Zmarły niedawno Charles Manson, duch sprawczy zabójstwa ciężarnej Sharon Tate, żony Romana Polańskiego, i czwórki jej gości w kalifornijskiej willi, dokonanego w sierpniu 1969 r., mógł się uważać za człowieka spełnionego. Stał się ikoną popkultury – co prawda nie jako artysta, ale jako symbol najmroczniejszych zakamarków świata wyściełanego muzyką opowiadającą o pokoju i miłości.
Charles Manson, syn prostytutki i (prawdopodobnie) pułkownika amerykańskiej armii. Rzezimieszek i złodziejaszek, alfons, niezbyt zdolny muzyk, choć utalentowany manipulator, rasistowski guru szalonej społeczności zwanej Rodziną. Manson to socjopata, dla którego idealizm, perwersje, nieumiarkowanie i infantylizm hippisowskiej kontrkultury stały się idealną pożywką do panowania nad mężczyznami i kobietami. Był jak drapieżca, który polował w ogrodach ziemskich rozkoszy. Nie od rzeczy będzie zacytować fragment przejmującego eseju „Piąty anioł” pióra Jana Józefa Szczepańskiego poświęconego Mansonowi: „nie miał żadnego wykształcenia. Prawdopodobnie uważał je za rzecz nieistotną – na równi z wszelkimi regułami społecznego współżycia, z całym dziedzictwem cywilizacji i kultury. Liczył na iluminację. Na bezpośredni udział w zasadzie bytu – ponad poziomem logicznego myślenia, poza kategoriami dobra i zła. Był mistykiem. Ale teologia chrześcijańska widzi źródła takiego mistycyzmu w lucyferycznej pysze. […] Kalifornia lat sześćdziesiątych była w znacznej mierze krajem podbitym. Społeczeństwo tradycyjne spoglądało na młodych dysydentów nie tylko z niepokojem, lecz i z zazdrością. Ukradkiem podziwiało nowy styl życia, snobowało na jego mody, ulegało jego obyczajom”.
Dojrzewanie zła
Historia zabójstwa Sharon Tate i jej gości w willi na wzgórzach Beverly Hills jest dziś dobrze znana. Stanowi niejako kwintesencję mrocznego mitu socjopaty. A jak drobny przestępca stał się przywódcą małej sekty, w której kobiety stawały się prostytutkami i własnymi ciałami zyskiwały guru nowych zwolenników, a nagrodą za „zło” i „dobro” były narkotyki i aprobata „Jezusa Chrystusa” (tak traktowano go we wspólnocie)? Na kartach książki „Manson. Ku zbrodni” Jeff Guinn opisuje, jak nieźle już obeznany z więziennym światem przestępca, tuż po odsiadce, przyglądał się hippisom z Haight-Ashbury (enklawy wolnej miłości i masowego spożycia dragów) w San Francisco. Uważnie przyglądał się drobnym hippisowskim społecznościom, które głosiły wolną miłość, ale z reguły kobiety były tam od seksu, zdobywania żywności, gotowania, posługiwania.
Zło raczkowało: „początkowo uliczna filozofia Charlesa Mansona stanowiła zlepek tekstów piosenek Beatlesów, fragmentów Biblii, nauk scjentologicznych” i technik marketingowych jednego z pierwszych nauczycieli coachingu Dale’a Carnegiego. Kudłaty, dość szpetny, hipnotyczny, zawodzący przy akompaniamencie gitary były więzień zaczął gromadzić wokół siebie wianuszek dziewcząt kwiatów, wierzących w bezgraniczne oddanie i ekstazę. Z nimi postępował zwyczajem alfonsa – podporządkowując je sobie. Z mężczyznami grał ostrożniej, bacznie pilnując swojej pozycji samca alfa w hippisowskim stadzie.
