Rok 1918
Młody żołnierz pisze z frontu wojny domowej list do ukochanej. Rzecz dzieje się w Finlandii na przedwiośniu 1918 roku:
„Może pewnego dnia wyrośnie nam z[naszej córeczki] Tove artystka. Naprawdę wielka!”
Rzeźbiarz Viktor Jansson z Helsinek oraz rysowniczka Signe Hammarsten ze Sztokholmu są małżeństwem od nieco ponad czterech lat, gdy on zaciąga się do oddziałów walczących [przeciw rodzimej i sowieckiej bolszewii] po stronie „Białych” [pod dowództwem generała Karola Gustawa Emila Mannerheima].
Wojna wybuchła w styczniu … trwała do maja [i została wygrana]. …
Viktor … kocha swój kraj tak bardzo, iż gotów jest oddać zań życie, za niepodległą Finlandię, za wolność, do której jego naród ma prawo. …
„Moja kochana, mała Signe. Twój mąż rusza teraz do bitwy. Niech Bóg ma w opiece nas i naszą broń. Możliwe, że już cię więcej nie zobaczę”– pisze 14 lutego, na parę godzin przed swoją pierwsza batalią. …
Z listów, często pisanych ołówkiem na zwykłej bibułce, przebija miłość do Signe i ich córeczki[, którą nazywa] „naszym małym kochaniem”.
Dziewczynka ma niespełna trzy i pół roku.
Na chrzcie nadano jej imiona Tove Marika.
(str. 13.)
Ta dziewczynka, Tove Marika, to Tove Marika Jansson (1914+2001), autorka książek o Muminkach.
Rok 1939
„Anglia wypowiedziała Niemcom wojnę”– donosi krótki zapisek [w dzienniku Tove Jansson] z 3 września 1939 roku.
Tove była w domu od miesiąca. Dwa dni wcześniej oddziały Hitlera wkroczyły do Polski. …
(str. 108.)
Rysowanie pozwalało Tove zaczerpnąć tchu, zarabiać na chleb, … stanowiło medium, dzięki któremu zrzucała z siebie rozpacz i wściekłość na zbrojny dyktat. …
Hitler został przedstawiony jako rozpuszczony dzieciak, Stalin jako Indianin. …
(str. 119.)
Kiedy Związek Radziecki 30 listopada 1939 roku zaatakował Finlandię, narysowała … podwójną podobiznę Stalina: dobrego, uśmiechającego się życzliwie, z bronią w pochwie oraz złego, z gniewna miną i obnażonym mieczem. Ta praca została ocenzurowana i nie znalazła się nigdy na okładce czasopisma. Rysy Stalina wyretuszowano na rosyjskiego (anonimowego) żołnierza i ten obrazek ukazał się drukiem dopiero w marcu 1940 roku. … (wersję ze Stalinem po raz pierwszy opublikowano … w „Dagens Nyheter” w 1988 roku). …
(str. 145.)
Rok 1940
„Osobliwa podróż Muminka” – tak … Tove nazwała [wiosną 1944 roku] swoje pierwsze opowiadanie o trollach. Napisała je w czasie wojny zimowej 1939-1940 [zakończonej powstrzymaniem sowieckiej agresji].
(str. 145.)
Rok 1941
Jest październik, Tove ma 27 lat, a wokół niej od wielu miesięcy znowu toczy się wojna.
„Wszystkie powody, dla których nie chcę wyjść za mąż, przyszły do mnie same. … Jeden mężczyzna za drugim, a tato, Faffan, był pierwszy. Cały ten męski, lojalnie podtrzymywany i osłaniany piedestał przywilejów, ich słabości, niedotykalnych i ubezpieczanych hasłami, cała niekonsekwencja i cała ta czarująca bezwzględność w cechu chłopców, którzy zjawiają się bez śladu niuansów i lansują od rana do wieczora. Nie mam ani czasu, ani pieniędzy, aby wyjść za mąż za jednego z nich. … Byłabym albo złą malarką, albo złą żoną. I nie chcę sprowadzać na świat dzieci, które zabije jedna z przyszłych wojen. [podkreślenie Autorki]”
Czas wojny był dla [Tove Jansson] okresem ustawicznych konfrontacji z [ojcem] Faffanem. Ukształtowała go wojna domowa, w której za młodu walczył … po stronie „Białych”, był gorącym patriotą i zagorzałym antykomunistą. Wszystkiego, co choć mignęło czerwienią i skierowało się w lewą stronę, wystrzegał się niczym zarazy. Widział w Niemcach wybawcę i przyjaciela, a w komunizmie zagrożenie dla ukochanej ojczyzny, jego Finlandii. …
(str. 116-117.)
