Młodszy księgowy

O Jacku Dehnelu po raz pierwszy usłyszałem parę lat temu jako o „nadętym dupku”. Nie pamiętam już kto był autorem tej osobliwej opinii, ale moja natura przy każdej takiej okazji nakazuje mi samemu sprawdzić o kim mowa i czy ta mowa jest zgodna z rzeczywistością.

Bardzo szybko natrafiłem na jego wiersze, liczne z nim wywiady i jego wspaniałą publicystykę w „Polityce”. Niby niewiele, ale wystarczająco, by przekonać się, że ów „nadęty dupek” to niezwykle inteligentny człowiek i by sięgnąć po jego książkę „Młodszy księgowy”.

To książka o tym, co uwielbiam – o książkach. Ale nie jest to zwykła opowiastka o książkach, które przeczytał, ani zbiór recenzji. To swoistego rodzaju polemika Dehnela ze światem, to opinie o znanych ludziach, nawet o polityce, o zjawiskach społecznych, z którymi Dehnel – jak każdy z nas – spotyka się na co dzień. Wszystkie one są wygłaszane językiem literatury. To niezwykły zbiór komentarzy pisanych językiem literatury sprzed lat, nawet sprzed wieków, ale też literatury całkiem współczesnej.  Ale nie tylko.

To trochę przewodnik po książkach, czasopismach, po światowej poezji – bardzo często przy lekturze tej książki dochodziłem do wniosku, że po to, by lepiej zrozumieć poszczególne jej rozdział, przydałaby się encyklopedia światowej literatury. Bo Dehnel chadza po niej z wielkim znawstwem. Cytatów, odwołań do nazwisk, miejsc i sytuacji jest w niej co niemiara.

Literaturą rozprawia się z wieloma współczesnymi sprawami. Nawiązując, dla przykładu, do gorącej swego czasu debaty o książce o dwóch samcach pingwinów wychowujących małe pingwiniątko, debaty o granicy gejowskiej propagandy i o granicy gejowskiego zaangażowania w wychowanie młodzieży, odważnie wykazuje, że bardziej homoseksualny od książeczki o pingwinach jest na przykład „Piotruś Pan”, obficie z niego cytując. Komentując zaangażowanie prawicowych publicystów po stronie „religii smoleńskiej” wygarnia im, nie bez racji, że są kanapowymi powstańcami: „…mierzi mnie, kiedy ktoś się stroi w ich [prawdziwych powstańców Warszawy] piórka, nie ponosząc żadnej ofiary, kiedy przypina sobie ordery podprowadzone z cudzych trumien…”. A jednocześnie cytuje pełne sztucznego patosu prawicowe teksty.

Nie mają znaczenia dla niego barwy polityczne, bo z równą bezwzględnością obśmiewa głupawy tekst jednej z publicystek porównującej pracę w korporacji do … Szarych Szeregów: „Cóż jest logiczną kontynuacją harcerskiej dywersji, jeśli nie gra z szefem w squasha! Jakżesz mamy uszlachetniającą sprawę (skoro okupantów zabrakło), jeśli nie pomnażanie kapitału? Boć od malowania kotwic na murach do pracy w bankowości przecież jeden krok!”.

Właściwie każdy rozdział tej książki nadaje się do oddzielnej recenzji, niekiedy polemiki, niekiedy rozwinięcia. Wszystkie one zostały zebrane w Księgi: Pisania, Szparagałów, Starych Mistrzów, Czytania, Języków i innych. „Młodszy księgowy” to nie tylko polemiki, ale i, intymne niekiedy, opowieści o literaturze, pisarskich przygodach, spotkaniach, marzeniach, zaskoczeniach, nerwach, radościach i literackim warsztacie. Książka nie jest podręcznikiem pisania, jak mógłby sugerować podtytuł „O książkach, czytaniu i pisaniu”, choć uważny czytelnik znajdzie zapewne na tych kartkach parę ciekawostek na ten temat.

Jacek Dehnel pokazuje niezwykłą dumę z bycia „człowiekiem literatury” lub „człowiekiem książki”. Poza odwagą publicystyczną pokazuje niezwykłą wprawę w posługiwaniu się przepiękną, niekiedy staropolską, polszczyzną. Jawi się w książce jako człowiek intrygujący i ciekawy. I nieważne kim jest, z kim trzyma i co myśli. Uczy posługiwania się językiem, dobraną argumentacją i przeogromną wiedzą.

Z perspektywy czasu myślę, że może dobrze, że zdarzyło mi się kiedyś usłyszeć o „nadętym dupku”, bo w przeciwnym razie nigdy bym nie sięgnął po „Młodszego księgowego” i straciłbym bardzo dużo.

Jacek Dehnel, Młodszy księgowy. O książkach, czytaniu i pisaniu. Wydawnictwo WAB, Kraków 2013