Ciemna strona show-biznesu
„Mistyczni alfonsi” byli potrzebni w Kalifornii w tamtym czasie. Potrzebowali ich członkowie coraz popularniejszych rock’n’rollowych kapel, reprezentanci wytwórni płytowych, wpływowi dziennikarze i cały ten żywioł żyjący z rosnącej sprzedaży dóbr popkulturowych. Ludzie pokroju Mansona tworzyli swoje małe wspólnoty, pełne przyćpanych owieczek, które oferowały siebie i brak zobowiązań. To miał być świat łatwo dostępnych rozrywek – bez przestępców stojących za zorganizowaną prostytucją i sprzedażą narkotyków. Manson bodaj najboleśniej uświadomił bogom tego olimpu, że od wolnego seksu do przelewu krwi też może być tylko krok. A przecież zaczynał jak „boży głupiec”. Raz jeszcze Jan Józef Szczepański: „Rola Chrystusa-Fauna nadawała się doskonale do eksploatacji w tym środowisku. Nie brakło tu polujących na niezwykłe zjawiska impresariów, łaknących erotycznej i metafizycznej pociechy gwiazd ekranu, bogatych snobów i zuchwałych aferzystów, gotowych zainteresować się prorokiem i jego ładnymi dziewczętami. Rodzina zapraszana była na ekskluzywne parties, obozowała po ogrodach wytwornych rezydencji, nawiązywała wpływowe znajomości”.
Raj na ziemi? Dokumenty medyczne z epoki opisują, z jakimi problemami hippisi zgłaszali się do darmowej lecznicy, z której korzystała także Janis Joplin: zapalenia płuc, zapalenia wątroby, choroby weneryczne, infekcje skórne, stany zapalne zębów, wygłodzenie, czerwonka, komplikacje po aborcji. W każdym razie: Manson w stosunkowo niedługim czasie zdołał zapewnić sobie niezłą rozpoznawalność w artystowskim światku. A równocześnie postanowił – dosłownie i w przenośni – zbiec na pustynię. I właśnie tam, w Dolinie Śmierci nieopodal Los Angeles, w 1969 r. dojrzał pomysł: świat czeka na armagedon – czarnoskórzy wybiją białych, a na gruzach świata zapanuje wspólnota Mansona. Ale trzeba sprowokować wydarzenia – poprzez rozlew krwi. Na brudnym skraju tęczy urodziła się zbrodnia.
Kulturowe sprzeczności kapitalizmu
Warto rzucić na tę historię jeszcze jedno światło. Przynajmniej przez kilka dekad menedżerowie i twórcy wielkiego show-biznesu budowali jak najbardziej pozytywny obraz hippisowskiej popkultury. Nie było to bezinteresowne – świetnie na tym zarabiali. W Polsce nigdy nie przeczytano z należytą uwagą „Kulturowych sprzeczności kapitalizmu” Daniela Bella, książki, która ukazała się pod koniec lat 70. XX w. Jej autor jako jeden z pierwszych zauważył, że ideały i ideologia hippisowskiej bohemy artystycznej, za sprawą dobrze sprzedających się dzieł kultury masowej, rozsadzają wewnętrznie zachodnie kapitalistyczne społeczeństwa. Kult egotyzmu, fascynacja „byciem sobą”, czyli podążaniem za popędami, apoteoza subiektywizmu i szyderstwo z obiektywnych norm społecznych – to wszystko zdaniem Bella przyniosły Zachodowi lata 60. XX w.
Idealny konsument to zapatrzony w siebie narcyz, niezdolny do sprzeciwienia się własnym popędom w imię kultury „bycia sobą”, który chce gromadzić dobra materialne i miłe wrażenia, w związku z czym z coraz większym trudem przychodzi mu pielęgnowanie staroświeckich cech osobistych i społecznych, które zapewniają choćby godziwe i konsekwentne funkcjonowanie w rodzinie i społecznościach ludzkich – zdaniem Bella „kapitalizm konsumpcji” niszczył „kapitalizm pracy”. Nie trzeba odnosić się do tych tez bezkrytycznie, ale w Polsce były one programowo wyszydzane szczególnie w początkach transformacji – bardzo często przez tę lewicę, która czytała „Nie” Jerzego Urbana i uważała libertynizm za świetne narzędzie do rozmontowania konserwatywnej obyczajowości. Tymczasem historia ruchu hippisowskiego w Stanach Zjednoczonych ma także swoje bardzo mroczne strony.
Dziś patrzy się na Mansona o wiele krytyczniej. Dobrze to pokazuje choćby serial „Era Wodnika” (2015–2016) z Davidem Duchovnym. Nikt tam nie doszukuje się szalonego mędrca – oglądamy raczej studium dojrzewania psychopaty. Pewne napomknięcia do socjopatycznego guru znajdziemy także w najnowszym głośnym serialu Netflixa – „Mindhunter”. Śmierć Mansona jest jeszcze jedną puentą dla ery hippisów – zatrzaśnięciem ciężkiego wieka trumny ze szczątkami pewnego złudzenia.
Tekst pierwotnie ukazał się w "Gazecie Polskiej Codziennie"
