nie można przenieść na inne miejsce gnojowni, należy ją przebudować i wyłożyć  warstwą cementu o grubości 10 cm[22].

W maju 1902 r. została przeprowadzona przez lekarza powiatowego inspekcja sanitarna, która stwierdziła, że miejscowość leży wysoko na wolnej przestrzeni; jest dosyć rozproszona, dlatego zdrowa. Nie ma chorób zakaźnych.

Jeśli chodzi o zaopatrzenie w wodę, to w górnej części wsi znajdowało się 9 studni z pompami, pozostała ludność korzystała z otwartych źródeł wody. Publicznych ujęć wody brako­wało.  Lekarz zalecił wybrukowanie drogi w dwóch miejscach przepływu wody przez   drogę wiejską.

Zlustrowano też jedyną prywatną rzeźnię i piekarnię, jakie znajdowały się we wsi. W pie­karni zalecono utrzymywanie w czystszym stanie chust służących do przykrycia dzież. Mając na uwadze troskę o chorych i ułomnych, stwierdzono, iż jest w tym względzie prowadzona zwyczajowa opieka nad miejscowymi biednymi.

Miejsce pochówku znajdowało się przy kościele. Kostnicy nie było. Nie zauważono szkodliwego wpływu miejsca pochówku na stan zdrowotny miejscowości.

W styczniu 1903 r. naczelnik okręgu urzędowego zainteresował się wykonaniem zaleceń wydanych przez lekarza powiatowego (Chodziło o wyłożenie kamieniami odpływów wody i o większą higienę w piekarni). Zaleceń tych do tego czasu nie wykonano. Naczelnik Buchalik odpisał, że kiedy tylko pogoda pozwoli, zostaną wykonane dwa podziemne odprowadzenia wody, a przykrycia dzież według naczelnika, który je sprawdził,  były czyste[23]. Inne formy troski o zdrowie mieszkańców to organizowanie szczepień przeciwko ospie.

Pilnowano tego, by małe i 12 letnie dzieci mające być szczepione były umyte i odpowiednio ubrane, a pomieszczenie, w którym przeprowadzano szczepienia, jasne i czyste[24].

Mieszkańcy Boguszowic dokonywali uboju domowego. By zapobiec chorobom, władze wprowadziły obowiązek badania mięsa. W dzienniku urzędowym ogłaszano nazwiska zatwierdzonych badaczy mięsa. Mamy informację, że w 1903 r. w okręgu urzędowym Gotarto­wice badaczem mięsa był Konstanty Motyka[25],  który tę funkcję pełnił przez wiele lat. Hodowców zwierząt gospodarskich zobowiązywano do uiszczania opłaty weterynaryjnej na zwalczanie chorób zwierzęcych. W 1902 r. opłata wynosiła: Boguszowice (obszar dworski} konie:  0,52 fen.,    bydło: 0,77 fen.               

                     Boguszowice (gmina)                 konie: 4,99 fen,      bydło  19,46 fen.

Walczono także z wścieklizną zwierząt, nakazując w okresie panowania tej choroby wiązanie psów i nie wypuszczanie ich z obejścia[26].

d. Opieka nad biednymi

Na gminę był nałożony obowiązek troski o biednych mieszkańców. Na ten cel przeznaczano w preliminarzu określone środki. Powołano Radę Opiekuńczą (Sierocą). W 1899 r.  w  Boguszowicach przewodniczącym rady był proboszcz ks. Pendziałek, zastępcami Emanuel Pawlas, naczelnik gminy        z Kłokocina i Jan Sobik z Rownia. W Gotartowicach przewodniczą­cym rady był również ks. Pendziałek, zastępcą właściciel fabryki Caspar[27].

