Nie wystarczy być mocarstwem, aby być imperatorem. Np. USA nie są imperium. Imperium to coś takiego jak Rosja.
Istnieje potoczne, przenośne znaczenie słowa "imperium", np. we frazie "imperium finansowe". Homo sovieticus używa go nieświadomie także w odniesieniu do państw z przyzwyczajenia wdrukowanego przez rosyjską propagandę. Jednak, kiedy mówimy o państwie, to należy używać pojęcia imperium w znaczeniu właściwym, odnoszącym się do typu państwowości. Typ państwowości imperialnej przede wszystkim charakteryzuje się podbojami.
Przykłady imperiów w historii: Scytia, Persja, Macedonia, Rzym, Bizancjum, Mongolia, Turcja, Litwa, Holandia, Anglia, Francja, Serbia (zwana w czasach imperium Jugosławią). Dzisiaj już tylko Rosja i w mniejszym stopniu Indonezja zasługują na tę nazwę... chyba, że coś przeoczyłem.
Już w czasach starożytnych było jasne, czym różni się imperium od zwyczajnej kolonizacji. Grecja nigdy nie była postrzegana jako imperium, gdyż Grecy kolonizowali inne kraje, ale ich nie podbijali. Używając pomieszania pojęć można napisać: greckie "imperium" nie było imperium. Najstarsza tego typu kultura to "imperium" polinezyjskie, rozciągające się od Madagaskaru do wysp Pacyfiku. Pierwsze prawdziwe imperia tworzyły się w Mezopotamii. Były ona malutkie w porównaniu z późniejszymi (oprócz Serbii), ale były to już imperia.
Istnieją też przykłady niedoszłych imperiów. Podboje arabskie stworzyły Kalifat. Podboje germańskie stworzyły Święte Cesarstwo Rzymskie. Jednak okazało się, że ludy te były zbyt dzikie, aby utrzymać jednolitą państwowość. Z podobnego powodu niektórzy nie zgadzają się, aby kraje podbite przez Aleksandra nazwać imperium - może wolno tylko potocznie mówić o "imperium" hellenistycznym. Takich kontrowersji nie ma w przypadku Wikingów - dla każdego jest jasne, że Sycylia nie była częścią duńskiego "imperium".
Oczywiście historia i polityka, to nie matematyka - zawsze istnieją niejasności i kontrowersje, np.: czy Hiszpania i Portugalia miały państwowość typu imperialnego? Czy Hiszpanie podbili Niderlandy? Przecież ani Maria Burgundzka nie Maksymilian Habsburg nie byli Hiszpanami. Historia Niderlandów to coś jakby historia intryg dynastycznych, a nie historia podbojów hiszpańskich. Czy Kolumb podbijał Amerykę? Porównajmy to z początkami tworzenia imperium przez Holendrów. Z początku to też była tylko kolonizacja: Nowe Niderlandy (Nowy Jork, Albany), Nowa Holandia (na terenach późniejszej Brazylii), Nowa Zelandia, Australia też z początku miała nazwę Nowa Holandia. Jednak, mimo że Holendrzy zbudowali największe imperium w historii, nie pozostawili po sobie licznych populacji kolonistów (poza Burami), jak Hiszpanie. Czy można mówić o imperium, gdy koloniści stają się rdzennymi mieszkańcami skolonizowanych ziem? Czy Argentyńczycy są poddanymi imperatora z Madrytu? Z drugiej strony niektóre ziemie Indian zostały podbite przez Hiszpanów i z początku nie były kolonizowane, tylko rabowane i eksploatowane w typowo imperialny sposób. A więc "imperium" hiszpańskie miało trochę cech imperium.
A USA? Alaska, Kalifornia, Hawaje...? Czy to kraje podbite? Owszem, był w historii USA epizod imperialny - zabranie Hiszpanom Filipin. Jednak szybko okazało się, że to nie w duchu Ameryki - Ameryka wolała być kochana przez świat jako wyzwoliciel, a nie nienawidzona jako imperator. Miłość Filipińczyków do USA doskonale oddaje to, co należy sądzić o "podbojach" USA. Interwencjonizm amerykański nie ma dzisiaj charakteru polityki imperialnej. Porzucenie Afgańczyków na pastwę dzikich fanatyków jest tego najlepszym dowodem. Afgańczycy na własnej skórze przekonali się, że USA nie są imperium. Wcześniej podobny los spotkał Persów i Irakijczyków. A teraz wygląda na to, że nawet Turcja - członek NATO - zostanie porzucona. Świat może mieć do Stanów żal, że nie chciały zbudować imperium. Tymczasem imperium rosyjskie chyba znów wkracza w fazę ekspansji.
Komentarze