W grudniu Tove pisze:
„Wszędzie walki, cały świat w stanie wojny. Co mam powiedzieć? Obecnie niewiele mówię …, myślom też brakuje jasności, wszystko tylko czuję. Niekiedy wydaje mi się, jak gdyby cząstka skumulowanego ludzkiego strachu ciążyła we mnie jak bryła i groziła rozsadzeniem na kawałki. Nigdy wcześniej współczucie nie mieszało się tak z goryczą, miłość tak bardzo z nienawiścią, pragnienie życia – i mimo wszystko życia naprawdę i godnie – z ochotą zapadnięcia się i kapitulacji.”
(str. 124.)
Rok 1943
Zapiski i listy z początku lat czterdziestych nie wspominają o opowiadaniu o Muminkach, choć postać Niuchacza pojawia się w „Garmie” w 1943 roku.
(str. 147.)
Rok 1944
Zima … okazał się trudna. Rozpacz cechującą … zapiski na przedwiośniu, kiedy nadzieję na pokój (Mannerheim prowadził negocjacje [z Sowietami] od lutego do kwietnia) brutalnie rozbiły na kawałeczki radzieckie bombardowania [Helsinek], była przejmująca. … zwięzłe notatki … w lutym mówią same za siebie:
„Nalot. … Okropność. … Miasto płonie. Kolejny alarm – do 5 nad ranem.
Następnego dnia podmuch wybił okna w jej atelier.
„Wytłukłam resztki szyby z ram. 3 alarm”.
Kilka dni później … „bombardowanie do 11”, … kolejne aż do godziny 6 nad ranem.
(str. 161.)
„Naszła mnie ochota, żeby przepisać na czysto «Osobliwą podróż Muminka» i wprowadzić zmiany” – notuje w kalendarzu 6 maja.
(str. 147.)
[W lipcu wojska sowieckie wkroczyły do Finlandii, ta jednak – za cenę neutralności, utraty Karelii i Petsamo, ograniczonej suwerenności i udostępnienia Sowietom portu w Porkkala – obroniła niepodległość.]
Rok 1946
„Musiało być już późne popołudnie, gdzieś pod koniec sierpnia, kiedy Muminek i jego Mama weszli w samo serce wielkiego lasu”.
To, iż książeczkę zatytułowano «Małe trolle i duża powódź» a nie «Osobliwa podróż Muminka», to w głównej mierze inicjatywa wydawnictwa. … Argumentowano, że Muminków nikt nie zna. …
W druku książka liczyła 48 stron z 47 ilustracjami różnego formatu. … niewiele osób skorzystało z okazji poznania małego trolla. Debiut przeszedł w zasadzie niezauważony. Otrzymał tylko jedną recenzję … z nagłówkiem „Tove rysuje i opowiada”. …
Na szwedzkim rynku «Małe trolle i duża powódź» [też] przeszły bez śladu. … Rok 1945 należał [tam] do Pippi Langstrump … W szwedzkich książeczkach nie ma śladu wojennej rzeczywistości, która czai się w cieniach wielkiego lasu w «Małych trollach…». …
(str. 159-161.)
«Małe trolle i duża powódź» kurzyła się na półkach, a w 1946 roku sprzedało się tylko 219 z ponad 2800 egzemplarzy nakładu. Rok później zakupiono 183 książki. Na drugie wydanie oczywiście się nie zanosiło.
Obecnie pierwsza część Muminków to bibliofilski rarytas …
(str. 163.)
Wg: Tove Janson. Mama Muminków. Biografia / Boel Westin ; [tłum z szw. Bogumiła Ratajczak] Warszawa : Wydawnictwo Marginesy, 2012, stron 512+il.