W 1879 r. na skutek złych warunków pogodowych miał miejsce nieurodzaj w rolnictwie. W powiecie rybnickim jego skutkiem był głód, którego – według „Katolika” – doświadczyło 30.000 ludzi. Gazeta pisała o głodzie w Pilchowicach, Rydułtowach, Pszowie, Mikołowie, Żorach, Kobyli i innych miejscowościach. By przeciwdziałać nędzy, zakładano Komitety Pomocy. Dużą rolę w walce z głodem odegrali księża. Komitetem obejmującym m.in. powiat rybnicki kierował ks. Filipi z Łąki, pow. pszczyński. Po wsiach i miastach urządzano przenośne lazarety. W Rybniku aktywne było „Śląskie Stowarzyszenie Maltańskie”. Przesyłano do gmin pieniądze i żywność. Gmina Boguszowice otrzymała 100 marek, 4 cetnary grochu i 60 cetnarów ziemniaków, które przesłano do dyspozycji proboszcza ks. Borutzkyego[28].

Do walki z głodem włączyły się także władze. Naczelnik okręgu urzędowego -  Knobl z Gotartowic otrzymał od uczynnych osób żywność i ubiory do podziału między biednych ludzi mieszkających w Boguszowicach, Gotartowicach i Kłokocinie, które to miejscowości należały do jego okręgu. Od      12 stycznia 1880 r. przygotowywano w szkole boguszowickiej  przez 5 miesięcy treściwe zupy dla 120 biednych dzieci[29].

Na tle walki z głodem rozgorzała walka polityczna. Władze obawiały  się bowiem wzrostu wpływów księży katolickich i ruchu polskiego. Kiedy w Żorach odbyła się pod przewodnictwem ks. Filipiego z Łąki konferencja w sprawie zwalczania  głodu, burmistrz Żor nało­żył 10 tal. kary na restauratora Rosoła, w którego lokalu odbyła się rzeczona konferencja. W niemieckich pismach sugerowano, że datki, które Polacy posyłali na Górny Śląsk, „to są tylko wędki, aby pozyskać lud górnośląski dla polskiej ojczyzny[30].

e. Ochrona przeciwpożarowa

Do obowiązków gminy należało stworzenie warunków do walki z częstymi pożarami. Niebezpieczeństwo wybuchu pożaru było duże, gdyż większość domów chłopskich pokryta była strzechami. Do oświetlenia używano otwartych źródeł światła.

Władze wydawały zarządzenia grożące surowymi sankcjami za naruszanie przepisów przeciwpożarowych. I tak w piśmie prezydenta Rejencji w Opolu z 29.11.1916 r. czytamy:  „Więzieniem do jednego roku będzie uka­rany, kto wejdzie do stodoły, stajni, na strych lub do innych pomieszczeń służących do przechowy­wania  zapasów z niezabezpieczonym ogniem lub światłem albo z zapalonymi cygarami, papierosami lub fajką, czy też zbliży się z niezabezpieczonym ogniem lub światłem albo       z zapalonymi cygarami, papierosami lub fajką do takich pomieszczeń, stogów słomy lub innych składowanych na wolnym powietrzu płodów rolnych lub owoców. O ile zaistnieją okoliczności łagodzące, może być wymie­rzona kara aresztu lub grzywna w wysokości do 1.500 marek”[31].

Pożary jednak wybuchały. Dnia 12 sierpnia 1899 r. ukazało się w „Rybniker Kreisblatt” następujące podziękowanie: „Wszystkim, którzy udzielili pomocy przy gaszeniu pożaru, jaki wybuchł pierwszego dnia miesiąca, składam w imieniu tutejszej gminy najszczersze podziękowanie”! Boguszowice,      10 sierpnia 1899, naczelnik gminy Rojek[32].

W Boguszowicach istniała od 1903 r. organizacja, której zadaniem była walka z pożarami. Nazywano ją „Związkiem Sikawkowym”[33]. Opierała się na statucie wzorcowym „Związku Sikawkowego” z Rud[34]. W skład zarządu wchodzili:

-      naczelnik obszaru dworskiego z Boguszowic z 2 głosami,

-      naczelnik gminy Boguszowice i 2 członków zgromadzenia gminnego, każdy z 1 głosem.

Przy wyborze przewodniczącego Związku, przy równej ilości głosów decydował głos naczelnika gminy. Miarą, według której dzielono koszty Związku Sikawkowego na poszczególne obwody, były podatki – gruntowy i od budynków.

Kiedy wybuchł pożar, mieszkańcy wsi byli zobowiązani do stawienia się na miejscu pożaru  z wiadrami, bosakami, drabinami i innym sprzętem ratowniczym i do gaszenia ognia. Tak zorganizowana obrona była  mało skuteczna ze względu na brak jednolitego kierownict­wa w czasie akcji a także         z powodu niedostatecznych umiejętności gaszących.

A pożary zdarzały się. W czerwcu 1908 r. „Katolik” donosił: „W Boguszowicach zgorzał dom posiedziciela Wincentego Gembalczyka przed kilku dniami. W niebezpieczeństwie były sąsiednie budynki, lecz je zdołano uratować”. Z grudnia tego samego roku pochodzi notatka: „Wybuch gazoliny         w aparacie do oświetlania zdarzył się  w oberży p. Rojka. Sufit w piwnicy i podłoga na parterze zostały znacznie uszkodzone, jak również powstała szkoda i stąd, że wiele butelek pełnych zostało zdruzgotanych. Dwoje dzieci p. Rojka zostało pokaleczonych znacz­nie. Szkody posiedziciela są tym dotkliwsze, że nie był on jeszcze zabezpieczony, budynek bowiem był świeżo zbudowany”[35].

Do groźnego pożaru doszło w Boguszowicach również 14 listopada 1911 r. To wydarzenie stało się impulsem do założenia we wsi Ochotniczej Straży Pożarnej.

Większe pożary wybuchały w 1912 r. Pisał o nich „Katolik”, krytykując równocześnie ćwiczenia straży pożarnej organizowane w niedzielę:

„Boguszowice w Rybnickiem. W zeszłym ty­godniu były dwa pożary, które dużo szkody zrobiły.    W środę, 23 października stanęła w płomieniu stodoła właściciela Augusta Dziewiora, która się spaliła do szczętu. Drugiego zaś dnia stodoła właści­ciela Konstantyna Rojka około godz. 8 rano stanęła        w płomieniach. Była 37 metrów długa, a około niej są inne budynki. I ta stodoła zgorzała doszczętnie. Była wielka obawa, że    i pobliskie budynki się zapalą.

Zapytuję się teraz, czy jest kto zobowiązany w niedziele iść ku sikawce pożarnej na ćwiczenia? Bo tutaj się tak zdarzyło, że w niedzielę 20 października o godzinie 6½ zrobili alarm, że się mają wszyscy oby­watele stawić ku sikawce! Albo ci, którzy cały tydzień w polu od rana do wieczora pracowali          i niedzielniejszemu się odpoczynkowi radują, także mają iść do sikawki! Niejeden cały tydzień w kościele nie był na Mszy i chce iść w niedzielę rano do kościoła, a tu go przymuszają do sikawki. (Jeżeli to lu­dziom czas zabierało, że nie mogli iść do kościoła spełnić obowiązków, to można poprosić miejsco­wego ks. proboszcza, aby przeciw temu ze zażaleniem do władzy wystąpił. – Red.”[36]

Dotychczasowy system ochrony przeciwpożarowej nie zdał egzaminu. Nie było powszechnego zrozumienia u ludzi. Świadczy o tym chociażby treść cytowanej powyżej kores­pondencji, przesłanej do „Katolika”.  

Uważano, że lepiej zda egzamin „Ochotnicza Straż Pożarna”. Zebranie założycielskie odbyło się 19 listopada 1911 roku w karczmie Konstantego Rojka. Inicjatorami powołania „Straży...” byli: Wilhelm, Konstanty, Fryderyk i Emil Rojkowie, Ludwik Matuszczyk oraz Franciszek i Emil Murowie. Strażnicę urządzono w szopie mieszczącej areszt gminny[37]. Założy­ciele włas­nym sumptem zakupili sikawkę konną, dwa bosaki i wykonali tłumnicę wraz z drabinami. Początkowo działalność nowej organizacji miała ograniczony, na pół prywatny charakter. Z biegiem czasu ludzie przekonywali się coraz bardziej tej nowej formy walki z ogniem. Rów­nież władze gminne zaczęły doceniać organizację, uchwalając dla niej odpowiednie kwoty w budżecie gminnym.