I nastąpiła cisza, a łzy kapały bezgłośnie

Codzienność pod niemiecką okupacją to nie był front — to był obóz bez drutów. Miasta jak Warszawa, Kraków, Lublin – wyglądały z zewnątrz zwyczajnie. Ludzie chodzili do pracy, stali w kolejkach, chowali się przed deszczem, ale każdy dzień był jak gra w rosyjską ruletkę. W takiej też braliśmy udział. Łapanka mogła dopaść każdego – w tramwaju, na ulicy, w drodze do roboty.

Kto miał kartki, ten miał szansę przeżyć. Kto miał znajomości – czasem żyć dłużej, ale nawet wtedy najprostsze pytanie miało gorzki wydźwięk: czy sprzedałbyś cudze życie za bochenek chleba? Takie pytania zadawano bez słów – w oczach, w gestach, w niepytanym strachu. Wielu Polaków musiało wybierać między sumieniem a przeżyciem. Czy donieść? Czy wziąć pracę u Niemców i zapewnić rodzinie resztki jedzenia? Czy milczeć, gdy zabierają Żyda z klatki obok? A jeśli nie milczeć – to czy ryzykować życiem dzieci?

Nie było bohaterów z podręczników. Byli ludzie. Głodni, przerażeni, zdesperowani. Matki gotujące zupę z liści, dzieci bawiące się w ruinach, ludzie jedzący brukiew i udający, że to uczta. Padały milczące pytania: czy zatrudnić się u Niemców, by mieć jedzenie? Czy milczeć, gdy w pobliżu grasuje Gestapo? Czy donieść, by ratować rodzinę, czy milczeć?

Nie usłyszysz o tym w podręcznikach — słyszysz to w oczach tych, którzy milczeli, by przeżyć.

Nie można zrozumieć Polski bez tamtego czasu. Nie można oceniać nikogo, kto wtedy żył. Bo żyć w okupowanej Polsce to nie znaczyło „żyć”. To znaczyło codziennie umierać po kawałku czekając na wyzwolenie – albo śmierć.

Dziś, patrząc z perspektywy ciepłych mieszkań i pełnych lodówek, trudno zrozumieć, jak można było przetrwać taki świat.

Ale przetrwali. Nie wszyscy – ale wystarczająco wielu, byśmy mogli dziś opowiadać ich historię. Oczywiście – taką historię, która zostanie zaakceptowana. Nie przez „innych” – ale przez oprawców. Bo my, potomkowie tamtych ludzi, zostaliśmy nazwani ścierwami, szubrawcami, konfidentami, zdrajcami. A skoro tak, to prawo do prawdy nie może nam być dane.

I stanęli przed bramą,

Czekali – ze strachem i przerażeniem –

By pozwolono im wejść.

I śmierci werbli więcej nie słysząc,

Zasnąć będą mogli,

Rozkoszując się śmiertelną ciszą.

A los ich był łaskawszy

Niż tych, co zmarli w marszu śmierci –

Rzuceni w błoto, bez imienia,

Bez krzyża, łez, bez pożegnania.

Najsłabsi byli zawsze pierwsi. (m.karzo)

Niemcy dając nam ciszę, zabrali nam prawo do życia. I kazano nam za to płacić. Stworzyli okupacyjną legalność, która dziś brzmi jak gorzka kpina z ofiar, ale ta legalność miała twarz okupanta. Świat po wojnie nie dał się na to nabrać – uznał te działania za zbrodnie wojenne. Tyle że dla Polski i wielu innych krajów nie nadeszła ani sprawiedliwość, ani zwrot zrabowanego majątku. Pozostała tylko pamięć i dokumentacja grabieży, przeprowadzonej z niemiecką precyzją i biurokratycznym chłodem. O czym będzie w następnej części.

Na koniec tej notki fragment: W tym samym roku niemiecka policja aresztowała grupę mieszkańców Kozienic, oskarżonych o ukrywanie Żydów. Co najmniej dwaj jej członkowie zostali wywiezieni do Auschwitz, a stąd do innych obozów; Paweł Wachłaczenko doczekał wyzwolenia w obozie Litomierzyce (filia obozu koncentracyjnego Flössenburg), natomiast Jerzy Burghardt zginął prawdopodobnie w Mauthausen.

Nie wiem, gdzie zginął, ale teraz zobaczcie, ile po nim zostało: